ماو تسی تۆنگ.. پیاوێكی سەرشێت و دامەزرێنەری چینی میللی

دوای دوو هەزار و 500 ساڵ لە حوكمی بنەماڵە فەرمانڕەواكان، یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو پشتیوانی ماركسیستەكانی پەكینی كرد و حزبی شیوعیی لەو وڵاتە دامەزراند و شۆڕشی شیوعییەكانی تێدا بەرپا كرد و وڵاتەكەی كرد بە هاوڕێبازی خۆی، ئێستە دوای یەكێتیی سۆڤیەت، چین بە پابەندترین وڵات دادەنرێ لە جێبەجێكردنی بنەماكانی شیوعییەت، شیوعییەكان بە سەرۆكایەتیی ماو تسی تۆنگ لە 1949 حكوومەتی پەكینیان ڕووخاند و كۆماری چینی میللییان دامەزراند و ماویش سەرۆكایەتیی وڵاتی گرتە دەست و تا 1976 بەردەوام بوو، ئەو  بە كەسێكی سەرشێت دادەنرێ بەهۆی هەندێ لە بڕیارە سەیرەكانی، بەڵام لە هەمان كاتیشدا چینی هەستاندەوە و چاكسازی لە كشتوكاڵ و پیشەسازیی وڵات كرد و بۆمبی ئەتۆم و هایدرۆجینی لە سەردەمی ئەودا دروست كران و مانگی دەستكرد ڕەوانەی ئاسمان كرا، بەڵام لەگەڵ ئەوانەشدا 10 ملیۆن ئافرەتی وەك دیاری بە ئەمەریكا بەخشی و بڕیاری ڕووخاندنی شوورای چینیشی دا.

ماو تسی تۆنگ دامەزرێنەری كۆماری چینی میللی لە 26 كانوونی یەكەم/دیسێمبەری 1893 لە ناوچەی "شاوشان"ی هەرێمی هنان لە باوكێكی جووتیار هاتووەتە دنیاوە و لە تەمەنی 18 ساڵیدا بەشداری شۆڕشی خەڵكی چینی دژی بنەماڵەی تشی ینگی فەرمانڕەوای چینی كردووە، دوای ڕووخاندنیشی كۆماری چین دامەزرا، بەڵام جەنگی ناوخۆی و ئاڵۆزییەكان بەردەوامیان هەبوو تا ساڵی 1949.

ماو ئامانجی بوو ببێتە مامۆستا، بەو هۆیەوە لە 1918 دەستی بە خوێندن لە زانكۆی پەكین كرد و پێوەندی بە بزووتنەوەی ماركسیی و چەپەكان كرد، لە ساڵی 1920 ماو وەك شیوعییەكی توندڕەو دەركەوت، لە 1921 یەكێك بوو لەو 12 كەسەی لە شاری شەنگەهای حزبی شیوعیی چینیان دامەزراند و لە ساڵی 1937 خۆی بوو بە سەرۆكی حزبی شیوعیی چینی. لە 1954 بوو بە سەرۆكی كۆماری چینی میللی و بەدەست نەخۆشیی باركنسۆنەوە دەیناڵاند، لە تەك ئەوەشدا چوار جار هاوسەرگیری كردووە و 10 منداڵیشی لە دوای خۆی جێ هێشتووە، ئەو جگەلەوەی شۆڕشگێڕ و سیاسی بوو، هۆزانڤانێكی لێهاتوو و خۆشنووسێكی بلیمەت بووە، لە نۆی ئەیلوول/سێپتێمبەری 1976 لە پەكین بە جەڵتەی دڵ كۆچی دوایی كرد.

لە ساڵی 1927 حكوومەتی چین بە سەرۆكایەتیی شیانگ كای شیك دەستی بە هەڵمەتێك دژی حزبی شیوعی كرد، ماو لەگەڵ كۆمەڵێك لە هاوڕێكانی لە نێو حزبی شیوعی بەرەو چیاكان هەڵاتن و لەوێ پلانیان داڕشت بۆ دامەزراندنی یەكەم حكوومەتی شیوعی لە چین كە بە تەواوی پشت بە جووتیاران دەبەستێ و لەلایەن سۆڤیەتیشەوە هاوكاری دەكران.

