حكوومەتی سەدرییەكان دەتوانێت چەكی میلیشیاكان داماڵێت؟

دوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق، دەركەوت كە سەدرییەكان بە زیاتر لە 70 كورسی براوەن، موقتەدا سەدر لە وتاری سەركەوتن چەند بەڵێنێكی دا، لەوانە بەرزكردنەوەی بەهای دینار و داماڵینی چەكی نایاسایی و رێگرتن لە هەڕەشەكردن لە نێردە دەیپلۆماسییەكان، جیا لە رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، ئەو زیاتر مەبەستی میلیشیاكانی سەر بە ئێران بوو، پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە دەتوانێ ئەوە بكات؟

لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق كە لە 10ی ئەم مانگەدا بەڕێوە چوو، لە ناو ماڵی شیعە، كە دیاریكردنی سەرۆك وەزیران و پێكهێنانی حكوومەتی نوێ لەوێ دەبێت، سەدرییەكان سەركەوتنێكی گەورە و میلیشیاكان شكستێكی گەورەیان بەدەست هێنا، سەدر لە گوتاری سەركەوتن ئەو رۆژەی بە رۆژی گەل و سەركەوتن بەسەر میلیشیاكان لەقەڵەم دا، باسی چەند بابەتێكی گرنگی كرد.

سەدر لە وتارێكی تەلەڤزیۆنیدا رای گەیاند، ئەمڕۆ رۆژی گەل و هێزە تەناهییەكانە، رۆژی سەركەوتنی ستملێكراو بەسەر ستەمكار، رۆژی خۆراگری و سەركەوتنە بەسەر میلیشیاكان، لەبری دابەشكردنی دەسكەوت و بەرژەوەندی، با بەرەو نووسراوی چاكسازی بچین، بۆ لەمەودوا شوێنی گەندەڵی و گەندەڵكار نابێتەوە.

سەدر بەردێكی گەورەی خستە ناو ماڵی شیعە و ئەوانیش ئەنجامی هەڵبژاردنەكەیان رەت كردەوە

دووپاتی كردەوە كە پێویستە چەك بە دەستی دەوڵەتەوە بێت و نابێت لە دەرەوەی ئەو چوارچێوەیە بەكار بێت، تەنانەت لەلایەن ئەوانەیشی بانگەشەی بەرگریكاری دەكەن و ئەوانەیشی هاوشێوەی ئەوانن، كاتی ئەوە هاتووە گەل دوور لەو میلیشیایانە بە ئاشتی بژیت، سەدر باڵوێزخانەكانی دڵنیا كردەوە كە پێشوازی لێ كراون تا ئەوكاتەی دەست لە كاروباری عێراق و پێكهێنانی حكوومەت وەرنەدەن.

سەدر دووپاتی لەوە كردەوە كە لێپرسینەوە لەگەڵ هەر گەندەڵكارێك دەكەن هەركێیەك بێت، گەندەڵی رادەماڵن و لەسەر ئەو رێگەیەیش لا نادەن، كاریش بۆ بەرزكردنەوەی بەهای دیناری عێراقی دەكەن. بۆیە سەدر لەو وتارەیدا چەند پەیامێكی ئاراستەی نەیار و ركابەرانی كرد، لە هەمووی گرنگتر كە خۆی سەرۆك وەزیران و شێوە و سیاسەتەكانی حكوومەتی داهاتوو دیاری دەكات، واتە یارییەكە بۆ لەمەودوا بە هەوەسی خۆی دەبێ و خۆی یاساكانی دیاری دەكات.

خاڵێكی تری گرنگ لە گوتارەكەی سەدر هێشتنەوەی چەكە بە دەستی دەوڵەت، واتە دەوڵەت تاكە هێزی شەرعی دەبێ و ئەو بڕیاری ئاشتی و جەنگ دەدات، لەو كاتەی لە عێراق لە دوای 2003ەوە ئەو مانایەی دەوڵەتی بەخۆیەوە نەبینیوە و چەك رۆڵی گەورەی لە بڕیاردان لە عێراق هەبووە، كاتێك هێزە باڵادەستەكان دەستێكیان بە بەردەوام لەسەر چەك بووە و ئەجیندا و بەرژەوەندییەكانی خۆیان سەپاندووە و نەیارانیشیان ناچاری بێ دەنگی یان ملكەچی بۆیان كردووە، بۆیە ئەوەی سەدر داوای دەكات پێچەوانەی ئەو لۆجیك و رەوتەیە كە لە 18 ساڵە پێڕەو كراوە.

