سەربەست مەحموود هەڵگری بروانامەی دكتۆرا لە "پسپۆڕی وردی كارئەندامزانی" بە هاوبەشی زانكۆی "پاڤیا"ی ئیتاڵیا و زانكۆی زاخۆی كوردستان، لە توێژینەوەیەكی زانستیدا وەك بەشێك لە نامەی دكتۆرا بە مەبەستی پشكنین و دەرخستنی بەهای زانستی گۆیژی كوردستان لە دۆزینەوە و بەدەستهێنانی چارەسەری نەخۆشییەكانی دڵ و بەرزی فشاری خوێن، دەگەن بە دۆزینەوەی چەند ئەنجامێكی زانستییانەی دڵخۆشكەر.
توێژینەوەكانی سەربەست مەحموود مامۆستا لە فاكەڵتی زانستی زانكۆی سۆران بەشی بایۆلۆجی، گەیشتوون بەو ئەنجامەی لە داهاتووی بەرهەمهێنانی دەرمانی سروشتی لە گۆیژ، سوودی دەبێت دژ بە سەرهەڵدانی نەخۆشییەكانی دڵ وەك رەقبوونی خوێنبەرەكانی دڵ و بەرزی فشاری خوێن كە بە نەخۆشییە مەترسیدارە سەردەمییەكان هەژمار دەكرێن بۆ تەندروستی مرۆڤ و بەرپرسە لە بەرزكرنەوەی رێژەی مردنی هاووڵاتییان.
سەرەتای كارەكانی سەربەست بە كۆكردنەوەی نموونەی زانستیی بەرچاو لە رووەكی گۆیژ بووە لە هەردوو بەشی (بەر و گەڵا) لە بناری چیای حەسارۆست، دواتر گواستنەوە و پرۆسەی شیكردنەوەی پێكهاتەكانی رووەكی گۆیژ لە تاقیگە پێشكەوتووەكانی زانكۆی پاڤیای ئیتاڵیا دەست پێ دەكات لەژێر چاودێری پڕۆفیسۆر "جیۆڤانی ڤێدار"ی لە و پڕۆفیسۆر "عومر حەبیب" لە زانكۆی زاخۆ كە خاوەنی ژمارەیەكی بەرچاو لە بڵاوكراوەی زانستی و بەشداریی چەندان كۆنفرانسی نێودەوڵەتین و وەك مامۆستا و سەرپەرشتیاری چەندان قوتابی ماستەر و دكتۆرا لە زانكۆكانی كوردستان و دەرەوە دەستبەكار بوونە.
زانكۆی پاڤیای ئیتاڵیا ساڵی 1361 دامەزراوە و بە یەكێك لە زانكۆ كۆن و پێشكەوتووەكانی زانستی پزیشكی هەژمار دەكرێت.
توێژینەوەكەی سەربەست مەحموود لە دوو تەوەری سەرەكی پێك هاتبوو لە جیاكردنەوە، پاكردنەوە و ناساندنی پێكهاتە چالاكەكانی گەڵای گۆیژ ناسراو بە ناوی زانستی (Crataegus azarolus) لە رێی بەكارهێنانی تەكنیكی نوێی كیمیای ئەندامی و شیكاری وەك چینی تەنكی كرۆماتۆگرافی (TLC) لوولەی كرۆماتۆگرافی و شەبەنگی لەرەلەری موگناتیسی ناوەكی (NMR).
بەگوتەی سەربەستی توێژەر بۆ "وشە"، پێكهاتەی چالاكی لە جۆری (ترایتێرپینۆید) و (فلاڤانۆید) بەشێوەیەكی بەرچاو جیا كرانەوە و یەكێك لەو پێكهاتانە بۆ یەكەم جار لە بواری كیمیای شیكاری و جیاكراوەكانی سەرچاوەی رووەكی دۆزرایەوە لە رووەكی گۆیژی كوردستان، ئەمەش بە دۆزینەوەیەكی گرنگ هەژماركراو توانرا ناوی زانستی (Azarolic Acid) لێ بنرێت".
"سەرچاوەكەی بۆ ناوی ئەو جۆرە گۆیژە دەگەڕێتەوە كە لە چیای حەسارۆست و كوردستان بەربڵاوە، ئەم جۆرە ئاوێتە كیمیایییانە وەك پێكهاتەی دژە ئۆكسان لە خانە زیندووەكاندا چالاكانە كار دەكەن و بەرپرسن لە كەمكردنەوەی هەریەك لە رێژەی رەقبوونی خوێنبەرەكانی دڵ و تێكشكانی خانە هەستەوەرەكان و نەخۆشیی شەكرەی بەربڵاوی جۆری دوو، هاوكات ئەم پێكهاتانە لە بەرهەمە خۆراكییەكان بەشێوەیەكی بەرچاو بەكار دەهێنرێن بە خۆشكردنی تام و بۆن و ڕەنگی سروشتی تایبەت بە خواردەمەنییە هەڵگیراوەكان". توێژەرە كوردەكە وای گوت.
