دكتۆر ساڵح مەلاعومەر پسپۆڕی زانستە سیاسییەكان، لەم دیمانەیەی "وشە"دا تیشك دەخاتە سەر ئەو هێرشەی شەوی رابردوو لە لایەن گرووپێكی میلیشیایی كرایە سەر هەولێر و شوێنێكی تری هەرێمی كوردستان. ئەو پێی وایە رووداوەكە پێوەندی بە پەرچەكرداری ئێران هەیە بۆ ئەو هێرشەی كرایە سەر بنكەی ناوكیی نەتەنز. ئەو پێی سەیرە ئێران دەیەوێ تۆڵەی خۆی لە ئیسرائیل بكاتەوە، بەڵام لە هیچ شوێنێكی تر ناتوانێ بەرهەڵستی ئیسرائیل بكات و تەنانەت شوێنی جیۆگرافی ئیسرائیلیش دیارە، كەچی لە جیاتی ئەوەی هێرش بكاتە سەر ئیسرائیل، ئاسایشی هەرێمی كوردستان دەشێوێنێت، لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان هیچ زیانێكی بۆ ئێران نییە.
دكتۆر ساڵح هەنگاوەكەی ئێران بە مەترسیدار هەژمار دەكات و پێی وایە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان نابێ هەر پشت بە ئەمەریكا ببەستێت، چونكە هەڵوێستی ئەمەریكا زۆر لاوازە و دۆخەكە ئەوە دەخوازێت بە پێوەندی لەگەڵ حكوومەتی عێراق، ئەو پرسە بگەیەنێتە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان و سنوورێك بۆ ئەو دەستدرێژییانەی ئێران دیاری بكرێت.
ماوەیەكە بەشێوەی جۆراوجۆر هێرشی مووشەكی دەكرێتە سەر هەولێر و رووداوەكانیش دووبارە دەبنەوە، پێت وایە كێ لە پشتی ئەم هێرشانەیە؟
رووداوەكانی دوێنێ سەرەتا بەوە دەستی پێ كرد كە كەناڵەكانی ئێران بڵاویان كردەوە، ئێران هێرشی كردووەتە سەر بنكەیەكی ئیسرائیلی لە هەولێر. من تەنانەت بۆ رادیۆیەكی بیانیش كە لەو پێوەندییەدا قسەم كرد، پێم گوتن هەرێمی كوردستان هیچ بنكەیەكی ئیسرائیلی یان مۆسادی لێ نییە تا ئێران هێرشی بكاتە سەر. دوای چەند سەعاتێك لەم دەنگۆیە، هێرشەكەی شەوی رابردوو رووی دا كە بەفەرمی نوجەبا خۆی بەرپرسیارێتییەكەی راگەیاندووە كە ئەنجامی داوە، ئەوانەش سەر بە حەشدی شەعبین و حەشدی شەعبی كە پارە لە حكوومەتی عێراق وەردەگرێت، كاری لەم شێوەیە دەكات، بۆیەش دۆخەكە ئەوە دەخوازێت هەڵوێستی رژدتر بەرانبەر ئەوانە وەربگیرێت، بەرپرسەكانی حەشدی شەعبیش خۆیان یەكلا بكەنەوە بە چ شێوەیەك سیاسەت دەكەن. ئایا بە گشتی بەرگری لە ئاسایش و سەقامگیری عێراق و هەرێمی كوردستان دەكەن، یان بەپێچەوانە سیاسەتەكەیان بۆ ناسەقامگیركردنی عێراق و هەرێمی كوردستانە.
ناكرێ ئەوان بە راشكاوانە كێشەیان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت، بەڵام هەرێمی كوردستان ناسەقامگیر بكەن.
پێویستە ئەمە بە رژدتر ئەم فایلە گفتوگۆی لەسەر بكرێت، وەك پێشتر باسم كرد ئەوان بۆ تۆڵەی ئەو تەقینەوانەی لە بنكەی ئەتۆمیی نەتەنزی ئێران هاتبوونە كایەوە، ئەو هێرشەیان كردووە و دەڵێن تۆڵەی خۆیان لە ئیسرائیل دەكەنەوە و ئەویش لە هەرێمی كوردستان. بەراستی ئەم جۆرە بیركردنەوەیەی ئێران كە كێشەیەكی لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت، بیەوێت ئاسایش و سەقامگیری هەرێمی كورستان تووشی كێشە بكات، ئەوا بەراستی جێی مەترسییە و پێویستە بە رژدتر بیر لەوە بكرێتەوە. ناكرێ ئەوان بە راشكاوانە كێشەیان لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت، بەڵام هەرێمی كوردستان ناسەقامگیر بكەن. ئەوان كێشەشیان لەگەڵ یەكتردا هەبێت، ئەوا پێوەندی بە هەرێمی كوردستان نییە. ئەو دووانە شوێنیان دیارە، ئەگەر ئێران دەیەوێ تۆڵە بكاتەوە، دەتوانێ هێرش بكاتە سەر ئیسرائیل، بەڵام ئەگەر ئەو بوێرییەی هەبێت. وەك ئەوە وایە كەسێك لە كەسێكی تر بدات و نەوێریت هیچی بەرانبەر بكات، بێت تۆڵەی خۆی لە یەكێكی تر بكاتەوە كە هیچ مەترسییەكی بۆ سەر ئێران نییە.
