چیڕۆكی عەشقی پووتین بۆ كەی جی بی كۆتایی نەهاتووە.. بەنیازی چییە؟

لە سایەی لێكەوتە بەردەوامەكانی تەنگژە و جەنگ و گۆڕانكارییەكانی دنیا و رووخانی هەندێك ئیمپراتۆریەت و هاتنەپێشەوەی هیتر، چیڕۆكی یەكێك لە بەهێزترین دەزگای هەواڵگری دنیا خۆی دێنێتە پێشەوە، باسی ئەوە دەكرێ لە سایەی بوونی ئەو دەزگایە، جەنگی سارد هەبوو و دەستی یەكێتی سۆڤیەت لە دنیا بەهێز بوو، ئەو دەزگایەی ڤلادیمیر پووتینی پێ گەیاند و تا ئێستەیش رووسەكان شانازی پێوە دەكەن، بەڵام كۆتایی هاتووە؟

كەی جی بی، كە بریتی بوو لە دەزگای هەواڵگری سۆڤیەت، واتە لیژنەی ئاسایشی دەوڵەت، لە 20ی كانوونی یەكەمی 1917 بە سەرۆكایەتی فلیكس دزر سنكای و سەرپەرشتی ڤلادیمیر لینین دامەزراوە، لە 11ی تشرینی یەكەمی 1991 دوای رووخان و لێكهەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت، ئەویش لێك هەڵوەشایەوە، ئەو ساتەی هیوای زۆر كەسی لە دنیا لەناو برد و بواری تاكڕەوی بۆ سەرمایەداری و رۆژئاوا خستە سەر پشت.

بێ لێكۆڵینەوە و دادگاییكردن دەسەڵاتی تەقەكردن و كوشتنی هەر كەسێكی هەبوو بە دوژمنی شۆڕش ناوبنرایە

لە سەردەمی جەنگی سارددا، كەی جی بی رۆڵێكی گەورەی لە پارێزگاریكردن لە یەكێتی سۆڤیەت وەك دەوڵەتی تاكە حزبدا هەبوو، ئەویش لە رێگەی رووبەڕووبوونەوەی هزرە نەیارەكان، یان ئەوەی پێیان دەگوترا "ئایدۆلۆجیا رووخێنەرەكان"، ئێستەیش رووسیای سەردەمی ڤلادیمێر پووتین، هەناسەی وەبەر هاتووەتەوە و شكۆی هەواڵگرییەكەی بۆ گەڕاوەتەوە، رووسیا لەسەر هەمان خواستە ئیمپراتۆرییەكانی یەكێتی سۆڤیەتی بەردەوامە، كاتێك نەمانی كەی جی بی نەبووە رێگر بۆ ئاهەنگێڕانی ساڵانەی رووسەكان بە ساڵوەگەڕی دامەزراندنی ئەو دەزگایە، بەتایبەتی كاتێك پووتین پلە دوای پلە ریزەكانی ئەو دەزگایەی بڕیوە تا گەیشتووەتە پلەی عەقید تیایدا، بۆیەیش سوورە لەسەر ئاهەنگێڕان بە دامەزراندنی ئەو قوتابخانە پێشەنگەی هەواڵگری لەسەر ئاستی دنیادا.

بەپێی بەڵگەنامەكان سەرەتای كاری ئەو دەزگایە لە رێگەی لیژنەی فریاگوزاری سەرانسەری رووسیا بوو، كە لە 1917 دوای كەمتر لە دوو مانگ لە هەڵگیرسانی شۆڕشی ئۆكتۆبەر، وەك یەكێك لە سەرتاییترین و گرنگترین دامەزراوەكانی دەسەڵاتی سۆڤیەت یان ئەوەی بە دیكتاتۆریەتی پرۆلیتاریا بۆ بەر گریكردن لە شۆڕش هاتە دامەزراندن، چالاكیی ئەو لیژنە تەنیا بەرگریكردن لە شۆڕش نەبوو، بەڵكو لە 1921ەوە بەرەو نەهێشتنی پشێوی و رووبەڕووبوونەوەی دیاردەی منداڵانی دەربەدر یان شەقام فرەوان بوو، كاتێك لینین ئەو ئەركەی بە سەرۆكی دەزگاكە راسپارد، واتە فیلیكس دزیر جینسكی بە رەگەز پۆڵەندی، كە بە پیاوی ئاسنین دەناسرا.

