زمكان عەزیز هەر لە منداڵییەوە كاتەكانی بە خەون و خەیاڵ تێپەڕاندووە، ئەو كاتانەی منداڵێكی بزێو بووە، لەسەر سەكۆی ئاهەنگی گەڕەكەكان و بۆنەكاندا بە كورتە پەخشان ئەو بەهرەیەی هەی بووە خستوویەتیە روو. لە هەشتاكانەوە بە شیعر و كورتە چیرۆك كەوتە ناو ڕۆژنامە و گۆڤارەكانی ئەو سەردەمە و بەتایبەتیش ڕۆژنامەی هاوكاری و گۆڤاری بەیان. بەڵام تا ئێستە میدیاكان ئەو شاعیرە دوورەوڵاتەیان بەسەر نەكردووەتەوە.
زمكان بۆ خستنەڕووی ئەزموونی شیعری و چەند پرسێكی پێوەست بە ئەدەب، "وشە" ئەم دیدارەی لەگەڵ ساز كرد.
* هەموومان دەزانین كە سەفەری شاعیری نەمر بێ وێستگەیە، بۆیە دەپرسین: ئایا دەستپێكی ئەم سەفەرەت چۆن بووە؟ دەتەوێ لەم سەفەرەدا چی بكەی؟
وا هەست دەكەم بەر لە بوونیشم هەر بە نووسینەوە سەرقاڵ بووبێتم، نووسین ئەو وێنە زەبەلاحانە بوون كە هەر قاچێكیان چەند ئەوەندەی خۆم گەورە بوون و خەیاڵ بارگەی دەخەستن و لە ڕۆحێكی بچووكدا كۆی دەكردنەوە، هەر لەو دەمەوە دەمویست گڕوگاڵ و وڕێنە و وڕكەكانم بنووسمەوە. واتە دەستپێكردنم زۆر زوو بوو كە لەو سەفەر و ڕێگەیەدا فێر بم و چۆنیش بتوانم دەست لەو كاروانە ڕاگرم و لەگەڵی بڕۆم. ڕۆشتنێك بوو ئیتر گەڕانەوەم تێیدا نەبوو. من بەم سەفەرە ئاڵوودە بووم و هەرگیز بیرم لە دابەزین نەكردووەتەوە نازانم چەندم بڕیوە و لە كوێدام و تا چەندی تر دەمبات، ئەوەندە نەبێت هەموو چركەساتێكی خەڵوەتێكە و لەگەڵ وشەكاندا پێكەوە زكر دەكەین و ئاڵوودەم دەكەن و هێڵكاریم دەكەن و دەمنووسنەوە.
من نەهاتمە ناو ئەم خەڵوەتەوە تا بزانم چی دەكەم، ئەوە خەمێك بوو سەرشێتی كردم و لە دەرگەی ئەو خەڵوەتەیدا نووسین لێی كردینەوە و لەناو ئەو چڕە دووكەڵەدا خەمڵاندینی. من كوڕێكی بە بیانووم و شەڕ لەناو لەپی دەستمدایە و هەركاتێ ویستم بەو دەستە تەوقە لەگەڵ دەستە خرپن و گەرمەكەی شیعردا دەكەم، ماڵیان ئاوا بێت شیعر و نووسین هەمیشە خەمی منیان ژیر كردووەتەوە. نازانم تا كەی دایەن و تا كەی خەم خۆر و تا كەی لە ئامێزم دەگرن، ئەوەش شیعرە لەم سەفەرە ڕامدەگرێت و دەمبات، ئیتر لە وێستگەیەك دامدەگرێت و بەجێم دێڵێت. من چیم پێ دەكرێت ئەگەر ئەو پیاوێكی سپی پیر بە گۆچانەكەی بسپێرێت و بڕوات، من ئیتر دەرەقەتی هەنگاوە گەنجانەكەی ئەو نایەم .
