پێشێلكردنی مافی مرۆڤ لە عێراق دۆسیەكی كراوەیە، فرەپێكهاتەیی و نەبوونی كولتووری بەیەكەوەژیان و متمانە و یاسایەكی بەهێز بۆ رێكخستنی ژیان، وایان كردووە عێراق لەناو پێشێلكارییەكی گەورەی مافی مرۆڤدا دەژیت، د. سوفیان عەباس، ئەمینداری گشتی كۆمەڵەی عەرەبی بۆ داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ لەبارەی پێشێلكارییەكانی بەرانبەر بە كورد كراوە و لە دیمانەیەكی "وشە"، دووپاتی دەكاتەوە كە نەتەوە یەكگرتووەكان و دادگای فیدراڵ نەیانتوانی بەرانبەر بە كورد دادوەرانە بن.
*دۆخی مافی مرۆڤ لە عێراق چۆن هەڵدەسەنگێنن، بەتایبەتی لە عێراقی نوێ، كە هەوڵی دروستكردنی سیستمێكی دیموكراسی و پێشكەوتوو درا، تا چەند سەركەوتوو بووین لە جێبەجێكردنی؟
لە دوای 2003وە دۆخی مافی مرۆڤ لە عێراق لە تاقیكردنەوەی بەردەوامدا بووە، چونكە حزبە ئاینی و سیاسییەكانی بە رەوتێكی تەواو تایفیانە فەرمانڕەوایەتی عێراقیان كرد، ئەوەیش وای كرد بابەتە دەستوورییەكانی پێوەست بە مافی مرۆڤ لە دەستووری عێراق كە خۆیان لە هەردوو بەشی یەكەم و دووەم دەبیننەوە، بوونەتە حوبری سەر گاغەز، ئێستە پێشێلكردنی ئەو بڕگانەی دەستوور لەلایەن ئەو حزب و میلیشیاكانیان گەیشتووەتە ئەوپەڕی، كە قێزەوەنترین تاوانیان دژ بە مرۆڤایەتی ئەنجام دا كرد لە كوشتن و رفاندن و دەستدرێژیی نامووس و زۆری لێ كردنی خەڵك، جیا لە هەڵسوكەوتی دەزگا تەناهییەكان لە ئازار و سووكایەتیكردن بە كەرامەتی مرۆڤ و دادكا شێوەییەكانی بێ تاوانان.
*لە ماوەی دواییدا مشتومڕێك لە نێوان سوننە و شیعە دروست بوو پێوەست بە پێشێلكارییەكانی سەردەمی جەنگی تایفی لە عێراق، رۆڵی حكوومەت و حزبە سیاسییەكان لە زیندووهێشتنەوەی ئەو بابەتە چییە؟
باشترین بەڵگە لەسەر ئەو پێشێلكاریانە، توندوتیژیی تایفی ساڵانی 2005-2007 بوو، كە سەتان هەزار كەس لە پێكهاتەكانی گەلی عێراق بوونە قوربانی و زۆرینەیان سوننە بوون، بە شێوەیەك تا ئێستەیش تاوانی كوشتنی تایفی بەردەوامە، ئێستەیش چەندان زیندانی نهێنی لە عێراق هەیە و هەزاران گیراو بێ دادگاییكردن لەوێن، سەتان كەسی بێ تاوان بەهۆی تۆڵەسەندنەوە لەدار دراون یان ئەشكەنجە دراون، هەموو ئەو پێشێلكاریانەیش لای نەتەوە یەكگرتووەكان و دادگای تاوانی نێودەوڵەتی و دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا تۆمار كراوە. حكوومەتە دوای یەكەكانی عێراق كە لەلایەن شیعەوە بەڕێوە دەبرا، هانی ئەنجامدانی ئەو تاوانانەیان دەدا، بۆیە بە پێی پرەنسیپ و بڕگەكانی یاسای تاوانی نێودەوڵەتی و پێڕەوی سەرەكیی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ئەوانیش بە هاوشێوەی ئەنجامدەرانییەوە تۆمەتبارن، ئەوە وای كردووە ناوبانگی دەوڵەتی عێراق لە رووی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ لە جیهان گەیشتووەتە خواری خوارەوە.
*ساڵانی رابردوو خۆپێشاندانی فرەوانی گەنجان رووی دا، ئەوان بە خراپترین شێوە وەڵام درانەوە و سەدانیان كوشتن و تا ئێستەیش رفاندنی چالاكان بەردەوامە، كێ بەرپرسیارە؟
هەمووان لەو تاوانانە تێوەگلاون، لەوانە حكوومەت و حزبە سیاسی و ئاینییەكان و میلیشیاكانیان، كە بە پێچەوانەی مادەی نۆی دەستووری عێراق دامەزراون، تەنانەت هەندێك لە مەرجەعیەتەكان كە بەرانبەر بە پێشێلكارییەكان و ئەو تاوانە قێزەوەنانەی بەرانبەر بە خۆپێشاندەران كرا بێدەنگیان هەڵبژارد، ئەوان تەنیا مافێكی دەستووری و نێودەوڵەتیی خۆیان لەسەر بنەمای رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان و دەستووری عێراق پیادە كرد.
