هێزەكانی عێراق و هاوپەیمانان بەردەوامن لە ئامادەكاری بۆ هێرشكردنە سەر مووسڵ، بەڵام ئاگەداری بۆمبە ئەتۆمییەكەی داعش نین، كە ڕەنگە تا دەیان ساڵی تر زیان بە عێراق بگەیەنێت، تەقاندنەوەی كانە گۆگردەكانی باشووری مووسڵ، كە گەورەترین كانی گۆگردن لە دنیادا و بە تەقاندنەوەیان بە دووری 12 تا 20 كیلۆمەتر ژیانی مرۆڤ و گیانەوەر و رووەك كۆمەڵكوژ دەبێ، بڵاوبوونەوەی دووەم ئۆكسیدی گۆگرد و گۆگرداتی هایدرۆجینیش بە هەوادا تا دەیان ساڵی تر كارەسات بەسەر ژینگەی ناوچەكە دێنێ و دەیان نەخۆشی لە كۆئەندامی هەناسەدان تووشی مرۆڤ دەكات و ناوچەكەش دەكات بە وشكایی و هیچ رووەكێكی لێ سەوز نابێت.
عێراق خاوەنی زۆرترین یەدەگی گۆگردە لەسەر ئاستی دنیا و بڕەكەی 600 ملیۆن تۆن گۆگردی یەدەگە و زۆرینەی كەوتووەتە ناوچەكانی باشووری مووسڵ. بۆ ئەو مەبەستە لە ساڵی 1969 كۆمپانیای مشراق لە كێڵگە گۆگردییەكانی مووسڵ دامەزرێنرا، بۆ بەرهەمهێنانی گۆگرد و سوود لێ وەرگرتنی بۆ بواری كشتوكاڵی و پیشەسازی، لە ساڵی 1971 گۆگرد لەو كێڵگانە و لە قووڵایی 120 تا 200 مەتر دەرهێنرا و ساڵانە ئەو كۆمپانیایە لە توانایدا بوو یەك ملیۆن تۆن گۆگرد بەرهەم بێنێت.
دوای ئەوەی لە رۆژی 10 حوزەیران/یۆنیۆی 2014، مووسڵ بە تەواوی كەوتە دەست تیرۆریستانی داعش و تا ئێستەش ئەو شارە لە ژێر كۆنتڕۆڵی ئەواندایە، ئەگەر لە دەستپێكی شەڕی گرتنەوەی مووسڵ، داعش گۆگردی دەرهێنراوی ناو كۆگاكانی كۆمپانیاكە و كانەكانی گۆگرد بتەقێنێتەوە، ئەوا مەترسی و كارەساتێكی زۆر گەورە ڕوو دەدات.
كێڵگەكانی گۆگرد لە مووسڵ بریتین لە كێڵگەی مشراق یەك و دوو و سێ و كێڵگەی زاكە كە دەكەونە 15 تا 45 كیلۆمەتر باشووری مووسڵ و بە دووری نۆ كیلۆمەتریش لە باكوری شارۆكەی گەیارەدا، كە ئێستە هێزەكانی عێراق و دەیان سەربازی ئەمەریكی لە سەربازگەی گەیارە بوونیان هەیە.
لە ساڵی 2003 لە میانەی جەنگی رووخانی رژێمی بەعس، ئەو كێڵگانە ئاگریان تێبەربوو و تا ماوەی زیاتر لە مانگێك بە خستنەگەڕی هەموو توانا و هەوڵەكان نەتوانرا ئاگرەكەی كۆنتڕۆڵ بكرێتەوە و ئاسمانی مووسڵ و كەركووك و هەولێر و شارەكانی تر زەردهەڵگەڕا و بە هەزاران لە خەڵكی مووسڵ بە بەردەوامی دەگەیەنرانە نەخۆشخانە، چونكە لەو ماوەیەدا لەو كێڵگانەوە بەهۆی سووتانی گۆگرد زیاتر لە نیو ملیۆن تۆن دووەم ئۆكسیدی گۆگرد بە هەوادا بڵاو بووەوە.