دوای كوشتن و ڕفاندنی كۆمەڵێك لە سەركردەكانی حزبی شیوعی، لە نێویاندا ماو تسی تۆنگ مایەوە و بوو بە سەركردە و ڕێبەری باڵای حزبی شیوعیی چین و دەستیان بە جموجۆڵێكی فرەوان كرد دژی حكوومەتی شیانگ، تا لە كۆتادا سەرۆكی حكوومەت شیانج كای شیك بەرەو تایوان ڕای كرد و ماو و حزبەكەی و جووتیاران لە ساڵی 1949 سەركەوتنی تەواوەتییان بەسەر حكوومەتی چین ڕاگەیاند.

دوای سەركەوتنی حزبی شیوعی بە سەرۆكایەتیی ماو لەو كاتەدا ئەو تەمەنی 64 ساڵ بوو و جەنگ و ڕاكردن و شۆڕش بە تەواوی ماندووی كردبوو، بەڵام ماو دەچێتە سەر تەختی فەرمانڕەوایەتی وڵاتی چین، كە لە ڕووی ڕووبەر و ژمارەی دانیشتووانەوە بە گەورەترین وڵات و پڕكێشەترین وڵات دادەنرێت.

لە دەیەی شەشەمی تەمەنیدا ماو خۆی لە دەسەڵات بینییەوە و ڕێكخستنەوە و گێڕانەوەی ئارامی بۆ وڵاتەكە كارێكی ئاسان نەبوو، بەڵام ئەو بە دەستێكی پۆڵایین حكوومەتی وڵاتەكەی لەناو برد و بەهەمان سیاسەت ڕووبەڕووی بەرهەڵستكارانی شۆڕشی شیوعییەت بووەوە و دژی داگیركار و ڕێگرەكان وەستایەوە.

دوای گێڕانەوەی ئارامی، ماو دەستی بە گرنگیدا بە سیستەمی خوێندن و پیشەسازی و تەندروستی و سیستەمی ئابووریی وڵات، ئابووری وڵاتی لە سیستەمی سەرمایەدارییەوە بۆ سیستەمی سۆشیالیستی گۆڕی و دەسەڵاتی تەواوی لەسەر سەرجەم فەرمانگەكانی دەوڵەت سەپاند و هەمووانی بەكار هێنا بۆ پڕوپاگەندەكردن.

لە ساڵی 1958 گەورەترین و ترسناكترین پڕۆژەی بۆ ئابووریی چین ڕاگەیاند، كە ناوی "پڕۆژەی هەنگاوی گەورە بۆ پێشەوە"ی لێ نرا، ئەو پڕۆژە خۆی لە یارمەتیدانی پیشەسازییە بچووكەكان و كێڵگەی گوندەكانی دەوروبەری شارەكان دەبینییەوە، بەهۆی ئەو پڕۆژەیەوە ملیۆنان كرێكار و جووتیار بە خێرایی و بەردەوامی كاریان دەكرد، بۆ ئەوەی زۆرترین بەرهەم لە كەمترین كات دەستەبەر بكەن.

كرێكار و جووتیاران نەیاندەتوانی بەو خێرایییەی داوایان لێ دەكرێ كار بكەن، بۆیە پڕۆژەكە بە تەواوی شكستی هێنا و گەلی چین باجەكەی بە قورسی دا و برسیەتی بەشێوەیەكی بەرفرەوان بڵاو بووەوە، ماو ناچار بوو پەنا بۆ كڕینی گەنم لە وڵاتانی تر ببات تا ڕووبەڕووی برسیەتی ببێتەوە.

