لەم ڕاپۆرتە زانستیە پاڵپشت بە توێژینەوەكان و بڵاوكراوەی دەزگای نیشتمانی تەندروستی بەریتانی بە مەبەستی هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە و پێدانی زانیاری لەسەر ئەو جۆرە خواردن و خواردنەوانەی كە زۆرترین ڕێژەی شەكر لە خۆدەگرن و هۆكارە لە بەرزبوونەوەی ڕێژەی شەكر لە جەستەو خوێن كە ئەمەش ئەگەرەكانی تووش بوون بە نەخۆشییە سەردەمییەكان زیاتر دەكات وەكو شەكرە و قەڵەوی و نەخۆشییەكانی دڵ و ڕزینی ددان.
"شەكرە زیادكراوەكان" لە خواردەمەنییەكانی ژیانی ڕۆژانەمان وەكو شەكری سپی و خواردنەوە شیرینەكان و هەنگوینی دەستكرد كە نابێت لە ڕێژەی 5% ی بۆ جەستەی مرۆڤ تێپەڕێنێت لە وزەی دەستكەوتوو لە خواردن و خواردەمەنییە شیرینەكان بۆ كەسانی تەمەن 11 ساڵ و سەرووی ئەم تەمەنە.
بەپێی ئامارە دەستكەوتووەكانی (National Diet and Nutrition Survey) ئەوە نیشان دەدەن كە هاووڵاتییان زیاتر لەو ڕێژە ستاندەرە راستەوخۆ لە شەكر وزە بەدەست دەهێنن بەتایبەت بۆ تەمەنەكانی نێوان 11 بۆ 18 كە ڕێژەكە دەگاتە 15% لە وزەی بە دەستهێنراو لە شەكر.
شارەزایان و پسپۆڕانی بواری تەندروستی خۆراك جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە دەبێت هاووڵاتییان خۆیان بە دوور بگرن لە خواردنی شەكر لە هەر جۆرێكی (شەكری سپی، شەكری بۆر، خواردەمەنییە خۆشكراوەكان بە شەكر)، بەو واتایەی كە هێچ جۆرە شەكرێك نییە بە ناوی شەكری تەندروست. دەكرێت هاووڵاتییان بەر لە كڕینی هەر خواردەمەنیەك پێكهاتەكانی خواردەمەنییەكە بخوێننەوە و دڵنیابن لە كەمی ڕێژەی یاخود نەبوونی پێكهاتەی شەكر بە جۆرە جیاوازەكانییەوە لە شەكری (سوكەرۆز، ماڵتۆز، گولوكۆز، فركتۆز و دێكسترۆز و جۆری دیكە).
هەر بەو هۆیەوە دامەزراوە تەندروستییەكانی جیهان بە مەبەستی هۆشیاركردنەوە و پێدانی ڕێنمایی و پۆڵێن كردنی خواردەمەنییەكان بەپێی ڕێژەی "شەكرە زیادكراوەكان" لە خواردنی رۆژانەمان بۆ شەش جۆری سەرەكی دابەش كردووە، كە پێكدێن لەمانەی خوارەوە:
* شەكر و شیرنەمەنییەكان، لە ڕێگەی راستەوخۆ خواردنی شەكری سپی و دۆشاوی میوە و شوكولاتە و شیرنەمەنییەكان كە بەشێوەیەكی بەرچاو لە تەمەنەكانی 11 بۆ 18 ساڵان ئەو ڕێژە بەرزە بەكادەهێندرێت. هاوكات لە ڕێی شیرەمەنی و شەكرەوە جەستەی مرۆڤ ڕۆژانە 27% ئەو شەكرەی تێیدا كەڵەكە دەبێ، لەو بەرهەمانە وەری دەگرێت.
