لە گرنگترین سوودەكانی هەڵبژاردنی دوایی پێشوەختەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، ئاشكراكردنی راستی عیشقی درۆی سیاسەتوانانی ئیسلامی سیاسی بوو بۆ دیموكراسیی، ئەوەی سەلماند كە ئەوان تەنیا لەپێناو گەیشتن بە تەوافوق و دابەشكردنی دەسكەوت و پۆست و مووچە دیموكراسیان خۆش دەوێت.
ئیبراهیم زوبێدی نووسەر دەڵێت، ئەو كۆبوونەوە بەزۆرەی ئێران فەرمانی گرێدانی لەنێوان موقتەدا سەدر و میلیشیا وەلائییەكان كرد، پرسی ئەگەری دامەزراندنی كۆمەڵگایەكی دیموكراسی راستەقینەی لە عێراق و وڵاتانی ئیسلامی لەسەر دەستی سیاسەتوانانی ئیسلامی سیاسی و حزب و میلیشیاكانیان هێنایەوە بەرباس.
یان بێ فێڵ و ساختەكاری دێنە ناو دنیای سیاسەت، یان شەقامی سیاسی چۆڵ دەكەن
كۆبوونەوەكە دوو بابەتی سەلماند، یەكەم/ ئێران حكوومەتێكی زۆرینەی نیشتمانی وەك ئەوەی سەدر دەیەوێ لای گونجاو نییە، تەنانەت دروستبوونی سیستمێكی دیموكراسی لە عێراق و لبنان و سووریا خۆشحاڵی ناكات، دووەم/ سیاسەتوانای ئیسلامی بەگشتی و بەتایبەتی میلیشیاكان، تەنیا رژێمێكیان دەوێ رێگەیان پێ بدات بۆ پابەند نەبوون بە رێككارییەكانی سیستمە دیموكراسییەكانی دایان دەنێن، بۆ سوودبینین لە دەسەڵات و كوشتنی نەیاران و بردنی سامانی دەوڵەت بێ هیچ چاودێرییەك.
دەری خست پەنابردنیان بۆ هەڵبژاردن تەنیا بۆ گەیشتنە بە دەسەڵات بەهەر شێوەیەك و دوای ئەوە قۆرخكردنی، بەپێچەوانەی بەهاكانی دیموكراسی، بۆیە نابینە خاوەنی دیموكراسیەتێكی راستەقینە تا كاتی لە وەزارەتەكانی دەرەوە و دارایی و فێركردن و رۆشنبیری و راگەیاندن و گەشتیاری و پۆلیس و سوپا، سیاسەتوانێكی مێزەرلەسەر هەبێت، كە نواندن و گۆرانی و میوزیك حەرام بكا و بانگەشە بۆ ئەفسانە كۆنەكان بكات.
ئەوەندە بەسە دەستیان بە دەستەواژەی پێكهاتەی گەورەدا گرتووە، كە مافی خاوەنداریەتی دەسەڵات و چەك و سامانی وڵاتی هەیە، دواتر دەستگرتن بەسەر مافی نوێنەرایەتیكردنی ئەو پێكهاتەیە، بێ رێپێدانێكی راستەقینەی جەماوەری لە تەواوی توێژەكانی ئەو پێكهاتەیە، كە هەمووی ئاینی و لایەنگری ئێران نییە و هەموویشی پاڵپشتی بوونی چەكی بەرەڵا ناكات، بۆیە ئەوان بەو ئاكارە كودەتاییە باڵادەستییەیان هەموو دەرگەكان بە رووی دیموكراسی دادەخەن.