* بۆچی وەك پێویست گرینگی بەدەنگە نوێیەكانی ئەمڕۆ نادرێت؟
هەڵبەت شیعر و نووسین پێوەندیان بە كۆن و نوێوە نییە و ئەوە سەردەمەكەیە كۆن دەبێت و ئەو قۆناغەش بە هۆی هەندێ ڕووداوی مێژوویییەوە دەمێنێتەوە یان كۆنبوونی مرۆڤ خۆیەتی، وەك خانی و نالی و شاعیرانی عەرەبی پێش ئیسلام و هەموو دنیای تریش. ئەو نوێیانەی ئێستە هەن هەموو زیندوو نین، بەڵكو كۆنیش نین، ئەوانە زۆرن لە كۆن و نوێدا كەوتوونەتە نووسین و خۆیان خزانووەتە ژێرباڵی شیعرەوە و ئەوان خۆشیان دەزانن تەواو بوون، لەوە دەچێ تەنیا كاراكتەری خۆیان لەژێر ئەو تایتڵەدا بپارێزن و ئەوەش گوناهی ئەدەب نییە ئەوان واز لەو ئەرزوحاڵ نووسینە ناهێنن.
شیعری كوردی ئەو قۆناغ و وەخت و هەموو ئەوانەی تێپەڕاند كە ئەدەبیان لەخۆ تاپۆ كردبوو بە تایبەتیش ئێستە دەنگی شیعری كوردی ئەوەندە نین و كەمن دەستوباڵی كێشاوە و لەمبەری دنیا بۆ ئەوبەری دنیا خۆی پەڕاندووەتەوە، مەبەستم لەو خودە گەنجانەیە لەناو خۆیاندا هەن و بەدوای نەبووەكاندا دەگەڕێن و گومانیان هەیە لەوەی كە هەیە، لەبەرئەوەی هەموو هەبوونێكیش مانای كۆن بوونە، ئیتر لە نوێبوونەوەش تێدەپەڕن و ئەوە دەدۆزنەوە كە ئێمە ناتوانین ئەوەندە بە ئاسانی بیری لێ بكەینەوە و بیبینین، ئەمەیە تەوژمی داهێنانی گەنجێك كە هەمیشە شیعر وەك خۆی گەنجە. دەبێت ئەوەش بزانین كە شیعر پەتایەكی مرۆڤایەتییە لە هەر شوێنێك كە ئینسان حوكمی بكات، واتە شیعر هی تۆیە ئەگەر مانای شیعری هەڵگرتبێت و لە هەر كوێیەك نووسرابێت. یەسەنین لە ئێمە بوو كە لە خەمی شیعرێكدا خۆی هەڵپڕووكاند و هەریەك لە ڕامبۆ و لۆركا و موتەنەبی و حەلاج و هەموو ئەوانیتر، كۆسێكی گەورەی مرۆڤایەتیان خست، خۆ ئەوانە كەسیان خەڵكی وڵاتی من نەبوون .
*لە دیدارێكدا د. مارف خەزنەدار بۆچوونی وایە (زۆربەی بەرهەمی شیعری نوێ لەبیر دەچنەوە، چونكە ماك و هەوێنی ئەو داهێنانەیان تێدا نییە ببن بەهۆی مانەوەیان)، تۆ وەك دەنگێكی نوێ بۆ ئەم بۆچوونە چ قسەیەكت هەیە؟
شیعر دەلالەتێكی مەعریفییە كە عەقڵ لە سەرووی خۆیەوە لە زمانە سادەكەی جیا دەكاتەوە و بە زمانێكی وێنەیی مەدلوولەكان دەدوێنێت. گرنگە شیعر لە سروشتی خۆیەوە هەڵسنگێنین نەك لە یاسای سەردەمەوە، شیعر ئەوەی پێیە كە پڕ بێت لە ریتم و وێنە و دەنگ و جووڵەی ڕەنگاوڕەنگ. بابەتێكە شیعرە و چەمكەكانی شیعری هەڵگرتووە و ئیتر ئێستە و دوێنێ و هەر كاتێكی تر بێت لەو دەریا گەورەیەدا هەر بە مشتێك دەتوانین توینێتیمان بشكێنین، لە هەموو سەردەمێكدا شیعر و نووسین ئەو بێبەختییەیان بە خۆیانەوە دیوە كە سەریان تێكردوون و وەك سوپایەكی بەزیو یەك دوو پاڵەوانیان لە پێش خۆیانەوە بە جێهێشتووە، ئەو دەنگانە هەمیشە وەك چۆن ئاڵتوون دۆزەرەوەكان لەناو قوڕ و لیتەی بێژنگەكانیاندا چەند دەنكێك زێڕ وەك هەتاوی بەرەبەیان ڕایاندەچڵەكێنێت، ئاوا چەند دەنكە شیعرێك چەند شاعیرێكمان بۆ دەپاڵێون و دەمانهەژێنن و دەبنە گۆرانیی خەمەكان و هەمیشە زیندوون، ئەوانەی لە حەفتاكانەوە دەیاننووسی و هەندێكیان تا ئێستەش بەردەوامن، جگە لە چەند شاعیرێك كە هەموو دەیانناسین و ئیتر ئەوانیتر جگە لە قوڕ و لیتەكە هیچی تر نین و بەداخەوە چۆن كەسێك تفێك لەسەر زەوی ڕۆ دەكەن و مرۆڤایەتی پیس دەكەن، ئاوا ئەوان ئەو تفە بەناوی شیعرەوە دەڕژێننە ناو مێشكی خوێنەرەوە، بەڵام چەند دەنگێكی نوێ هەن، نەك هەر شیعری كوردییان تێپەڕاندووە، بەڵكو وا لە ئاستێكی جیهانیدا دەنووسن و وەك قارچكێكی سپی جوان لە زەوی كوردا هەڵتۆقیون .
