د. كاوە مەحموود: سیاسەتی ئابووریی حكوومەت تەنگژەكان قووڵتر دەكاتەوە

ئێمە وەك حزبی شیوعیی كوردستان، سیاسەتی ئابووریی هەر دەسەڵاتێك بە خاڵێكی گرنگ دادەنێین بۆ ناسین و هەڵسەنگاندنی ئەو دەسەڵاتە. ئەو سیاسەتە تەنیا سیاسەتێكی ئابووری نییە، بەڵكو سیاسەتێكی ئابووریی كۆمەڵایەتی گرێدراو بە دۆسیەی سیاسییە. لە كۆمەڵگەكانی وەك ئێمە كە بە قۆناغی گواستنەوەدا تێپەڕ دەبێت، وا لێكدانەوە دەكرێت كە قۆناغی گواستنەوە تەنیا لایەنی سیاسی دەگرێتەوە، بەڵام ئێمە پێمان وایە تێڕوانین بۆ قۆناغی گواستنەوە دەبێت بواری ئابووریش لەخۆبگرێت. ئەوەی لایەنە سیاسییەكان باسی دەكەن، ناچێتە ناو بواری سیاسەتی ئابوورییەوە، لێرەدا جۆرێك لە عەفەویەت دروست دەبێت، هەندێك وا وێنا دەكرێت كە ئەم حكوومەتە سیاسەتێكی ئابووری نییە، لەكاتێكدا ئەگەر لێكدانەوەی بۆ بكەیت، خۆی رەنگدانەوەی سیاسەتێكی ئابوورییە، بەڵام ئەم سیاسەتە ئابوورییە، سیاسەتێكە لەسەر بنەمای ئابووری بازاڕێكی بێسنوور دامەزراوە، لەو حاڵەتە بێسنوورییەدا تەنانەت ئەو یاسایانەش لەخۆناگرێت كە لە ئابووریی بازاڕدا هەن، ئەوەش زەوینە خۆش دەكات بۆ توێژ و چینە مشتەخۆرەكان یان بۆرژوای مشەخۆر و بیرۆكرات، دەرفەتێكی زۆریان هەبێت بۆ ئەوەی تەنیا خۆیان سوودمەندی ئەو سیاسەتە بن. ئێستە سیاسەتی ئابووریی حكوومەتی هەرێم لەو دۆخەدایە. 

ئەو سیاسەتە پشت بە قوتابخانەی نیولیبراڵیزم دەبەستێت، بنەماكانی ئەم قوتابخانەیە بانكی نێودەوڵەتی بانگەشەی بۆ دەكات، لە بەتایبەتكردنی هەموو كەرتەكانی بەرهەمهێنان و خزمەتگوزاریی و ئەو كەرتانەی پێوەندییان بە ژیانی خەڵكەوە هەیە. ئەو سیاسەتە لەگەڵ چەمكی گەشەپێدانی بەردەوام یەك ناگرێتەوە كە ئێمە وەك حزبی شیوعی باوەڕمان پێیەتی.

سەرەڕای ئەوەی بانگەشەی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی دەكات، بەڵام لە بنەڕەتدا ئەو سیاسەتە خۆی زەوینە بۆ گەندەڵی خۆش دەكات.

ئێمە لەگەڵ ئەو سیاسەتەدا نین و دژ بەو سیاسەتەین. ئەو سیاسەتە، سیاسەتێكی تێكدەرانەیە بۆ ئابووریی كوردستان، دواڕۆژیی نییە، چونكە ناتوانێت چەمكی گەشەپێدانی بەردەوام جێبەجێ‌ بكات، رێژەكانی هەژاری و بێكاری زیاتر دەكات. قورسایی تەنگژە ئابوورییەكان دەخاتە سەرشانی خەڵكی نەدار و زەحمەتكێش. سیاسەتێكە زەوینە خۆش دەكات بۆ بۆرژوای مشەخۆر و بیرۆكرات، بەتەواوەتی دەرگەكان بۆ وەبەرهێنانی بیانی واڵا دەكات، ئەو یاسایەی بۆ وەبەرهێنان لە كوردستان هەیە، بەشێكە لە سیاسەتی نیولیبراڵی كە هیچ بەرپرسیارێتییەك ناخاتە سەر وەبەرهێنەری بیانی، نابێتە هۆی بەگەڕخستنی كرێكاری خۆماڵی، لە باج بەخشراوە، بەخۆڕایی زەوی بۆ دابین دەكرێت و بە ئارەزووی خۆیشی دەتوانێت سەرمایەكەی بۆ دەرەوە بگوازێتەوە. ئەوە سیاسەتێكی تێكدەرانەیە لە بواری ئابووریدا. ئەو سیاسەتە دەبێ سنووردار بێت.

