ژنێكی پسپۆڕ لە بواری فیزیا و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا لە كیمیا، سێ ویلایەتە و ماوەی 11 ساڵە سەرۆكایەتیی ئەڵمانیا دەكات، ئەو ئافرەتێكی پرۆتستانتی بوو، بوو بە سەرۆكی حزبێكی مەسیحی كاسۆلیك، ژن بوو بۆ یەكەم جار لە مێژوو بوو بە ڕاوێژكاری ئەڵمانیا، هاوكات بۆ یەكەم جاریش بوو وەك كەسێكی خەڵكی ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات پۆستی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا بباتەوە، دنیا بە سەركەوتنەكانی ژنە ئاسنینەكە سەرسامە و ئێستە ئەو تەنیا كەمتر لە دوو مانگی ماوە بۆ كۆتای سێیەم ویلایەتی سەرۆكایەتییەكەی و هەڵبژاردنەوەی لە ویلایەتی چوارەمی سەرۆكایەتی، كە یەكێكە لە كاندیدە بەهێزەكان و هەمووان لە ئێستەوە موژدەی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی مانگی نۆی ئەمساڵ ڕادەگەیەنن.
ناسنامە و ژیانی كۆمەڵایەتی
ئەنجێلا هۆرست كاسنەر لە 17ی تەمووز/یۆلیۆی 1954 لە شاری هامبۆرگی باكوری ئەڵمانیا لە دایك بووە، كچی هۆرست كاسنەری قەسیسی ڕەوتی لۆسەری مەسیحی بووه و دایكیشی هیرلیند لە 1928 لە دانریگ ئێستە گدانسكی پۆڵەندایە لە دایك بووە و مامۆستای ئینگلیزی و لاتینی بووە، مێركل برایەك و خوشكێكی لە خۆی بچووكتری هەیە، براكەی ناوی ماركۆس كاسنەرە و پسپۆڕی لە فیزیا هەیە و ئیرین كاسنەری خوشكیشی پسپۆڕی لە كاردا هەیە. لە منداڵی ناسناوی "كاسی"یان لە مێركل نابوو، چونكە ئەو ناوی خانەوادەكەی هەڵگرتبوو.
ڕەگەزی مێركل ئەڵمانی و پۆڵەندییە و باپیرەی پۆلیسی ئەڵمانیا بووە، بەڵام بە ڕەگەز پۆڵەندی بووە و لەگەڵ مارگرێتی داپیرەی مێركل كە ئافرەتێكی خەڵكی بەرلین بووە هاوسەرگیرییان كردووە، بەو هۆیەوە هاتوونەتە بەرلین، دواتر خانەوادەی مێركل چوونە هامبۆرگ و كچە گەورەكەیشیان لە هامبۆرگ چاوی بە دنیا هەڵهێنا، مێركل لە تەمەنێكی بچووكدا بوو، خانەوادەی لە ئەڵمانیای ڕۆژئاواوە بۆ ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات گواستیانەوە، هۆكاری ئەو كۆچكردنەشیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دایك و باوكی مێركل لە پێڕەوێكی ڕەوتی كاسۆلیك بوون بە شوێنكەوتووی لۆسەری، باوكی ئەنجێلا لە كەنیسەی كفیتسۆ پۆستێكی باشی پێ درا، كە كەوتبووە ناوچەی براندنبۆرگ ئەوكات ئەو شوێنە لە ژێر دەستی ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات دابوو، بۆیە ئەوان ڕوویان لە ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات كرد و لە شاری تیمبلین نیشتەجێ بوون.