ئەم جۆرە هێرشانە لە بەغداش روویان داوە و حكوومەتی عێراق نەیتوانیوە بەرانبەر ئەو میلیشیایانە هیچ هەنگاوێك بنێت، حكوومەتی عێراق دەزانێ ئەوانە كێن، بەڵام بەرانبەریان هیچی پێ نەكراوە، پرسیار لەوەدایە حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێ بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم جۆرە هێرشانە چی بكات؟
ئەمە بە گشتی ململانێیەكە لە نێوان ئێران و ئەمەریكا. ئەگەر سەرنج بدەین هێزەكانی ئەمەریكا لە تەواوی وڵاتانی كەنداو هەن و گەورەترین بنكەی سەربازیی ئەمەریكا لە قەتەرە. ئێران ئەگەر بیەوێت تۆڵەی خۆی لە ئەمەریكا یان ئیسرائیل بكاتەوە، با لەگەڵ ئەوان بجەنگێت. ئێمە وەك هەرێمی كوردستان كەسمان نییە پشتیوانیمان لێ بكات و بووینەتە قوربانییەك لە ناو پرۆسەكە. ئەگەر ئێران لەسەر بنەمای ناسەقامگیركردنی عێراق و هەرێمی كوردستان بیەوێ تۆڵەی خۆی بكاتەوە، بەراستی سیاسەتێكی مەترسیدارە. پێویستە هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا بە تایبەتی لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، گفتوگۆیەكی رژد بكات. دەكرێ لە رێی نوێنەری رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ئەنجوومەنبی ئاسایشی نێودەوڵەتی باسی ئەو پرسە بكرێت، هەر لەوێ بە هاوبەشی حكوومەتی عێراق و تەنانەت هەرێمی كوردستان، لیژنەیەك پێكبێت بۆ ئەوەی بیر لەوە بكەنەوە ئەم جۆرە كردەوانە چ لە بەغدا و چ لە هەرێم دووبارە نەبنەوە.
بۆی نییە دەست لەوە وەربدات هێزەكانی ئەمەریكا دەتوانن لە عێراق بمێننەوە یان نەمنێننەوە، ئەو وڵاتە خۆی بڕیاری ئەمە دەدات
هیچ دەوڵەتێك بۆی نییە دەست لە كاروباری ناوخۆی دەوڵەتێكی تر وەربدات. هیچ دەوڵەتێك بۆی نییە دەست لەوە وەربدات هێزەكانی ئەمەریكا دەتوانن لە عێراق بمێننەوە یان نەمنێننەوە، ئەو وڵاتە خۆی بڕیاری ئەمە دەدات و سەروەری سیاسیی خۆی هەیە. دەوڵەتی ئێران تەنیا دەتوانێ لە چوارچێوەی سنوورەكانی خۆیدا، خۆی بە بەرپرس بزانێت. ئەگەر لە دەرەوەی سنوورەكانی دەیەوێ بەم شێوەیە سیاسەت بكات، ئەی بۆ بەرانبەر قەتەر بێدەنگە. بۆ لە كوێت و ئیمارات و سعوودیە بێدەنگە و بۆ لە ئەڵمانیا بێدەنگە كە پێوەندی باشی لەگەڵدا هەیە. بۆ لە توركیا بێدەنگە كە بنكەی سەربازی ئینجەرلیكی تێدایە.