 سەدر لە وتارەكەی مەبەستی سەرەكی چەكی میلیشیاكانی شیعە و ئەو گرووپانەیشی سەر بەوانن بوو، لەو كاتەی پێشتر چەند جارێك میلیشیاكانی "سوپای مەهدی" هەڵوەشاندەوە و دوای ئەوە "سەرایا سەلام"ی سڕ كرد و پاڵپشتی لە یەكخستنی ئەو میلیشیایانەی لەگەڵ هێزە تەناهییەكانی عێراق دەكرد، تا ئێرە ئاساییە و رەنگە بۆچوونی سەدر هەنگاوێكی باش بێت بەرەو گەڕاندنەوەی شكۆ و دەسەڵاتی دەوڵەت و هێزە تەناهییەكانی عێراق.

راستییەك هەیە و لە عێراق و ناوچەكە هەستی پێ دەكرێت، ئەویش چەك بووەتە بەشێك لە ئامرازی باڵادەستی و دەسەڵاتداریی شیعە لە عێراق و وڵاتانی نزیك لە ئێرانن، ئەوەیش پێی دەگوترێت "چەكی شیعە"، كە سەرچاوەی هێزی تایفەكەیە و مسۆگەری سەرەكیی توانای بەرگری و مانەوەیان لە دەسەڵات دەكات.

لە عێراق 18 ساڵە شیعەی سیاسی بۆ مانەوەیان لە دەسەڵات، بوونی هەڕەشەی بەعسییەكان و داعش و گیانی تایفەگەری سوننەیان كردووەتە پاساوێك بۆ مانەوەی چەك بە دەستیان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت، لەوكاتەی هەر خۆیان بەسەر هێزە تەناهییەكان و سوپای عێراقەوە زاڵن، بەڵام بابەتەكە پێوەستی ئەوانە بە بڕیاری ئێران و نەیاریانە بۆ بڕیاری عێراق وەك دەوڵەت، بۆیەیش دوای نەمانی بەعس و داعش، ئێستە باسی پیلانگێڕی ئەمەریكا و بەرگریكاری لە دژی ئەو وڵاتە دەكەن، وەك پاساوی مانەوەیان بە چەكداری.

راستییەكەی چەكی دەستی شیعە دوور لە دەوڵەتی عێراق بریتییە لە مانەوەیان، وەك لە 1974 ئیمامی شیعە مووسا سەدر گوتبووی، "پیاو بە چەكەوە جوانە"، بۆیە ئەوەی سەدر داوای دەكات بە داماڵینی چەكی میلیشیا شیعەكان و هێشتنەوەی بە دەستی دەوڵەت، شیعەی سیاسی عێراق و تەواوی ناوچەكەیش قبووڵی ناكەن، بۆیە ئەو بەردێكی گەورەی خستە ناو ماڵی شیعە و ئەوانیش ئەنجامی هەڵبژاردنەكەیان رەت كردەوە و بە ساختەكاری لەلایەن باڵوێزخانەكانیان دانا، واتە ئەوەی كراوە دژی چەكی شیعەیە، بەتایبەتی ئەو قسەیە لە هێزێكی ناو ماڵەكە خۆی هات كە سەدرییەكانن.

 بۆیە بەو قسانە سەدر نەك تەنیا میلیشیاكان، خۆی خستە بەرانبەر بە ئێرانیش، لێرە پرسیارێكی رژد هەیە، ئاخۆ سەدر تا چەند دەتوانێت ئەوە بكات؟، چونكە راستە وەك سەركردەیەكی شیعە لەناو شەقام بنكەیەكی گەورەی جەماوەری هەیە و خاوەنی بەهێزترین گرووپی چەكدارییە، بەڵام نە ئێران و نە "چەكی شیعە"، قبووڵی بڕیارەكەی ناكەن، پێشتریش مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق هەوڵی دا رووبەڕوویان ببێتەوە، بەڵام شكستی هێنا، بۆیە چاودێران پێیان وایە حكوومەتی نوێی عێراق دەكەوێتەوە ژێر باری هەمان دۆخی حكوومەتەكانی پێشووی شیعە و لەوانی زیاتر پێ ناكرێت، بەتایبەتی لە بەرانبەر بە میلیشیاكانەوە. 

بە گشتی سەدر باش دەزانێت ئەوەی لە عێراق دەكرێ و ئەوەی ناكرێ چییە، گوتارەكەی سەرنجی كورد و سوننە و شیعەی نەیار بۆ میلیشیاكان و ئێرانی بۆخۆی راكێشا، كە خوازیارن لە پێشێلكاری میلیشیاكان رزگاریان ببێت، ئەو بنەمای حكوومەتەكەی بەهێزتر دەكات لای هاوپەیمانانی، بەدەر لەوە سەدر نایەوێ و دەوڵەتی عێراقیش ناتوانێت چەكی شیعە داماڵن، چونكە ئەو چەكە لە عێراق و لبنان و ئەفغانستان و یەمەن و سووریا، چەكی بەرەڵا نییە، بەڵكو چەكێكی رێكخراو و ئاراستەكراوە، هێرش دەبات و ون دەبێ بەپێی میزاجی تاران، ئەوەیش راستییەكە و لای هەمووان ئاشكرایە.