ئەنجێلا لە خانەوادەیەكی دیندار هاتە نێو ژیانەوە، بەهۆی باوكییەوە لە قوتابخانەی ئاینی لە قوتابییە هەرە زیرەكەكان بوو، حەزی بە زمانی ڕووسی و بیركاری زۆر بوو، خەونیشی ئەوە بوو ببێ بە مامۆستا، بەڵام خەونەكانی بوون بە خەیاڵ دوای ئەوەی ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات كەوتە دەست سۆڤیەت و بیری شیوعییەت تێیدا بڵاو بووەوە، كار بۆ بێباوەڕكردن و داخستنی دەرگەی كەنیسەكان لە ئەڵمانیا لەلایەن سۆڤیەتەوە كرا، دایكی بەردەوام بوو لە وانەگوتنەوەی زمانی ئینگلیزی و لاتینی، بەڵام باوكی بێكار مایەوە و بەردەوام دایكی هاوڕێكانی ئەنجێلایشی لە قوتابخانە وریا دەكردەوە كە هیچ ئاماژە بەوە نەكەن كە باوكی مێركل قەسیسە، چونكە بە ئاشكرابوونی تووشی ڕاگواستن و دەركردن دەبینەوە.
كچە گەورەكەی خانەوادەی كاسنەر لە خوێندن بە سەركەوتوویی بەردەوام بوو، تا لە ساڵی 1973 لە زانكۆی لایپزگ دەستی بە خوێندن لە بواری فیزیا كرد، لە تەك خوێندنەكەیدا وەك خزمەتگوزار لە یانەیەك كاری دەكرد، بۆ ئەوەی تێچووی خوێندن و نیشتەجێبوونی بەو كارە دابین بكات، مێركل لە تەمەنێكی بچووكەوە فێری بەرپرسیاریەتی و خۆ بەخێوكردن و دابینكردنی پارە و سەرمایەی پێویست بە ژیانی خۆی بوو، بۆیە ئەمە هۆكارێكی سەرەكی بووە كە بەم ڕۆژەی ئێستەی گەیاند، لە زانكۆ بەردەوام بوو لە خوێندن تا لە ساڵی 1977 لەگەڵ ئۆلریخ مێركل یەكەم هاوسەرگیری ئەنجام دا، بەڵام لە 1981 لە یەكتر جیا بوونەوە، هەرچەندە لەگەڵ ئۆلریخ جیا بووەوە، بەڵام تا ئێستەش ناسناوی خانەوادەی ئۆلریخی هەڵگرتووە كە بریتییە لە "مێركل".
دوای تەواوكردنی زانكۆ "ئەنجێلا مێركل" دەستی بە خوێندنی دكتۆرا كرد لە بواری فیزیا و لە ساڵی 1986 بەرەو بەرلین گواستییەوە و لە سەنتەری سەرەكی كیمیا و فیزیا لە ئەكادیمیای زانستی ئەڵمانیا لە ساڵی 1990 لە بەرلین دەستبەكار بوو، چەند ساڵێك دوای ئەوە هاوسەری ئێستەی "بیواخیم زوار"ی ناسی كە مامۆستای كیمیا بوو لە زانكۆی هۆمبولدت لە بەرلین، دواتر بەیەكەوە هاوسەرگیرییان كرد.
لە فیزیاوە بۆ سیاسەت
ڕووخانی دیواری بەرلین لە 1989 كاریگەری گەورەی لەسەر مێركل دروست كرد و بە تەواوی سەرنجی مێركلی بۆ سیاسەت ڕاكێشا، بۆیە یەكەم جار مێركل پێوەندی بە پارتی ڕابوونی دیموكراتی كرد، دواتر مێركل بە جێگری گوتەبێژی حكوومەتی هەڵبژێردراوی ئەڵمانیا بە سەرۆكایەتی لۆسار دی مایزیر دانرا، پاشان پارتی ڕابوونی دیموكراتی چووە نێو حزبی یەكێتی دیموكراتی مەسیحی و مێركلیش لەگەڵ حزبەكەی خۆی لەناو حزبە نوێیەكەدا بینییەوە، لە سەروبەندی یەكگرتنەوەی هەردوو ئەڵمانیا، لە ساڵی 1990 لە بازی سترالزوند خۆی بۆ ئەندامی پەرلەمانی ئەڵمانیا "بۆندستاگ" هەڵبژارد و شەش جاری تر لە هەڵبژاردن لەو بازنەیە خۆی هەڵبژاردەوە و سەركەوتنی بەدەست هێنا، پاشان لە ژێر حوكمی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا "هێملۆت كۆل" بە وەزیری ئەڵمانیای یەكگرتوو بۆ ئافرەتان و گەنجان دیاری كرا لە ساڵی 1994، هێملۆت بە ئافرەتە بچووكەكە ناوی دەبرد، تا دواتر مێركل نازناوی "ئافرەتی كۆل"ی لێ نرا كە ناسناوی خانەوادەی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا "هێملۆت كۆل" بوو.
