تایفیەتی سیاسی لە عێراق شكستی هێنا و هیچ دەستكەوتێكیان نەبوو

دوای ساڵانێك بەناوی عێراقی نوێ و پرۆسەی دیموكراسی، تا ئێستە ئەو وڵاتە لەناو تاڵاوی گەندەڵی و تایفی و فەرمانڕەوایی میلیشیایی و گەنجی ناڕازی لەسەر شەقام و دەیان تەنگژەی ترەوە دەناڵێنێت، لە یەكەم ساڵوەگەڕی ناڕەزایەتییەكانی تشرینی 2019، رائد فەهمی، سكرتێری لیژنەی ناوەندی حزبی شیوعی عێراق پێناسەی بزاوی تشرین بۆ "وشە" دەكات و دووپاتی دەكاتەوە، ئەوان چەند راستییەكەیان دروست كرد هێزە سیاسییەكان ناتوانن فەرامۆشی بكەن. 

بەردەوامبوونی راپەڕین هۆكارێكی گرنگە بۆ گۆڕانكاری لە عێراق

ئێستە لە ساڵوەگەڕی دووەم وێستگەی بزاوی تشرینی 2019 نزیك دەبینەوە، كاتێك ناڕەزایەتییەكان فرەوانتر دەستیان پێ كردەوە، كۆدەنگییەك لای شرۆڤەكاران و هێزە سیاسییەكانی بەشدار لەو راپەڕینە هەیە بەوەی بزاوەكە یەكێك بوو لە گەورەترین رووداوەكانی عێراقی نوێ، بۆیە ئەوەی رووی دا راپەڕینێك بوو و ژمارەی بەشدارانی خۆپێشاندانەكانی 25ی تشرین لە عێراق گەیشتە زیاتر لە ملیۆنێك كەس، جیا لەو پاڵپشتییە گەورە جەماوەرییەی بۆ خۆپێشاندەران هەبوو، خۆپێشاندانەكان ئامانجی نوێیان تیادا خرایە روو كە وای كرد لە خۆپێشاندانەكانی ساڵانی رابردوو جیاواز بێت، كە هاوكات گرێدراوی ناوەڕەزایەتییەكانی پێشتر بوون، ئەوەی تێبینی كرا دروشمی راپەڕینەكە زیاتر پەرەیان سەند بە داوای لادان و گۆڕینی سیستمی بەشێبەشێنە و گەندەڵیان كرد، ئەو قوربانیدانەی لە راپەڕینەكە هەبوو جێی سەرسڕمان بوو، كە زیاتر لە 600 شەهید و دەیان هەزار برینداری لێ كەوتەوە.

ئەنجامی راپەڕینەكە لەسەر دوو ئاست بوو، ئەنجامی راستەوخۆی سیاسی كە حكوومەتێكی رووخاند و چەند یاسایەكی لە پەرلەمان دەركرد، لەوانە گۆڕینی كۆمسیۆن و هەڵبژاردن و هیتریش، جیا لەو گوشارە گەورەی كردیە سەر گۆڕەپانی سیاسی، كە تا ئێستەیش بەردەوامە و هێزە سیاسییەكانی باڵادەست ناتوانن خۆیانی لێ بدزنەوە و فەرامۆشی بكەن، بووە پاڵنەر بۆ چەندان بڕیاری گرنگ لەوانە نەهێشتنی گەندەڵی و قسەكردن لەبارەی چاكسازی، راستە بەتەواوەتی جێبەجێ نەكراون، بەڵام بوونە راستییەك و ناتوانرێت فەرامۆش بكرێن، بۆیە دەروازەیەك بوو بۆ پەرەسەندنی گەورە لە داهاتوو رێخۆشكەرە بۆ ئەگەری گۆڕانكاری.

سەبارەت بە گۆڕانكاری درێژخایەن، هەڵوێست بوو بەرانبەر بە تایفەگەری سیاسی و دەمارگیریی تەسك، ئەوان پێشانیان دا كە مافیان هەیە و زەوت كراوە، لە دامەزراندن و كاركردن، دوای ئەوە گەنجان داوای نیشتمانیانێكیان كرد تیایدا رێز لە پێكهاتەكان و توێژ و چینی جیاواز و بۆچوونی بەرانبەر بگیرێت، لە بڕیارەكانی سەربەخۆ بێت و بۆ هەمووان بێت، لەوەیش گرنگتر چەندان ناونیشانی شیعەمان بینی جیاواز لەوەی هێزە شیعەكانی دەسەڵات مامەڵەی پێ دەكەن، وەك دروشمە ئاینییەكان، واتە ئەوان بە رەهەندێكی تایفی نەیانخستە روو، بەڵكو بە رەهەندێكی نیشتمانی و چاكسازی و مرۆیی، بۆیە سیمبولی شیعەكانیان كردە سیمبولی نیشتمانی.