لە ساڵی 1966 ماو ڕۆژ دوای ڕۆژ تەمەنی هەڵدەكشا و وڵاتەكەی پێشكەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە نەدبینی، ئەم جارە دەستی بە پڕۆژەی "شۆڕشی ڕۆشنبیریی گەورە" كرد، بە ئامانجی ڕووبەڕووبوونەوەی بەرهەڵستكارانی، لە ئەنجامی ئەو پڕۆژەیەوە ملیۆنان قوتابی لە خوێندنگە باڵاكان و زانكۆكان دەرچوون، زۆرینەیان وەك پاسەوان و سەرباز لە خزمەتی سوپای سووری شیوعیی چین دامەزرێنران، بەڵام شیاو نەبوون بۆ ئەو كارە، بۆیە جاریكی تر وڵاتەكە تووشی شەڕی ناوخۆیی بووەوە.

حكوومەتی چین دەستی بە پلانێكی تر كرد كە لەلایەن ئەنجوومەنی نیشتمانی و نوێنەرایەتی گەلەوە لە تەمووز/یۆلیۆی 1955 پەسەند كرا، ئەو پلانە گرنگییەكی مێژووی گەورەی هەیە و لە ڕێی ئەوەوە بناغەی دامەزراندنی چینی سۆشیالیستی دامەزرێنرا كە خۆی لە پەرەدان بە پیشەسازی و كشتوكاڵ دەبینییەوە.

وڵاتی چین لە دێرزەمانەوە بە پیشەسازییە قورسەكان ناسراوە، بەهۆی ئەم پلانە پەسندكراوە، پێشووەچوونی گەورە لە دوو ساڵی یەكەم لە بواری پیشەسازییە قورسەكان هاتە دی، ڕێژەی بەرهەمهێنانی بزوێنەر 100% زیادی كرد و بەكارهێنانی نەوت 84% و پۆڵا 65% و چیمەنتۆ 61% و ئاسن 56% و وزەی كارەبا 51% و خەڵووز 26% زیادی كرد، ئەمەش بەهۆی پەرەسەندنی كارگەكانی پیشەسازی قورس.

بەهۆی ئەوەی زۆرینەی هەرە زۆری چینییەكان بە كشتوكاڵەوە خەریكن، حكوومەتی وڵات، یاسای چاكسازیی كشتوكاڵی كۆماری چینی میللی لە 30 حوزەیران/یۆنیۆی 1950 ڕاگەیاند، تەواوی بڕیار و سیستەمی خاوەنداریەتی زەوی لە وڵاتەكە هەڵوەشاندەوە كە ماوەی دوو هەزار و 500 ساڵ بوو كاری پێ دەكرا، دووبارە زەوی بەسەر جووتیارەكان دابەش كرایەوە، ئەمەش لە پێناوی ڕزگاركردنی هێزی بەرهەمهێنانی دەوروبەری شارەكان و گەشەپێدانی زیاتری كشتوكاڵ، ئەم ڕێوشوێنە زۆر مێژوویی بوو و بە بنەمای سەرەكیی هەڵسانەوە و پێشكەوتنی چین هەژمار دەكرێ. 

لە ساڵی 1950 ماو هێزێكی سەربازیی بۆ شەڕكردن دژی هێزەكانی ئەمەریكا ڕەوانەی باكوری كۆریا كرد، هێزەكەی ئەمەریكا تێكشكێنراو و ئەمەریكا بەرەو كۆریای باشوور كشایەوە، دوای ساڵێك لەم ڕووداوە، ماو دەستی بە شەڕ لە دژی تیبتییەكان لە چیاكان كرد، لەمیانەی ئەو شەڕەدا هەزاران خەڵكی تبت كوژراون، پاشان ماو سوپایەكی تری ڕەوانەی چیاكانی هیمالایا لە سنووری هیندستان نارد، بە ئاسانی سوپای چین دەیتوانی بچێتە هیند و داگیری بكات، بەهۆی لاوازیی سوپای هیندەوە، بەڵام دوای چەند هەفتەیەك سوپای چین بەهۆی زۆر جەنگان و شەكەتی بۆ سنووری چین كشێنرانەوە.