گۆگرد یەكێكە لە مادە كیمیایییە نافلزییەكان و جۆرێكە لە خوێیە كانزایییەكان و رەنگی زەردە و سێیەم مادەیە لە جەستەی مرۆڤدا، بەجۆرێك لە جەستەی هەر كەسێكدا بڕی 14 گرام گۆگرد هەیە و لە پێكهاتەی هەموو خانەكانیش رۆڵ دەبینێت. پێكهێنەری سەرەكییە لە دروستكردنی بارووت و ترشی گۆگردات و بۆیە و كاغەز و چیمەنتۆ و مادەی تەقەمەنی و بكوژی مێروولەكان و دروستكردنی لاستیك و شامپۆ و پاتری، هاوكات لە بواری پزیشكیشدا بۆ چارەسەركردنی كۆمەڵێك نەخۆشیی پێست سوودی لێ وەردەگیرێ.
گۆگرد مادەیەكی خێرا سووتێنەر و خنكێنەرە، بۆیە گڕگرتن و بڵاوبوونەوەی بە هەوادا مەترسی و كارەساتی گەورەی لێ دەكەوێتەوە، مرۆڤ تووشی جۆرەها نەخۆشی لە كۆئەندامی هەناسەدان دەكات، ئەگەر لەگەڵ گەردێكی هایدرۆجین یەك بگرێ ئەوا دەبێتە گۆگرداتی هایدرۆجین و بە تەواوی خنكێنەر و مەترسیدار دەبێت.
بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی پێش كەوتنی مووسڵ لای بەرپرسانی كۆمپانیای مشراق لە كێڵگەكانی گۆگردەوە دەست كەوتووە، كۆگەكانی كۆمپانیاكان سەدان تۆن گۆگرد و گۆگرداتی هایدرۆجینیان تێدا هەڵگیرابوو، ئەمەش مەترسییەكە گەورەتر دەكات.
هیمش دی بریتۆن گۆردن ئەفسەری پێشوو لە یەكەی گازە خنكێنەر و كیمیاییبەكان لە سوپای بەریتانیا پێشتر بە رۆژنامەی "گاردیان"ی بەریتانی ڕاگەیاندووە، ئەگەر داعش لەكاتی جەنگی مووسڵ پەنا بۆ كانەكانی گۆگرد ببات، ئەوا ژیانی ئەو خەڵكانەی لە دووری 12 تا 20 كیلۆمەتری كانەكانی گۆگردن لە مەترسییەكی تەواودا دەبێ و ژیانیان كۆتای دێت.
ئەو ئەفسەرە دەڵێ، زانیارییە هەواڵگرییەكانی عێراق و ئەمەریكاش ئەوەیان پێ گەیشتووە، كە تیرۆریستان نیازی كاری لەم چەشنەیان هەیە.
لە 2003 تەنیا كانێكی گۆگرد گڕی گرتبوو نیو ملیۆن تۆن دووەم ئۆكسیدی گۆگرد بەهەوادا بڵاو بووەوە و چەند مانگێكیشی خایاند تا ئاگرەكە كۆنتڕۆڵ كرایەوە، ئەگەر هەر چوار كانە گۆگردەكەی مووسڵ و یەدەگی نێو كۆگەكان لەلایەن داعشەوە بتەقێنرێتەوە و ئاگری تێبەر بدرێ، ئەوا مەترسییەكی یەكجار گەورە بۆ ئێستە و داهاتوو ڕوو لە عێراق دەكات.
بەگوێرەی راپۆرتە زانستییەكان، دووەم ئۆكسیدی گۆگرد گازێكی تەواو خنكێنەر و ژەهراوی و مەترسیدارە تەنانەت توانای بڕینی بەرگی ئۆزۆنی زەویشی هەیە، بڵاوبوونەوەی بە هەوادا دەبێتە هۆی لەناوبردنی مرۆڤ و رووەك و گیانەوەری نزیك لە كانە گۆگردەكان، هاوكات دەیان ساڵیش دەخایەنێت تا دووەم ئۆكسیدی گۆگرد لە هەوای ناوچەكە پاك ببێتەوە.
دەبێتە هۆی گەرمبوونی پلەی گەرمای ناوچەكانی نزیك لە شوێنەكە و پشووتەنگی و هەناسەسواری مرۆڤ و گیانەوەران، هاوكات كۆمەڵكوژی رووەك و درەختە جۆراوجۆرەكان لە ناوچەكە دەكات.
وشە/گاردیان، ویكپیدیا، كۆمپانیای مشراق، لایف ساینس، و: باز ئەحمەد.