ئەوەی باسی دەكەین چاكسازییە لە ناوەوەی سیستمی سیاسی و دەوڵەت، بەڵام لە ساڵانی رابردوو چیمان بینی؟، هەموو بانگەشەكانی چاكسازی، تەنانەت ئەوەیشی لە خودی هێزە سیاسییەكانەوە سەرچاوەی گرتووە، بە بەربەستی كردەنی و واقیعەكە دەكەوێت، لەبار دەبرێت و خۆی لێ دەدزرێتەوە، چونكە ئەو سیستمە لە بەرژەوەندییەكان و گەندەڵیدا تێوەگلاون، بە شێوەیەك هەر هەنگاوێكی چاكسازی بە هەڕەشە بۆ سەر خۆیان دەزانن، بۆیە یان رووبەڕووی دەبنەوە و رێگری لێ دەكەن یان لەباری دەبەن، ئەگەر تێبینی بكەن تا ئێستە راپەڕینی تشرینی باسی گرتن و لێپرسینەوەیان لە دەسەڵات نەكردووە و تەنیا باسی نەهێشتنی گەندەڵیان كردووە و گوشارێكیان بۆ سەر هێزە سیاسییەكان دروست كردووە، بینیمان كاتێك حكوومەت گۆڕا، هەر هێزەكانی دەسەڵات حكوومەتی نوێیان پێكهێنا، تەنانەت ئەو یاسایانەی پەرلەمان كە لەسەر داواكاریی خۆپێشاندەرانە، هەر ئەوانن دەری دەكەن، بۆیە دەكرێ ئەوان چاكسازی بكەن، نەخێر، تەنانەت ئەگەر ناچاریش بن بە شێوەیەكی شەرمنانە باسی دەكەن، ئەوان دەیانەوێ لە بزاوی ناڕەزایەتی بسووڕێنەوە و بچنە ناوییەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی بە نەرمی، لەپاڵ شێوازی سەركوتكارییەكانیان، ئەوەیش دەری دەخات ئەوان زۆرینەیان بە كردەنی رژد نین لە گۆڕانكاری و چاكسازی سیاسی.

پێویستە هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق ببێتە دەروازەی گۆڕانكاری، ئەو هەڵبژاردنێكی وەك ئەوانەی پێشوو نییە، ئەگەرنا مانای وایە تەنگژەكە بەردەوامە و دوای چەند مانگێك دەتەقێتەوە، راستە رەنگە نەكرێ گۆڕانكاری سەرانسەری رووبدات، بەڵام دەبێت گۆڕانكارییەكی رژد لە گۆڕەپانی سیاسی بكات، بەشێوەیەك نزیك لە خواست و ویستی گەل و شەقام، ئەگەریش ئەوە رووی نەدا، مانای بەردەوامی تەنگژەكان و خەڵك بەتەواوەتی متمانەی بەو ئامرازە دیموكراسییەیش نەمێنێت، كە سەرەتاكانی تێبینی كراون، كاتێك لە هەڵبژاردنی پێشوو 80%ی دەنگدەران بەشداریان نەكرد، ئەوەیش هەڵوێست بوو، بەوەی سیستمی هەڵبژاردن نەیتوانیوە گۆڕانكاری بكات و خواستی خەڵك بەرجەستە بكات، بۆیە راپەڕینەوەكە دەری خست خواستی گۆڕانكاری هەیە و خۆدزینەوەیش لە گۆڕانكاری مانای بەردەوامی تەنگژەكانە.

دوای 2003 دۆخەكە لەبەرژەوەندی تایفەگەری سیاسی بوو لەبەر هۆكاری جیاواز، بەڵام ئەزموونەكە دەری خست ئەوان شكستیان هێنا و نەیانتوانی هیچ دەستكەوتێكیان هەبێت، تەنانەت بۆ جەماوەری خۆیشیان، بۆیەیش بینیمان بزاوی ناڕەزایەتی چەندان ناوچەی گرتەوە كە بە بنكەی جەماوەری ئەوان دادەنرا، لێرە پڕۆژەی شوێنگرەوەی ئەوانە چییە؟، شوێنگرەوەكە هێشتا تەواو نەبووە، ئەوەیش هۆكارێكی تەنگژەكەیە كە لە عێراق هەیە، واتە كۆنەكە شكستی هێناوە و نوێیەكەیش ئامادە نییە و تەواو نەبووە، لەو ساتەدا دەژین لە ساتی پووكانەوەی سیستمی كۆن و لەدەستدانی شەرعەیتی جەماوەری و سیاسی و هەڵبژاردنیش، ئێستە كۆمەڵێك هێزی سیاسی هەن خاوەن پڕۆژەن، بەڵام یەكگرتوو نین، بۆیە ئێستە ململانێیەكی بەهێز هەیە و پێویستە هاوسەنگی هێزە سیاسییەكان بگۆڕێت، پێم وایە بەردەوامبوونی راپەڕین هۆكارێكی گرنگە بۆ تەواوبوونی شوێنگرەوەكە و ئەنجامدانی گۆڕانكاری و ئەوەیش گرەوێكە و ئەنجامەكانی دیار نییە.