* خواردنەوە ناكحولییە گازییەكان، ڕێژەی زیاتر لە 25%ی شەكری كەڵەكەبوونی نێو جەستە بەهۆی ئەو خواردنەوانەوە دروست دەبێ، بە یەكێك لەترسناكترین سەرچاوەی شەكر دادەندرێت و لە جەستەی مرۆڤ كۆ دەبێتەوە و دەرئەنجامی ترسناكی دەبێت، بە تایبەت لە تەمەنەكانی 11بۆ 18 ساڵان كە ڕێژەكەی زیاتر بەرز دەبێتەوە بۆ 40%، بەو پێیەی كە 500 مللیتر لە خواردنەوە گازییەكان ڕێژەی شەكر تیایدا بەرامبەرە بە 17 شەشپاڵووی شەكر (sugar cubes)، هەر لەبەر ئەم هۆكارانە وا پێشنیاز دەكرێت كە باوان منداڵەكانیان لەسەر خواردنەوەی ئاو ڕابهێنن و دووریان بخەنەوە لە هۆگربوون بە خواردنەوە گازییەكان.
* پسكیت و كێك و هەویركارییەكان، ڕێژەی زیاتر لە 20%ی شەكری كەڵەكەبوو لە جەستەی مرۆڤ لە ڕۆژێكدا بەهۆی خواردنی پسكیت و هەویركارییەكانە، كە وەكو كولتوورێكی خێزانی جگە لە ژەمە سەركییەكانی خواردن، بەرهەمی هەویركاری وەكو ژەمێكی لاوەكی بەكاردەهێندرێت كە پێویستە تاڕادەیەكی بەرچاو كەم بكرێتەوە بەوەی بەرپرسە لە كەڵەكە بوونی چەوری و شەكر لە جەستەی مرۆڤ و هۆكارە بۆ زیادبوونی كێش و ڕزینی ددانەكان.
* خواردنەوە كحولییەكان، كە بەرپرسە لە ڕێژەی زیاتر لە 11%ی شەكری كەڵەكەبوو لە جەستەی مرۆڤ لە ڕۆژێكدا، لە كاتێكدا هاووڵاتییان بێ ئاگان لە ڕێژەی بەرزی شەكر لە خواردنەوە كحولییەكان، بەو پێیەی ئاستێكی بەرزی وزەی تێدا بەدی دەكرێت بە بەراورد لەگەڵ كەمی ڕێژەی كاربۆهیدرات و پڕۆتین. كە دەكرێت بڵێین پەرداخێكی شەراب هەمان ڕێژەی وزەی پارچە شۆكۆلاتێكی لێ بەرهەمدێت.
* بەرهەمی شیرەمەنییەكان، كە بەرپرسە لە ڕێژەی زیاتر لە 6%ی شەكری كەڵەكەبوو لە جەستەی مرۆڤ لە ڕۆژێكدا، كە شیرەمەنیەكان بە خۆراكی تەندروست هەژماردەكرێن وەكو ماست و پەنیر، بەڵام لە بەرهەمە جۆراو جۆرەكانی شیرەمەنییەكان وەكو ماستی خۆشكراو بە تامی جیاواز و بەرزكردنی ڕێژەی شەكر تیایدا، وە هەروەها له بەرهەمهێنانی بەستەنیدا (ice-cream) جارێكی دیكە شیرەمەنییەكان دەبن بە خۆراكی ناتەندروست.
* خۆراكە خۆشكراوەكان، كە بەرپرسە لە ڕێژەی زیاتر لە 5%ی شەكری كەڵەكەبوو لە جەستەی مرۆڤ لە ڕۆژێكدا، بەسەرسامییەوە خۆراكە خۆشكراوەكان بە شلە و كرێمی تایبەت وەكو ساس و كێچەپ و كرێمی زەلاتە ڕێژەیەكی بەرچاو لە شەكریان تێدا بەدی دەكرێت و هۆكارن لە سەرهەڵدانی كاریگەری خراپ لەسەر تەندروستی مرۆڤ.
بەریتانیا/تۆڵە فەرەج.