هێملۆت بە باوكی ڕۆحی ئەنجێلا دادەنرێ، پشتیوانی و چاودێری و هاندانی بەردەوامی پێشكەشی ئەنجێلا دەكرد، هەرچەندە مێركل هێشتا لە تەمەنێكی بچووكدا بوو، بەڵام دوای كردنی بە وەزیری ئافرەتان و گەنجان، لە 1998 جارێكی تر بە وەزیری ژینگەی دانایەوە، مێركل دوای چۆڵبوونی كورسیی سەرۆكی حزبی یەكێتی دیموكراتی مەسیحی، مامۆستاكەی هێلمۆت كۆل پاشەكشەی كرد و هانی مێركلی دا بۆ شوێنگرتنەوەی خۆی، بۆیە هەرچەندە مێركل مەسیحییەكی پرۆتستانتی و لۆسەری بوو، بەڵام بوو بە سەرۆكی حزبی یەكێتی دیموكراتی مەسیحی كە حزبێكی كاسۆلیكی بوو.
گەیشتن بە باڵاترین پۆستی وڵات
پاش ئەوەی لە 2000 مێركل بووە سكرتێری گشتیی پارتی دیموكراتی مەسیحی ئەڵمانیا، لە 2002 چووە ململانێ بۆ بردنەوەی پۆستی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا، بەڵام لە بەرامبەر "ئادمۆند سوتیبەر" لە 2002 شكستی هێنا، دوای شكستەكەی مێركل بوو بە سەركردەیەكی گەورەی ئۆپۆزسیۆن و بەرنامەیەكی ئابووری و چاكسازی گەورەی داڕشت و كردی بە بەرنامەی ئۆپۆزسیۆن، لە هەڵبژاردنی 2005 دووبارە خۆی بۆ پۆستی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا كاندید كردەوە و توانی بەسەر "گیرهارت شرۆیدەر"ی دژی بە ڕێژەیەكی یەكجار زۆر سەركەوتن بە دەست بێنێ، بەم شێوەیەك مێركل وەك یەكەم ئافرەت و یەك كەسی خەڵكی ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات بوو بە ڕاوێژكاری ئەڵمانیا، هەر بەوەوە نەوەستا، مێركل لە هەڵبژاردنی 2009 و 2013یش دووبارە زۆرینەی دەنگەكانی بە دەست هێنا و لە پۆستی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا مایەوە.
ژنە ئاسنینەكە
زۆرێك لە ڕۆژنامە و گۆڤارە بەناوبانگەكانی دنیا ناسناوی "ژنە ئاسنینەكە"یان لێ ناوە، بەهۆی هەڵوێستە توند و یەكلاكەرەوەكانی لەسەر پرسە گرنگەكان و كاركردنی بە سیستەم و بەرنامەی ورد و زانستی و دووركەوتنەوە لە سیاسەتكردن بە شێوە لاساییكەرەوەكەی، لە ناوەخۆیی ئەڵمانیاش زۆرێك لە خەڵكی وڵاتەكە ناسناوی "دایك"ی گەلی ئەڵمانیایان لێ ناوە، بەهۆی سۆز و میهرەبانی مێركل بۆ پێداویستی و كێشەی ژیانی خەڵكی وڵاتەكەی.