*میلیشیاكان لە عێراق سەرچاوەی سەرەكیی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤن، ئاخۆ حكوومەت ناتوانێ سنووریان بۆ دابنێت؟، دەتوانین بڵێین مەترسیی تایفیەت لە عێراق لەوەی تیرۆر و گەندەڵی كەمتر نییە؟
بڕگەی (با)ی مادەی نۆی دەستوور قەدەغەی دروستكردنی میلیشیاكان لە دەرەوەی پێكهاتەی هێزە چەكدارەكانی عێراق دەكات، كە ئەوان بوون ئەو تاوانانەیان بەرانبەر بە خۆپێشاندەران ئەنجام دا، ئەوەیش لەپێناو عێراق نا، بەڵكو وەك بەرگرییەك لە بەرژەوەندییەكانی ئێران، یاسای تیرۆری عێراق تاوانە تیرۆریستییەكانی وەك كوشتن و رفاندن و كردنە ئامانجی نێردە دیپلۆماسییەكان و باڵوێزگەكان و راگواستنی بە زۆر و پێشێلكردنی نامووس و كەرامەتی خەڵك پێناسە كردووە، بۆیە رێكخراوی داعش و میلیشیاكان لە تاوانكاری هاوتان و زۆر لە گەندەڵی مەترسیدارترن، چونكە ئەوانە سیستمی ئاشتەوایی كۆمەڵگە دەكەنە ئامانج.
كورد رووبەڕووی قێزەونترین شێوازی تاوانی كۆمەڵكوژی و دژ بە مرۆڤایەتی هاتووەتەوە
*پێشێلكارییەكانی دژ بە كورد لە عێراق چۆن هەڵدەسەنگێنن؟، ئاخۆ قوربانیانی ئەو تاوانانە قەرەبووی مەعنەوی و مادی كراونەتەوە؟، ئێستەیش كورد ناكرێتە ئامانج؟
كورد رووبەڕووی قێزەونترین شێوەی تاوانی كۆمەڵكوژی و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی هاتووەتەوە، كە ئەوانە تاوانی نێودەوڵەتین و لە مادەی حەوتەمی پێڕەوی بنەڕەتی دادگای تاوانی نێودەوڵەتیدا هاتووە، كە بووە هۆی شەهیدبوونی 182 هەزار كەس، هەندێكیان لە گۆڕی بە كۆمەڵدا زیندەبەچاڵ كران، بۆیە دادگای عێراق و دادگای تاوانی نێودەوڵەتی وەك پێویست دادوەرانە نەبوون لەگەڵ كەسوكاری قوربانیان، تەنانەت تا ئێستە قەرەبووی یەك قوربانیش نەكراوەتەوە، كەسوكاری قوربانیانیان لە یاسای (رەفحا)، بەدەر كرد بۆ قەرەبووكردنەوەیان، ئەگەرچی مادەی 32 لە دەستوور بە روونی ئاماژەی بۆ قەرەبووكردنەوەی هەموو ئەوانە كردووە كە قوربانی دەستی رژێمی پێشوون.
ئێستەیش تاوانی تر بەرانبەر بە كورد دێتە ئەنجامدان، لە راگواستنی بە زۆر و تەعریب لە ناوچە كوردستانییە دابڕێندراوەكان، كە مادەی 140ی دەستوور دەیانگرێتەوە، بۆیە نە نەتەوە یەكگرتووەكان و نە دادگای باڵای فیدراڵ مافی قوربانیانی كوردیان دا، ئێستەیش دوای ئەو شۆڕشەی بنیاتنان و گەشەسەندن و ئاوەدانكردنەوەی لە هەموو بوارەكانی ژیان لە كوردستان دەبینرێت، سەرەڕای سنوورداریی تواناكانی هەیە، شتێكی ئاساییە بكرێتە ئامانج، بۆیە جیاوازییەكی گەورە لە نێوان پیاوانی دەوڵەتداری لە ریزی سەركردایەتی كوردستان و سیاسەتوانە دزەكان لە بەغدا هەیە، هەر ئەوەیشە نهێنی كردنە ئامانجی هەرێم، چونكە هاووڵاتییانی عێراق بەهۆی بێبەشكردن و نەهامەتی و دزینی پارەی گشتی لە دژی ئەوان راپەڕین، بۆیەیش دەیانبینین ئاسایشی گەلی كوردستان بە مووشەك و بە پاڵنەری ئێرەیی و خۆپەرستییەوە دەكەنە ئامانج.