عێراق یەكێكە لە وڵاتانی دەوڵەمەند بە نەوت، لە رووی بەرهەمهێنان و یەدەگی نەوت و گازەوە لە پێشەنگی وڵاتانە، بەڵام كاریگەری ئەو دەوڵەمەندی و نەوتە وەك پێویست نەگەیشتووەتە سەر بژێوی خەڵكەكەی و ئاستی خزمەتگوزارییەكانی لەو وڵاتە هەیە، شارەزایان هۆكارەكەی بۆ ئەو گەندەڵی و خراپیی ئیدارەدانە دەگەڕێننەوە كە هەیە و كۆتایی نایەت.
حەمزە جەواهیری، شارەزای بواری نەوتی عێراقی دەڵێت، پرۆسەی بەقاچاخبردنی نەوتی عێراق شتێكی نوێ نییە، ئەوەیش بەو هۆیەی زۆر لایەن هەن ئەنجامی دەدەن و بۆشایی تەناهیش لە چەند ناوچەیەك هەیە، لە باشووری عێراق چەند لایەنێك بۆرییەكانی نەوت كون دەكەن و كۆی دەكەنەوە و لە رێگای دەریاوە بە قاچاخ دەیبەن، لەوكاتەی بەندەرەكان بەدەستی حكوومەت و پۆلیسی دەریاییە.
رێژەی بێكاری لە عێراق گەیشتووەتە 27% و هەژاریش گەیشتووەتە 25%
ئەو شارەزایە نەوتییە روونی كردەوە، پێویستە حكوومەت ئەو دەروازە دەریاییانە كۆنترۆڵ بكات و مۆڵەتی باركردنیش بە كەسانی دەسترۆیشتووی سیاسی نەدات، روونی كردەوە، نەوتی بەقاچاخبردراوی عێراق دەگاتە ئێران و بەرەو ئەفغانستان دەچێت.
وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرای كردبوو كە ساڵی رابردوو 45 سەرچاوەی بەقاچاخبردن و بازرگانیكردنی نەوتی خاویان دەست نیشان كردووە، حوسێن تاڵب، سەرۆكی ئەنجوومەنی كارگیڕیی كۆمپانیای دابەشكردنی بەرووبوومەكانی نەوتی گوتی، دەستەی پشكنینی كۆمپانیاكە زیاتر لە 45 سەرچاوەی ئاودیوكردن و قاچاخی نەوتیان دەستنیشان كردووە.
چاودێران پێیان وایە پرۆسەی قاچاخی نەوت كە لەلایەن كەسان و لایەنە دەسترۆیشتووەكانەوە ئەنجام دەدرێت، ئەو ژینگەی لە دوای 2003ەوە رژێمی عێراق فەراهەمی كردووە، یاریدەر بووە بۆ گەشەسەندنی، هەروەها لە سایەی نەبوونی چاودێریی حكوومەت و بێتوانایی فەرمانبەرە پاكەكان بۆ رێگرتن لە شێوازەكانی گەندەڵی و قاچاخەوە.
لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی فرەوان عێراقی گرتەوە، بەتایبەتی لە ریزی گەنجەكان، كە هۆكاری بێكاری و خراپیی بژێوی و نەبوونی هەلی كار و دامەزراندن و تاریكی ئاسۆی ژیانیان خستە ئەستۆی حكوومەت و دەسەڵاتداران و حزبە سیاسییەكانی عێراق، بەوەی قۆرخی سەرچاوەی داراییەكانی عێراقیان كردووە و نایەڵن داهاتو زۆرەكانی عێراق بگاتە خەڵكەكەی.
یەكێك لە ئامانجەكانی خۆپێشاندەران و گەنجانی بێكار، دامەزراوە نەوتییەكانی پارێزگاكانی باشووری عێراق بوو، ئەوان تەنانەت هەلی كاریان لەو كەرتە لە پارێزگاكانی خۆیشیان دەست ناكەوێت، بەوپێیەی ئەو كەرتە دراوەتە كۆمپانیا بیانییەكان و كرێكارانی بیانی بە پارەی كەمتر بۆ دابین دەكرێت، بەوەیش عێراقییەكان لە كاركردن بێبەش دەكرێن.
وەزارەتی دارایی عێراق رای گەیاند كە بودجەی 2021 دابینكردنی هەلی كاری تیادا نییە، ئەوەیش بەهۆی ئەو تەنگژە داراییەی عێراقی پیادا تێپەڕ دەبێت، چاودێرانی عێراقیش دەڵێن پێویستە ئەوانەی لە كەرتی نەوت كار دەكەن خاوەن توانستی بەرز و دەرچووی ئەندازیاری نەوت و پەیمانگاكانی تەكنۆلۆجیا بن و ئەوان ببنە بنەمای دابینكردنی دەستی كار لەو كەرتەدا.
مێژووی پیشەسازی نەوتی عێراق بۆ پێش سەدەیەك دەگەڕێتەوە، لە پێشبینی كاركردنی كۆمپانیا بیانییەكان پێش خۆماڵیكردنی نەوت لە عێراق لە حەفتایەكانی سەتەی رابردوو، راهێنانی تیمی كاركردنی ناوخۆیی بوو، لەگەڵ هێشتنەوەی كۆمپانیاكە بە دەستی بیانی، دوای خۆماڵیكردنیش عێراق هەموو تیمە بیانییەكانی بە خۆماڵی گۆڕی، گرنگی بە خوێندن و فێركردنی ئەكادیمی نەوتی درا، بەڵام دواكەوتنی كەرتی فێركردنی لە عێراق كاری كردە سەر كارمەندانی ناوخۆیی بواری نەوت، لە دوای 2003 كێشەیەكی تر دەركەوت كاتێك بەشێك لە سەرانی سیاسی و حزبەكان كەرتی نەوتی ناوچەكانی خۆیان بە هەل و ماف بۆ خۆیان دەزانن بۆ دامەزراندن و ئەوەیش بووتە هۆی دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنان و چاككردنەوە بۆ كەرتێك كە عێراق بەتەواوەتی پشتی پێ بەستووە.
بەدەر لەو گەندەڵییەی حزبەكان تێوەی گلاون و حكوومەت پێی كۆنترۆڵ ناكرێت، حكوومەت خۆیشی پشتی بە كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت و دەستی كاری هەرزانبەهای دەرەكی بەستووە، بۆیە عێراقییەكان، وەك گەنج و دەستی كاركەر، خۆیان لەو سەرچاوەی داهاتە نیشتمانییە بێبەش دەزانن، بەتایبەتی لە باشوور، كاتێك لە شارەكانی بەسڕە و ناسڕییە و عیمارە رێژەی بێكاری گەیشتووەتە ئاستێكی بێوێنە، كە بەپێی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق رێژەی بێكاری لە عێراق گەیشتووەتە 27% و لەنێوان گەنجانیش 36%یە، لەوكاتەی ئاستی هەژاری گەیشتووەتە 25%.