میشێل فۆكۆ لە 15ی ئۆكتۆبەری ساڵی 1926دا، لە شاری پواتییەی وڵاتی فڕەنسا لەدایك بووە. ئەو فەیلەسووف و بیرمەندێكی فڕەنساییە، لە فەیلەسووفەكانی سەتەی بیستەم حیساوی بۆ دەكرێت. سەرسامی كۆمەڵەی بنیاتنەرەكان بوو، وەك وانە و توێژینەوە "مێژووی شێتی" گوتووەتەوە. هەروەها بەم ناونیشانە "مێژووی شێتی" كتێبێكی نووسی، چارەسەری بۆ كۆمەڵێك بابەتی وەك تاوان و سزا و پێڕەوكردنی ڕێوشوێنەكانی ناو بەندیخانە، دۆزیوەتەوە. میشێل فۆكۆ دەستەواژەی ئەركیۆلۆجی زانینی داهێنا و بە دنیای ناساند. مێژووی هاوڕەگەزیشی لای خۆشەویستی یۆنانییەكان بۆ چینی مێردمنداڵان نووسییەوە، لەوەوە بۆ نووسینی مێژووی چالاكیی ڕەگەزییەوە چوو.
فۆكۆ بیرمەندێكە هەمیشە عەوداڵی ناسنامەیەكی نوێی ڕۆشنبیرییە. لەم ڕوەوە ناتوانرێت بە سادەیی لە قاڵبی ناوێك، یاخود تەنانەت ئاوێتەیەك لە ناوەكان هەژمار بكرێت. ئەندێشەكانی ئەو دژی هەموو ئەوشتانەیە، كە ڕوویەكی گشتگیر، یان ئاشكرایان هەیە. ڕۆڵی فۆكۆ (ئەمە دەستەواژەیەكە كە دووپاتی دەكاتەوە) ئەوەیە بە جەماوەریی بسەلمێنێت، ئازادتر لەوەن، كە تەسەوری دەكەن؛ واتە دەتوانن ڕەخنە لە هێندێك لەو بابەتانەی، كە لەساتەكانی ناو مێژوودا، هاتوونەتە پێش و وەك حەقیقەت و بەڵگەنامەیەك وەریان گرتووە و بگرن و لە ناویان بەرن. لە ڕوانگەی ئەوەوە، ڕۆڵی ڕۆشنبیر ئەوەیە، كە تاڕادەیەك ئەندێشەی خەڵك بگۆڕێت.
لەو پرسیارانەی كە لەمەڕ ئەندێشەی فۆكۆ لە ئارادایە ئەوەیە، كە بە چ شێوەیەك توانیویەتی خۆی لە كۆتی ئەندێشە باڵادەستەكانی سەردەمی خۆی، واتە بونیادگەرایی (ڕیالیزم ودەركەوتەناسی) (ئایدیالیزم) ڕزگار بكات؟ یەكێك لە ڕێگەكان بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، هەڵسەنگاندنی چەندێتی و چۆنێتی پێداچوونەوەی فۆكۆیە لە مەڕ دەسەڵات و زانست و دیالۆگ، بە دەربڕینێكی تر، ئەوپێداچوونەوەی نوێ بۆ ئەندێشەی زاڵی ماركسیزم و ئەندێشە كلاسیكییەكان، مێژووی ئەندێشەكان و زمانناسی بونیادی پێشكەش دەكات.
لە دەیەكانی (1960و1970)دا، ئەم سێ چەمكە ڕەخنەییە، چ دەروونی و چ دەرەكی، ڕووبەڕووی تەنگژەیەكی رژد بوو. لەم ڕووەوە ناتوانرێت كارەكانی فۆكۆ بە بەرداشێكی ئەم تەنگژە بخوێنرێتەوە؛ واتە ساتێك، كە فۆكۆ گۆڕان بەسەر ڕێچكەی جووڵەی ئەندێشەی ڕەخنەییدا (چ سیاسی چ كۆمەڵایەتی) دەهێنێت. دەتوانری بگوترێ، كە فۆكۆ لەجێی هەمواركردن و بەرەوپێشبردنی ڕێگەی پێشوو، ڕێگەیەكی نوێ بۆ بیركردنەوە بەڕووی ئێمەدا دەكاتەوە. دەتوانرێ كارەكانی فۆكۆ بە داپچڕان لە ئایدۆلۆژییە باڵادەستەكانی سەردەمی خۆی، بەتایبەت ماركسیزم، هەژمار بكرێت. بە پێچەوانەی ئەكزیستانیستالیزمی سارتەر و جەبرگەرایی مێژووی ماركسیزم، فۆكۆ مامەڵەیەكی تر لەگەڵ ئەم چەمك و بابەتانەدا دەكات.