پێشتر گۆڤاری "فۆربس"ی ئەمەریكی ناسناوی بەهێزترین ئافرەتی دنیای پێ بەخشی كە زۆرترین ماوە لە پۆستی سەرۆكایەتی حكوومەتی ئەڵمانیا ماوەتەوە، لە سەردەمی ئەودا ئابووری وڵاتەكەی زۆر گەشەی سەندووە و ئەڵمانیا هیچ كات نەكەوتووەتە سەر ئەژنۆ و تەنگژەی ئابووریی دنیا، كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر سیستەم و بەرنامە بەهێزەكەی ژنە ئاسنینەكە دانەناوە.
هەڵبژاردنەوە بۆ چوارەم ویلایەتی سەرۆكایەتیی
سیستەمی دەسەڵات و سیاسی ئەڵمانیا، كۆماری فیدراڵی پەرلەمانی و دیموكراتی نوێنەرایەتییە، دەستووری ساڵی 1949 بنەمای یاساكانی وڵاتە و سەرۆكی وڵات كە ئێستە یواخیم غاوك دەسەڵاتی نوێنەرایەتیی هەیە و لەلایەن پەرلەمان و ئەنجوومەنی ویلایەتەكانی ئەڵمانیا هەڵدەبژێردرێت.
ڕاوێژكاری ئەڵمانیا كە هاوشێوەی پۆستی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی حكوومەتە، ڕاوێژكاری ئەڵمانیا لە گەورەترین فراكسیۆنی نێو پەرلەمانی ئەڵمانیاوە دەبێ و ڕاستەوخۆ خۆی نوێنەرایەتی حزبەكەی دەكات لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا، هەریەك لە كاندیدانی ڕاوێژكاری ئەڵمانیا زۆرترین دەنگ بە دەست بێنن و دەتوانن زۆرینەی پەرلەمان مسۆگەر بكەن و دواتر لە بەردەم پەرلەمان سوێند دەخۆن و ڕەزامەندی ئەنجوومەنی ویلایەتەكان و سەرۆكی وڵات وەردەگرن و وەك كەسی یەكەمی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە ئەڵمانیا دەستبەكار دەبن.
دوای سێ ویلایەت لە سەرۆكایەتیكردنی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی ئەڵمانیا لە 2005 و 2009 و 2013، لە هەڵبژاردنی مانگی ئەیلوول/سێپتێمبەری 2017 مێركل یەكێكە لە كاندیدە بەهێزەكان و ئەگەری دەرچوونی زۆرە. مێركل تا ئێستە ماوەی 11 ساڵە سەرۆكایەتیی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی ئەڵمانیا دەكات، بە بردنەوەی هەڵبژاردنی ئەمساڵ، ماوەی ویلایەتەكەی تا ساڵی 2021 درێژ دەبێتەوە و خۆیشی 15 ساڵ سەرۆكایەتیی حكوومەتی ئەڵمانیا دەكات بێ هیچ پچڕانێك.
بەگوێرەی هەڵبژاردنی حكوومەتی ویلایەتەكان حزبەكەی مێركل و هاوپەیمانەكەی، بەردەوام سەركەوتنی بەرچاویان بەدەست هێناوە، ڕاپرسی و پێوانەكردنەكانی ڕای گشتیش ئاماژە بەوە دەكەن، سەرەڕای ئەوەی مێركل بەهۆی سیاسەتی باوەشكردنەوە بۆ ئاوارە و پەنابەران تووشی ناڕەزایی و ڕەخنەی زۆر بووەوە و پشتیوانی جەماوەری لە دەست دا، بەڵام هێشتا ئەڵمانیاییەكان، ڕكابەرەكەی لە پارتی سۆشیال دیموكراتی ئەڵمانیا، بۆیە بردنەوەی هەڵبژاردنەكە و بۆ چوارەم ویلایەت سەرۆكایەتیكردنی حكوومەتی ئەڵمانیا ئەگەرێكی زۆر بەهێز و كراوەیە و هەمووان چاوەڕوانی سەركەوتنێكی تری گەورەی ژنە ئاسنینەكە دەكەن.