جاری پێشووش كە هێرش كرا هەڵوێستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا ئەوەبوو تووڕەیە، ئایا ئەم هەڵوێستە لە جێی خۆیەتی، لە كاتێكدا ئەمەریكییەكان خۆیان كراونەتە ئامانج و تەنانەت لەوەی پێشوو بەڵێندەرێكی ئەمەریكیش كوژرا، پرسیار لەوەدایە بۆچی ئەمەریكا وەڵامی نییە؟
بەهیچ شێوەیەك هەڵوێستی ئەمەریكا لە جێی خۆی نییە. وەك باسم كرد ئێمە نابێ بە تەنیا پەنا ببەین بۆ ئەمەریكا، ئەو وڵاتە سیاسەتێكی تایبەتی لەگەڵ ئێران هەیە، جۆ بایدن دەیەوێ لەگەڵ ئێران گفتوگۆ بكات و لەگەڵیدا رێك بكەوێت، ئەم سیاسەتانەی ئێرانیش بۆ ئەوەیە بە ئەمەریكا بڵێت هێزی هەیە. پێویستە هەرێمی كوردستان سوود لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی وەربگرێت كە وڵاتانی فڕەنسا و بەریتانیا و چین و رووسیا و تەنانەت ئەمەریكاشی تێدا ئەندامە، دەتوانێ گوشاری رژدتر دروست بكات بۆ ئەوەی رووداوەكان دووبارە نەبنەوە. بەڵام ئەگەر هاناكان بۆ ئەمەریكا بێت، بە بڕوای من سیاسەتەكانی جۆ بایدن بە شێوەیەكە نایەوێ توندوتیژییەكان لەگەڵ ئێران بەرز بكاتەوە، هەر چۆنێك بێت دەیەوێ ئیدارەی ئەو قەیرانە بكات و دواجار لەگەڵیدا بە رێككەوتن بگات.
گفتوگۆی ناوكیی و پرسی هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق و گۆڕانكارییەكان، هێچ پێوەندییەكیان بەم رووداوانە هەیە؟
پێوەندی راستەوخۆ ئەوەیە ئێران چەند رۆژ لەمەوبەر رای گەیاند، لە نەتەنز تەقینەوە كراوە و ئیسرائیل هێرشی كردووەتە سەری، لە كەناڵەكانی خۆشیان رایان گەیاند هێرشیان كردووەتە سەر بنكەكانی ئیسرائیل لە هەرێمی كوردستان كە دەنگۆ بوو، چەند سەعاتێك دوای ئەو دەنگۆیە، هێرشەكە بۆ سەر فڕۆكەخانە و بنكەیەكی سەربازی ئەنجام درا و پێم وایە پێوەندی راستەوخۆی بەم رووداوە هەیە.
هەرێمی كوردستانیش بە هیچ شێوەیەك لە روانگەی سیاسەتەكانی ئێرانەوە پێوەندییەكانی خۆی رێك ناخات
كۆماری ئیسلامیی ئێران لە هەولێر نوێنەرایەتیی هەیە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان و ئێرانیش زۆرجار لە قسەكانیان باس لە پێوەندیی پتەویان لەگەڵ یەكتر دەكەن، باشە بۆچی حكوومەتی هەرێمی كوردستان راستەوخۆ نیگەرانی خۆی بە ئێران ناگەیەنێت؟
هەرێمی كوردستان دەتوانێ راستەوخۆ لەگەڵ ئێران گفتوگۆ بكات، بەڵام وەڵامی ئێران ئەوە دەبێت كە هێزی بیانی لە هەرێمی كوردستان بچنە دەرەوە، هەرێمی كوردستانیش بە هیچ شێوەیەك لە روانگەی سیاسەتەكانی ئێرانەوە پێوەندییەكانی خۆی رێك ناخات و ناكەوێتە ژێر هەژموونی ئێران. ئێرانیش ئەوە قبووڵ ناكات و خوازیارە عێراق و هەرێمی كوردستان 100% لە ژێر هەژموونی خۆیدا بێت، ئەوكات رازی دەبێت. ئەمە لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان نییە .
ماوەیەك لەمەوبەر گفتوگۆی ستیراتیجی لە نێوان ئەمەریكا و عێراق كرا، تەنانەت یەكێك لە خاڵەكانی رێككەوتنەكە ئەوە بووە بنكەكانی ئەمەریكا پارێزراو ببن و حكوومەتی عێراق بەرپرسیارە لە ئاسایشی ئەو بنكانە، ئەمە خۆی پێشێلكردنی بەشێك لەو رێككەوتنە نییە؟
كێشەی سەرەكی ئەوەیە ئەمڕۆ لەناو عێراقدا حكوومەتێكی یەكگرتوو نییە، گرووپەكانی شیعە هەن، لە بودجەی عێراق پارە وەردەگرن و لە ژێر كاریگەریی وڵاتانی دراوسێدان، سیاسەتی خۆیان هەیە و ئەمەش كاریگەری لەسەر بارودۆخی سیاسیی عێراق هەیە، تا دۆخەكەش بەم شێوەیە بێت و سەروەری سیاسی نەبێت و دەسەڵاتی سەربازی و تەناهی بەتەواوی لە دەستی سەرۆك وەزیراندا نەبێت، ئەم رووداو و سیاسەتانە لە داهاتووشدا دووبارە دەبنەوە.