نابێت بەو دەستكراوەییە مامەڵە لەگەڵ ئەو سیاسەتە بكرێت، نابێت بەتایبەتكردنێكی بەربەڕەڵا هەبێت، بە مانایەكی تر، ئێمە كاتێك ئەو سیاسەتە رەت دەكەینەوە، مەبەستمان لە داخستنی یەكجارەكی دەرگەكە لەسەر كەرتی تایبەت نییە، بەڵكو دەمانەوێت لە ئاستێكی سنوورداردا زەوینەی بۆ بڕەخسێنرێ.

نەخێر، هیچ كات سیستەمێكی ئیشتراكی لە كوردستاندا پێڕۆ نەكراوە. لەوەتەی حكوومەتی هەرێم هەیە كار لەسەر سیاسەتی نیولیبراڵ دەكات.

پێڕۆكردن لەو سیاسەتە پێش دروستبوونی تەنگژەی ئابووری دەستی پێكردووە.وەك ئاماژەمان كرد لەسەرەتای پێكهێنانی حكوومەتی هەرێمەوە. لەوكاتەی لە ئەمەریكا خۆی پاشگەزبوونەوە لە سیاسەتی نیولیبراڵی، لە كوردستاندا هەوڵی جێبەجێكردنی درا، ئەوەش كێشەكەیە.

بێگومان ئەو سیاسەتە ئابوورییە وایكردووە. تەنگژەكەش تەنیا لە كوردستاندا نەبوو، بەڵكو لە ئاستێكی بەرفرەواندا بوو، هەندێك لە وڵاتانی پێڕۆكاری ئەو سیاسەتە، لە قۆناغێكدا وازیان لەو سیاسەتە هێنا، چونكە نەیاندەتوانی خۆیان لەگەڵ تەنگژەكە بگونجێنن. پێدانی 200 ملیار دۆلار بە بانكەكان لە ئەمەریكا بۆ ئەوەی مایەپووچ نەبن، خۆی لە خۆیدا شكستی ئەو سیاسەتەیە، چونكە نیولیبراڵی دەڵێ‌ نابێت تۆ پاڵپشتی هیچ شتێك بكەیت، هەموو شتێك لای كەرتی تایبەتە و دەوڵەت تەنیا ئەركی پاسەوانی، تەناهی و سەربازی هەیە، كاتێك دەوڵەت پاڵپشتی دەكات، واتە پاشگەزبوونەوە.

ئەوەی پێوەندی بە دۆخی كوردستانەوە هەبێت، ئەگەر لەو ماوەیەدا بەرنامەیەكی پتەوی تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی هەبووایە، بەباشی هەڵسوكەوت لەگەڵ داهات بكرایە، وەزیفەی گشتی رێك بخرایە، ئەو هەموو خەڵكە بەمەبەستی سیاسی و بۆ دەنگدان لە هەڵبژاردنەكاندا نەخرانایەتە ناو كەرتی حكوومییەوە و بایەخ بە سێكتەرەكانی تری وەبەرهێنان بدرایە، واتە دەرفەتی كاری تر دروست دەبوو، بەدڵنیایییەوە تەنگژەكە نە بەو قورسییە رووی دەدا و نە بەو شێوەیە بارەكە لەسەرشانی چینی هەژاران و زەحمەتكێشان دەكەوت. ئەو سیاسەتەی لە كوردستاندا پێڕۆیی كراوە، كۆمەڵێك سەرمایەداری گەورەی دروست كردووە، لە بەرامبەردا كۆمەڵێكی مامناوەند و خەڵكێكی هەژاری، لەگەڵ سەرهەڵدانی تەنگژە ئابوورییەكە، چینی ناوەند بۆ خوارەوە داكشان و قەبارەی هەژاران و نەداران فرەوانتر بوو. ئەگەر لەو كاتەدا تۆڕێكی پاراستنی كۆمەڵایەتی هەبووایە، تەنگژە چەند قورس بووایە، ئەو تۆڕە رێگری دەكرد لەوەی تەنگژەكە بەو شێوە قورسە لەسەر چینی هەژاران بكەوێت.