گۆیژ بەروبوومێكی وەرزییە و لە چیاكانی كوردستان كۆ دەكرێتەوە و تامێكی خۆشی هەیە، بۆ هەندێك خەڵكیش جۆرێكە لە سەرچاوەی داهات و لە چیاكان دایدەتەكێنن و لە بازاڕەكاندا لە بەرامبەر پارە دەیفرۆشنەوە.
بەگوتەی سەربەست خۆی، "لە بەشی دووەمی توێژینەوەكەدا بە مەبەستی زیاتر وردبوونەوە لەسەر میكانیزمی كاركردنی ئەو پێكهاتانەی لە گۆیژی كوردستاندا جیا كرابوونەوە، لەسەر خاوبوونەوە و گرژبوونی خانەی سەرەتایی ناوپۆشی دەرهێنراو لە خوێنبەری ئاژەڵی تاقیگەیی (جورج)دا جێبەجێ كرا".
ئەو پسپۆڕە كوردە دووپاتی دەكاتەوە كە "ئەنجامەكان دەستكەوتی یەكجار گەورەی تێدا بەدی كرا، پێكهاتەی چالاكی لە جۆری (ترایتێرپینۆید) و (فلاڤانۆید) گۆیژی كوردستان، وەك دژە فاكتەری گرژبوونی خانە ناوپۆشكراوەكانی شاخوێنبەر لە میكانیزمی گرژبوون و خاوبوونەوەدا دەركەوتن، ئەمەش جارێكی تر ئەو راستییە زانستییانە دەسەلمێنن لە كاریگەریی ئەو پێكهاتە رووەكییانە لە كەمكرنەوەی نەخۆشییەكانی دڵ و كەمكردنەوەی فشاری خوێن لە رێی خاوكردنەوەی خانە ناوپۆشكراوەكانی شاخوێنبەری دڵەوە و جێی دڵخۆشییە گۆیژی كوردستان بە سەرچاوەی گرنگی ئەو پێكهاتانە دادەنرێن".
رووەكی گۆیژ وەك گیادەرمانی كوردەواری لە كوردستان بەكار هاتووە كە لە باوانەوە بۆمان ماوەتەوە، بەڵام لەڕووی زانستی و توێژینەوەی ئەكادیمییەوە كورد زانیاری نەبووە لەسەری.
"بەپێی توێژینەوە زانستییەكان، دەكرێت ئەوە بڵێین كە گەڵا و بەری گۆیژ هەمان خاسییەت و پێكهاتەی چالاكی دژە گرژبوونی تێدا بەدی دەكرێت و توێژەران و زانستخوازان لە زانكۆی پاڤیای ئیتاڵیا بە گرینگییەكی یەكجار زۆرەوە دەڕواننە ئەو رووەكە خۆڕسكانەی لە كوردستاندا هەن، بە تایبەت كە زۆرینەی ئەو رووەكانە پۆلێن نەكراون و كار لەسەر پێكهاتە سەرەكییەكانی نەكراوە بە مەبەستی بەكارهێنان و بەرهەمهێنانی دەرمانی سروشتی". سەربەست وای گوت.
ئاماژەی دا، بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر داهاتووی توێژینەوە و چۆنیەتیی سوودوەرگرتن لە دۆزینەوەكەمان لە رووەكی گۆیژی بناری چیای حەسارۆستی كوردستان، لە هەنگاوی یەكەمدا لە هەوڵی جیاكردنەوەی ئەو پێكهاتە چالاكانە دەبم بە مەبەستی بەدەستهێنانی رێژەیەكی زۆر، دواتر كار لەسەر دەرخستنی كاریگەرییەكانی ئەو پێكهاتانە دەكەم لەسەر گەشەی زیندەوەرە وردبینەكان كە هۆكارن بۆ زۆر نەخۆشیی بەربڵاو لە كوردستان و ئەنجامدانی توێژینەوەی زیاتر لەسەر پۆلینكردنی رووەكە خۆڕسكەكان و دەرخستنی لایەنی گرنگی ئەو رووەكانە لە بواری زانستە پزیشكییەكاندا.
ئیتاڵیا/تۆڵە فەرەج