میشێل فۆكۆ باس لە دەسەڵات دەكات پێوەست بە شوێن و كاتی دیاریكراوەوە، بە نموونە كاتێك باس لە شێتی دەكات، لە سەردەمی مۆدێرنەدا، ئەوا لە شێتخانەكان و نەخۆشخانەی دەروونیدا باسی لێوە دەكات، بەڵام لە سەردەمی پێش مۆدێرنە باسكردنی وەك شوێن لە ناو كۆمەڵگەدایە، واتە بە گۆڕانی سەردەمەكان شوێنەكانیش دەگۆڕێن، تاوانباران لە سەردەمانێكی مێژووییدا لە شێوەی شانۆ ئەشكەنجە دەدران بە بەر چاوی ئاپۆرایەك لە خەڵكەوە و لە شوێنێكی قەرەباڵغدا، بەڵام لە سەردەمێكی تردا و بە گۆڕانی سەردەم دەبینین، دەگوازرێتەوە بۆ ناو زیندان و شوێنێكی دوور لە چاوی خەڵك.
شوێن - كات جگە لەوەی كاریگەری گەورەی هەیە لە دروستكردنی دەسەڵاتدا، ئەوا جۆر و شێوە و ئەندازەی دەسەڵاتیش دیاری دەكات، لەگەڵ ئەو ئامرازانەی، كە بەهۆیانەوە بەردەوامی (ئیدامە) بە دەسەڵاتەكە دەدرێت، هەروەها ڕێژە و شێوازی ئامانجەكانیشی دیاری دەكات، دەسەڵاتی زیندانەوان و تەمێكار و پزیشك و مامۆستا و پزیشكی دەروونی و فەرمانڕەوا و...تاد، هەریەكەیان مەودای دەسەڵات و كاریگەریی و ئامانجی جیاوازیان هەیە، مامۆستا دەسەڵاتەكەی لە پێناو فێركردن و پزیشك ساخڵەمسازی و تەمێكار بۆ تەمێكردن بەكار دەهێنێت، بەڵام لە كۆی ئەم پێوەندیانەی نێوان (زیندانەوان و زیندانی كراو، تەمێكار و تەمێكراو، مامۆستا و قوتابی، پزیشك و نەخۆش...تاد)، دەسەڵاتێكی خۆسەپێن لەپێناو لارەملێ و ژێردەستەییدا دەبینین، واتە ئەگەرچی دەسەڵات بەپێی (شوێن - كات)ی جۆراوجۆر دەگۆڕێت، بەڵام جەوهەر و ناوەرۆكەكەی، كە ملكەچی و گوێڕایەڵی دەخوازێت وەك خۆی دەمێنێتەوە و ناگۆڕێت، زیندانەوان لە هەردوو سەردەمی ئەشكەنجەدان و چاكسازی، خوازیاری ملكەچی زیندانەكانە.
لە دیدی فۆكۆدا دەسەڵات لە هەمان كاتدا لە هەموو شوێنێكە، لە نێوان گشت پنتەكانی جەستەی جڤات، لە نێوان ژن و پیاو و ئەندامانی خێزان، لە نێوان هەموو تاكەكاندا و لە هەموو كاتەكاندا، دەسەڵات هەم لای ئەوانەیە، كە لە پێوەندییەكانی دەسەڵات بەئاگان و هەم ئەوانەی بێئاگان، لای فۆكۆ پێوەندییەكانی دەسەڵات لە هەموو (شوێن - كات)ێكدان، لە ناو كارلێككردنە ڕۆژانەییەكانی نێوان خەڵكاندا، لە دیدار و چاوپێكەوتندا، تەنانەت لە خۆشەویستیدا. بە بۆچوونی فۆكۆ ئەگەر ئێمە ویستمان تیۆرییەك سەبارەت بە دەسەڵات دروست بكەین، یان شرۆڤەی ڕەهەندێك، یان لایەنێكی دەسەڵات بكەین، ئەوا ناچارین، كە ئەم (دەسەڵات)ە وەك دیاردە و حاڵەتێك لە بەر چاو بگرین، لە كات و شوێنێكی تایبەتدا سەرهەڵ دەدات.
لە كۆتایی ساڵان حەفتایەكان و سەرەتای هەشتایەكان، فۆكۆ لە سان فرانسیسكۆ بەشداری لە چالاكییەكانی ڕەگەزیی نموونەییدا كردووە، ئەو كاتە بڕوای وا بوو، كە ئەو لە قۆناغێكی بەرگری نەخۆشی ئایدایە، هاوكات بێ ئەوەی پێناسەی ئەو نەخۆشییە بكات و وردەكارییەكانی باس بكات. ئەو چەندان كتێبی نووسیوە، بەناوبانگترینیان كتێبی (مێژووی شێتییە). میشێل فۆكۆ دوای ئەوەی لە 26ی یونیوی ساڵی 1984دا، تووشی نەخۆشی ئایدز هات و هەر بەهۆی ئەم نەخۆشییە كوشندەیەوە، كۆچی یەكجارەكی كرد.