ئەوان بەهۆی درككردنیان بەوەی سەردەمەكە هی دیموكراسییە، خۆشەویستی خۆیان بۆ دیموكراسی دەردەخەن، بەڵام دوو هەڵە ئەنجام دەدەن، یەكەمیان بەرانبەر بە ئاینی ئیسلام، چونكە دەڵێن ئیسلام نادیموكراسییە و پێویست بە سیستمێكی تری دیموكراسی دەكات، ئەگەرچی بە بیدعەیەكی رۆژئاوای عەلمانی و كافری دادەنێن، دووەمیان، بەرانبەر بە دیموكراسی و بنەما راستەقینەكانی، چونكە وایان كردووە هاووڵاتیی ئاسایی رقی لە دیموكراسی ببێتەوە، بۆیە ئەوان نابنە دیموكراسی لەكاتێكدا نقوومی هزرێكی كۆنەخوازن و كاری كوشتن و نۆكەرایەتی بۆ دەرەوە و بەرتیل و دزی بەناوی خوا و پێغەمبەر بۆخۆیان حەڵاڵ دەكەن و درۆ دەكەن.
حزب و رژێمە سوننەكانیش دیموكراسی خۆیان هەیە، بۆ نموونە دیموكراسیەتی ئیخوان موسلمین رێگەیان پێ دەدات بە فڕێدانی نەیارانیان لەسەر تەلارە بەرزەكان بە زیندوویی، وەك ئەوەی لە 2013 لە میسر بینیمان، جیا لەوە دیموكراسیەتی رێكخراوی قاعیدە و بزووتنەوەی تالیبان و داعش و نوسرە و حوسییەكان و حزبوڵای لبنانی و میلیشیا وەلائییەكانی عێراق زانراوە و پێویستی بە روونكردنەوەی زیاتر نییە، ئەو دیموكراسیەی خەنجەر و شمشێر و چەقۆ وەشاندن و تەقاندنەوە و بازرگانی مادەی هۆشبەرە، بۆیە ئەستەمە لە ئێران و ئەفغانستان و عێراق و میسر و سووریا و یەمەن و لبنان و فەلەستین و لیبیا و سۆماڵ و هیتریش، هاووڵاتییەكی ئاقڵ بدۆزییەوە بە دیموكراسی و دیموكراسیخوازانی لەو جۆرە رازی ببێت.
بۆیە ژیانی ئێمە باشاتر نابێت، تەنیا بە دەرچوونی ئەوانە لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریمان بە یەكجاری نەبێت و بچینە ناو سەردەمی دیموكراسیەتێكی راستەقینە رێز لە ئاین و بیروباوەڕی هەمووان بگرێت، رێگری لە پیاوانی ئاینیش بكات پێوەر و فەتواكانیان بەسەر یاسا و دەستووری وڵات بسەپێنن، هەروەها مسۆگەری یەكسانی نێوان هەموو هاووڵاتییان بكات لە ئەرك و مافەكان، وا بكات بەرپرسانی حكوومەت فەرمانبەر بن لای هاووڵاتی و هاووڵاتیش بەندەی حكوومەت نەبن.
ئەوكات سیسەتوانە مێزەر لەسەرەكان دوو رێگەیان لەپێشە، یان لەسەری دەكەنەوە و دێنە ناو دنیای سیاسەت و بێ فێڵ و ساختەكاری ملكەچی هزری نوێ دەبن، یان شەقامی سیاسی چۆڵ دەكەن و دەچنەوە ناو مزگەوت و حوسێنییەكانیان و سیاسەت بۆ خەڵكی خۆی جێ دێڵن.
عێراق لە 2003ەوە لەلایەن حزبەكانی ئیسلامی سیاسی شیعە و سوننە بەناوی جیاجیاوە فەرمانڕەوایەتی دەكرێت، ئەوان جیا لەوەی كۆنترۆلی هەموو كایەكانی وڵاتیان كردووە سەرچاوەی هەموو تەنگژەكانی وڵاتن لە گەندەڵی و كوشتن، تەنیا بەر لە هەڵبژاردنەكان و بەناوی دیموكراسییەوە خەڵك ناچاری دەنگدان بەوان دەكەن.