شێوازێكی سادە و كۆنە، خراوەتە خانەیەكەوە وەك بڵێی ئەوە خێرێكە حكوومەت دەیكات، جیاوازی هەیە لە نێوان ئەوەی سیستەمێكی بیمەی كۆمەڵایەتیت هەبێت لەگەڵ دابەشكردنی پارەیەك بەناوی هەژار و خاوەن پێداویستی تایبەت و.. هتد كە وەك خێرێكی حكوومەت بەسەر خەڵكدا دابەش بكرێت، ئەو بوارە پێویستی بە رێكخستن و فرەوانكردن هەیە، دەبێت بە یاسای تایبەت رێك بخرێت. دووپاتی دەكەینەوە ئەگەر تۆڕێكی تۆكمەی پاراستنی كۆمەڵایەتی هەبووایە، تەنگژەكە بەو قورسییە كاری نەدەكردە سەر چینی هەژران و نەداران.

بەڵێ‌، هەوڵێكی رێكخراو هەیە و بانگەشەی ئەوە دەكات كەرتی گشتی بەرهەمهێن نییە، تەمبەڵە و توانای پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری نییە، بەڵام لە واقیعدا ئەوە راست نییە. ئێمە لەگەڵ كەرتێكی گشتیدانین كە توانای لەبازاڕدا نەبێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی توانای نییە؟ بۆ پێداویستییەكانی بۆ ئامادە ناكرێت كە بەتەواوەتی بێتە ناو بازاڕەوە و بەرهەمهێن بێت؟ بۆنموونە، بۆچی كەرتی كارەبا لە هەموو وڵاتاندا قازانج دەكات و لە كوردستاندا زیان دەكات؟ بۆچی ئەگەر كەرتی كارەبا حكوومەتی بێت زیان دەكات و ئەگەر بە كەرتی تایبەت بدرێت قازانج؟ ئێستە پارەی كارەبا كۆناكرێتەوە، بۆ ئەوەی بگوترێت ئەها سەقەتە و بە حكوومەت ناكرێت، بۆ ئەوەی بدرێت بە كەرتی تایبەت، لەكاتێكدا هەموو ئەو بوارانە دەرفەتی چاكسازییان تێدایە، واتە دەبێت بیر لە چاككردنیان بكرێتەوە نەك گواستنەوەیان لە كەرتی گشتییەوە بۆ تایبەت. دیسان ئەوە مانای ئەوە نییە كە ئێمە بەتەواوەتی دژی كەرتی تایبەت بین، بەڵام دەبێت سنووردار بكرێت، لەكاتێكدا هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی كەرتی گشتی پەڕپووت بكرێت لەپێناو بەتەواوەتی لابردنیدا. ئەو هەنگاوانە تازە نین و پێوەست نین بە تەنگژە ئابوورییەكە، بەڵكو تەنگژە ئابوورییەكە وەك دەرفەتێك دەقۆزرێتەوە بۆ زیاتر ژێرپێ‌ خستنی كەرتی گشتی.

بەدڵنیایییەوە، لەگەڵ زیادبوونی رێژەی بێكاری، هەڵكشانی رێژەی هەژاری، لەگەڵ دروست نەكردنی بازاڕی كار بۆ هەزاران كەس كە خوێندن لە زانكۆكاندا تەواو دەكەن و نە لە كەرتی گشتی و نە لە كەرتی تایبەتدا كاریان دەست ناكەوێت، جیاوازییە چینایەتییەكان قووڵتر بوونەتەوە. سیستەمێكی خوێندنت هەیە كە لەگەڵ پێداویستییەكانی ئابووری بازاڕ ناگونجێت، هەموو ئەوانە لەشكری بێكاران زیاتر دەكات و جیاوازییە چینایەتییەكان قووڵتر دەكاتەوە. بەزیادبوونی ئەو جیاوازییەش، چینی پەراوێزخراو دروست دەبێت، ئەم چینە پەراوێزخراوانە چەندان لێكەوتەبەدوای خۆیاندا دێنن و مەترسی سیاسی دروست دەكەن.