لە ساڵی 1964 وڵاتی چین یەكەم بۆمبی ئەتۆمی خۆی بەرهەم هێنا لە ناوچەی "سنكیانگ بور"، پاشان لە نۆی ئایار/مایۆی 1966 توانی یەكەم بۆمبی هایدرۆجینی تاقی بكاتەوە، ئەمەش پایتەختی وڵاتە گەورەكانی وەك واشنتن و مۆسكۆی تووشی شۆك كرد، دواتر حكوومەتی چین ڕاگەیەنراوێكی دەركرد و ئاماژەی دا، ئێمە دووپاتی دەكەین كە چین بەهیچ شێوەیەك لە شێوەكان چەكی ئەتۆمی بۆ جەنگ بەكار ناهێنێ، بەڵام مافی خۆیەتی وەك تەواوی گەل و وڵاتان بۆ ئاشتی و وزە سوود لە وزەی ئەتۆم وەربگرێ.

پاش ئەو پێشوەچوون و سەركەوتنە گەورانە، حكوومەتی چین هەر بەوەندە نەوەستا، لە 24 نیسان/ئەپریلی 1970دا، پەكین یەكەم مانگی دەستكردنی ڕەوانەی ئاسمان كرد و ماو تسی تۆنگ خۆی فەرمانەكەی دەركرد و ئەو ڕۆژەش بە ڕۆژێكی مێژووی بۆ وڵاتەكە تۆمار كرا.

ژیانی چینییەكان لەكاتی دەسەڵاتی ماو بەهیچ شێوەیەك ئاسایی نەبوو، بەڵكو جۆرێك گەمژەیی و سەرشێتی تێدا بوو، چونكە ماو زۆر سیاسەتی هەڵە و بیرۆكەی مەترسیداری بەشێوەیەكی نەزانانە لەسەر گەلەی چەسپاند كە تا مردنی بەهۆی سیاسەتەكانی ئەوەوە، 45 تا 75 ملیۆن كەس لە گەلی چین مردن.

لە ساڵی 1969 وەزیری دەرەوەی پاكستان، دیارییەكی بە ماو بەخشی كە خۆی لە عەرەبانەیەك مانگۆ دەبینییەوە، ئەمە خۆی كارێكی سادە و ئاسایی بوو، بەڵام دواتر بە كارێكی ئیلاهی لە قەڵەم درا، ماو مانگۆی بەسەر دەوروبەرەكەی دابەش كرد و ڕایسپاندن پڕوپاگەندە بڵاو بكەنەوە، ئیتر دوای ئەوە مانگۆ بووە شتێكی پیرۆز و خەڵكی بە سەرچاوەی خێر و سامان ناویان دەبرد، لەسەر ئەوەی پیاوێكیش بە مانگۆی گوتووە پەتاتە، خەڵك بە چەقۆ لێیان داوە و پێیان گوتووە كە چۆن نازانی ئەمە مانگۆی ماو تسی تۆنگە و پێی دەڵێیت پەتاتە.

لە دیاردەیەكی تری نامۆدا، ماو تسی تۆنگ هانی قوتابییانی دەدا تا مامۆستاكانیان بكوژن، پێویستە ڕووبەڕووی هەر گوتەیەكی مامۆستاكان ببنەوە لە كاتی وانەگوتنەوە ئەگەر ڕاستیش بڵێن، بەو هۆیەوە لە 1966 لە قوتابخانە جیاجیاكان 91 مامۆستا لەلایەن قوتابییەكانیانەوە هێنرانە سەر شەقام و بەردباران كران و كوژران.