*بۆچوونێك هەیە پێی وایە لە دوای نەوەتەكانەوە شاعیرمان نییە شیعرەكانیان بە رۆحیەتێكی پڕ ئیستاتیكاوە بخوێنرێتەوە، تۆ چۆنی دەبینی؟
دەڵێم لە دوای نەوەتەكانەوە واتە دوای شەڕ و ڕاپەڕین، ڕاپەڕینیش و شەڕیش دوو ئاراستەی تیــژڕۆی ناو دنیا بچكۆلەكەی ئەدەبی كورد بوون، لە كاتێكدا ئەدەب خۆی لەناو ئەو یەك دوو ڕۆژنامە و گۆڤارە هەڵپڕووكاند كە سێبەر و زمانی ئەوكاتەی ڕژێم بوون، ڕاپەڕین لە بیركردنەوە و تێڕوانین و داهێنان سەری هەڵدا و بووە هۆی دەركەوتنی ژمارەیەكی زۆری نووسەران بە چاك و خراپییەوە و دەركردنی ژمارەیەكی زۆریش لە ڕۆژنامە و گۆڤارەكان كە ئێستە وەك ڕێكلام و پڕوپاگەندەی بازاڕی كەپیتاڵە كۆڵۆنیالیزمییەكانە زۆربەی زۆریان بۆ فڕێدانە و تەنیا هەندێكیان نەبێت كە نرخی خوێندنەوەیان هەیە، هەرچەندە لە دوای ئەم نیمچە سەربەخۆبوونەوە ئەدەبی كورد دەست و قاچی بۆ دەرەوەی خۆی ڕاكێشا و زۆر خێراتر جیهانگیرێتی لە خۆیدا بینییەوە نەك پڕاوپڕ، بەڵكو وەختێكی زۆری تێپەڕاند و لە سیستەمە چەقبەستوەكەی ترازا.
شیعر زمانێكی ئەوەندە زیندووە و هەستێكی ئەوەندە قووڵە و فەلسەفەیەكی ئەوەندە ئەبستراكتە، بۆ هەموو كاتێك دەشێ و لە هەر سەردەمێكدا بێت دەبێتە ڕۆحێكی زیندووی ئەوكاتە. ئەوە شیعرێكی هەمیشە نەمرە شاعیرێكی جاویدانی تێدا لە دایك دەبێت و بۆ تا هەتایە دەمێنێتەوە، جگە لە شاعیرانی كلاسیك بە تێڕوانینی من تا ئێستە شیعرێك سكی پڕ نەبووە تا شاعیرێكی جاویدانیمان بۆ بخاتەوە، لەبەرئەوە شیعر شیعر نییە ئەگەر فەلسەفەیەكی ئەوەندە چڕوپڕ نەبێت و بە خەتمكردنی تەواوی ئەدەبی دنیا تێرمان نەكات، بەڕاستی ئیستاتیكای فەلسەفە تەنیا لە شیعردایە ئیتر چۆن دەتوانم ئەو بڕیارە بدەم كە لە ئێستە و پێش ئێستەش جگە لە سەردەمی كلاسیك شیعرێكی ئەوەندە تەمەندرێژم دیبێت.
وشە/ هەورین و ئەڤین