چاودێران دەڵێن تەنیا ناوهێنانی ئەو لیژنەیە بەس بوو بۆ چاندنی ترس و تۆقین لەناو دەڵی خەڵك، ئەو بێ لێكۆڵینەوە و دادگاییكردن بە پێی فەرمانی "وڵات لە مەترسیدایە"، مافی تەقەكردن و كوشتنی هەر كەسێكی هەبوو كە بە دوژمنی شۆڕش ناوبنرایە، ئەوەیش لە شوباتی 1918ەوە، بەڵام لە 1923 دەزگا تۆقێنەرە جارێكی تر لەژێر ناوێكی تر هاتە دامەزراندنەوە بەناوی "بەڕێوەبەرایەتی پێنووسی سیاسی دەوڵەت"، یان "ئۆ جی بی ئۆ"، هەر لەژێر فەرمانڕەوایەتی دزیر جینسكی تا كاتی مردنی لە 1926دا، لەكاتی جەنگی دووەمی دنیایش، ئەركی ئەو دەزگایە كۆكردنەوەی زانرای بوو لە دەرەوە لەبارەی ئەڵمانیا و هاوپەیمانەكانی، لە سەردەمی جەنگی ساردیشدا، یەكێك لە دیارترین سەركەوتنەكانی دزەكردن بوو بۆ ناو بەرنامەی بەرهەمهێنانی بۆمبی ئەتۆمی بەریتانیا ناسراو بە پڕۆژەی مانهاتن، كاتێك نۆكەرانی دەزگاكە توانیان چەندان تۆن لە بەڵگەنامەی نهێنی سەربازی و سیاسی و زانستی بەریتانیا بۆ سۆڤیەت بگوازنەوە. جیا لە دزینی نهێنی و داهێنانێكی زۆری رۆژئاوا و ئەمەریكا، دەزگاكە خاوەنی یەكەیەكی ئۆپراسیۆنی تایبەت بوو كە كاری چاودێری و تێكدانیان لە ناوچەكانی ململانێ ئەنجام دەدا، لەوانە لەكاتی داگیركاری سۆڤیەت بۆ ئەفغانستان لە 1979دا.

دوای رووخانی یەكێتی سۆڤیەت، كەی جی بی تووشی ترازان و دابەشكاری هاتەوە، بۆ دەزگای ئاسایشی فیدرالی كە پووتین سەرۆكایەتی دەكرد و هەواڵگری دەرەوەیش، لەوكاتەی هەواڵگری سەربازی ركابەری بە یەكپارچەیی مایەوە، كامەرانی قەرەداغی، نووسەر دەڵێت، كەی جی بی لە سەردەمی گۆرباچۆڤ بووە زیاتر لە دەزگایەك، لەوانە ئاژانسی ئاسایشی فیدرالی كە پووتین لە 1998 و 1999 سەرۆكایەتی دەكرد، بەر لەوەی ببێتە سكرتێری ئەنجوومەنی ئاسایشی رووسیا و لەوێوە بەرەو لووتكەی دەسەڵات، هەروەها ئاژانسی هەواڵگری دەرەوە، بەوشێوەیە بووە ئاژانسی ناوەندی هەواڵگری دەرەوە كە یەڤگینی بریماكۆڤ لە 1991ەوە تا 1999 سەرۆكایەتی دەكرد، رۆژنامەكانی رووسیایش لە 2016 چەند زانیارییەكەیان بڵاو كردەوە بەوەی پووتین كە وازی لە خۆشەویستی ئەو دەزگایە نەهێناوە و لە تەمەنی هەرزەكارییەوە خەونی بە پێوەندیكردن پێوەی دەبینی و خەونەكەیشی كردە راستی، پلانی هەیە بۆ یەكخستنەوەی هەردوو ئاژانسی هەواڵگری لەسەر ئێوەی كەی جی بی، واتە لە هەموو وردەكارییەكانییەوە تەنیا ناوەكەی نەبێت، بۆ گوڕاندنەوەی بۆ شكۆی رابردووی.