ڕووخاندنی شوورای مەزنی چین، لە سەرەتای ساڵانی 1970دا حكوومەتی چین بەهۆی نەشیاوی شوێنی نیشتەجێبوون و نەتوانینی دروستكردنی خانوو، خەڵكی گوندەكانی دەوروبەری شوورای چینی هان دا بەشێك لە شووراكە بڕووخێنن و خانووی پێ دروست بكەن، ئەم كارەش جێبەجێ كرا.

لە كارێكی تری سەیر و نامۆ ماو تسی تۆنگ، بەخشینی 10 ملیۆن ئافرەتی چینی بوو، بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا وەك دیاری.

لە ساڵی 1973دا ماو تسی تۆنگ لەگەڵ هێنری كیسنجەری وەزیری ئەوكاتی دەرەوەی ئەمەریكا كۆ بووەوە و لە بواری ئابووری و بازرگانیی نێوان هەردوو وڵات گفتوگۆیان كرد. ماو بە كیسنجەری گوت، چین وڵاتێكی هەژارە و هیچی نییە لە بواری بازرگانی بە ئەمەریكا ببەخشێ، جگەلە ژنان، دەسپێشخەری ئەوەی بۆ كرد كە 10 ملیۆن ئافرەتی چینی وەك دیاری بە ئەمەریكا ببەخشێ.

هەرچەندە یەكێك لە ئەندامانی حزبی فەرمانڕەوا ماوی ئاگەدار كردەوە كە كارێكی لەو شێوەیە نەكات، چونكە دەبێتە هۆی تووڕەبوونی گەلی چین، بەڵام ئەو گوێی بە قسەی سەركردەكەی حزبەكەی نەدا، دیارییەكەی بە ئەمەریكا بەخشی.

ڕێبەری چینی میللیی ماو لە نۆی ئەیلوول/سێپتێمبەری 1976 لە تەمەنی 83 ساڵیدا بەهۆی جەڵتەی دڵەوە لە پەكین كۆچی دوایی كرد، پرسەی مردنی ماو هەشت ڕۆژی خایاند و لە ڕێوڕەسمی پرسەكەی زیاتر لە 300 هەزار كەس لە سەركردە و ئەندامانی حزب و حكوومەت و سوپا و كرێكاران و جووتیاران بەشداریان تێدا كرد.

ماو ماڵئاوایی لە گەلەكەی نەكرد، بێ ئەوەی كاریگەرییەكی قووڵ لەسەر تەواوی جومگەكانی ژیان لە دوای خۆی جێ بهێڵی، كۆمەڵێك نووسین و كتێبی بەجێ هێشت كە تا ئێستەش گەلەكەی لە ژێر كاریگەریدان و ڕێبازی ماویزمیان ناو لێناوە و پێڕەوی دەكەن، لە گرنگترین كتێبەكانیشی "كتێبی سوور"ە كە بە ناونیشانی "پەند و گوتەكانی سەرۆك ماو تسی تۆنگ" لە 1976 بڵاو كراویەوە، خۆی لە گوتە و وتار و پەیام و دیدارە ڕۆژنامەوانییەكانی سەرۆكی چین دەبینییەوە، جگەلەوە ئەم بەرهەمانەی خوارەوەیشی هەیە.

1.شیكردنەوەی چینەكانی كۆمەڵگەی چین- 1926.

2.ڕاپۆرت لەسەر لێكۆڵینەوە لەسەر بزووتنەوەی جووتیارانی هۆنان- 1927.

3.پرسە ستراتیجییەكان لە جەنگ و شۆڕش لە چیندا- 1936.

4.دیموكراتییەتی نوێ- 1940.

5.پێشەكی و پاشكۆی لێكۆڵینەوەكانی دەوروبەر- 1941.

6.بەشداریی كۆڕبەندەكان لەسەر ئەدەب و هونەر لە یینان- 1942.

7.لەبارەی راپۆرتی دەیەمی گەورە- 1956.

8.لە پێناوی چارەسەری دژیەكەكان لە ڕێزی گەل- 1957.

سەرچاوە/ویكپیدیا، ئەراجیك.