چینە پەراوێزخراوەكان دەبنە سەرمایەیەكی بەهێز بۆ بیری پۆپۆلیستی، پەرچەكرداری ئەو چینە، لەجیاتی ئەوەی لە خەباتی دیموكراسی و ئاشتییانەدا بەگەڕبخرێت، دەچێتە خانەی پۆپۆلیستییەوە، لەكاتێكدا ژیانی سیاسی كە خۆی زەوینەی بۆ ئەو پۆپۆلیستییە خۆش كردووە، رەنگدانەوەی لە هەموو بوارەكاندا و بە بواری ئابووریشەوە دەبێت. ئەو حاڵەتە پۆپۆلیستییە، پێش سەرهەڵدانی تەنگژە ئابوورییەكە بوونی هەبوو. بۆنموونە ساڵی 2006 خۆپیشاندانێك لە كەلار بۆ راگەیاندنی نیگەرانی بەرامبەر بە سیستەمی پەروەردە كرا، بەڵام خۆپیشاندەران هەوڵیاندا بەڕێوەبەرایەتی پەروەردە بسووتێنن، لە هەڵەبجە هاووڵاتییان رەخنەیان لە گرنگینەدان بە شارەكەیان هەبوو، بەڵام لە خۆپیشاندانێكدا مۆنۆمێنتی هەڵەبجەیان سووتاند، لە چوارقوڕنە كێشەی كارەبا هەبوو، هەڕەشەی سووتاندنی فەرمانگەی كارەبایان دەكرد، هەموو ئەوانە دەچنە خانەی پۆپۆلیستی لە بواری سیاسیدا. خراپبوونی بارودۆخە ئابوورییەكەیش زەوینەی زیاتر بۆ ئەو حاڵەتە پۆپۆلیستییە دەڕەخسێنێت. 

دەتوانی سەیری دروشمەكانیان بكەیت، (دز، تاڵانچی، بڕووخێ‌ و.. هتد)، لێرەدا باسی ئەوە ناكرێت كۆنترۆڵ زۆر بێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی یان دەزگەكانی چاودێری كارا بكرێن، بەڵكو تەنیا دروشمی زەقی لە شێوەی (دز و تاڵانچییەكان) دەڵێنەوە. سیستەمە ئابوورییەكە و چەندان هۆی تر وەك ناشەفافی حكوومەت زەوینەی زیاتر بۆ گوتارە پۆپۆلیستییەكان دەخوڵقێنن، تێبینی بكەن لە دۆسیەی نەوتدا گوتارێكی پۆپۆلیستی هەیە ئەوەندە نەوت بەرهەم دەهێنرێت، بەوەندە دەفرۆشرێت و دەبێت ئەوەندەش بەسەر خەڵك دابەش بكرێت، لەراستیدا ئەوە گوتارێكی پۆپۆلیستییە و بەشێك لە هۆكارەكەی بۆ نەبوونی شەفافیەت لەو بوارەدا دەگەڕێتەوە.

لە كۆنگرەی شەشەمی حزبی شیوعیدا ئەلتەرناتیڤێكمان خستە ڕوو، ئەو شوێنگرەوەیە ئیشتراكییەتە وەك هەڵبژاردەی ئێمە. كاتێك باس لە ئیشتراكیەت دەكەین بەو مانایە نییە كە ئێستە بینای ئیشتراكیی دەكەین، بەڵكو كاری بۆ دەكەین. ئەوەش جیامان دەكاتەوە لە حزبەكانی تر لە بواری سیاسی و سیاسەتی ئابووریدا. بنەماكانی بژاردەی سۆسیالیستی خۆی لە پەرەپێدانی بەردەوام، حوكمڕانی باش، چەمكی هاووڵاتی بوون و.. هتد، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە دەبێت كێ‌ ئەو بەرنامەیە جێبەجێ‌ بكات؟ 

ئێمە پێمان وایە ئەو هەڵبژاردەیە پێویستی بە حزبێكی پتەو لەڕووی رێكخستنەوە هەیە كە روون بێت لە پێشنیاز و بۆچوونەكانی، هاوكات لەگەڵ ئەوەدا پێویستی بە هاوئاهەنگییەكی فرەوان لەگەڵ هێزە چەپەكان هەیە. دیارە هێزی چەپ هێزێكی فرەوانە لە كوردستاندا، جاری وا هەیە لەناو چەند رێكخراوێكدا خۆی دەبینێتەوە یان لەناو بەشێك لە رێكخراوێكدا، یان لە ئاستی كەسایەتی سەربەخۆی چەپ یان هەندێك رێكخراوی مەدەنی هەن بە ئاراستەی گەشەپێدانی بەردەوام و حوكمڕانی باش كار دەكەن، ئەوەش گونجاوە لەگەڵ پڕۆژەی چەپدا. كەواتە هێزی مرۆیی چەپ فرەوانە، دەبێت كاری هاوبەش بكەن، جیاوازییە لاوەكییەكان وەلابنێن و بیر لە دواڕۆژ بكەنەوە بە ئاراستەی هەڵبژاردن و خستنەڕووی پێشنیازەكانیان.