ئەمڕۆ چوارشەم ئەنجوومەنی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لەبارەی دەسپێشخەرییەكان بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا كۆ دەبێتەوە و ئەندامێكی ئەنجوومەنەكەیش دووپات لەوە دەكاتەوە، ئەگەر بەغدا ئامادەی دانوستان نەبێت، گەلی كوردستان تا كۆتا چاوەڕوانی بەغدا نابێت و بڕیاری خۆی دەدات.
"تا كۆتا چاوەڕێی بەغدا نابین"
دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و ڕاگەیاندنی ئەنجامەكەی، بەغدا ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بڕیاری زیاتر دژی گەلی كوردستان دەردەكات و دەسپێشخەرییەكانیش بۆ دەستكردن بە گفتوگۆ ڕەت دەكاتەوە و مەرجی گفتوگۆی بەستووەتەوە بە هەڵوەشانەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم، ئەوەیش بە تەواوی لەلایەن كوردستانەوە ڕەت كراوەتەوە، كەوایە بەغدا بۆ گفتوگۆ ئامادە نەبێ، كوردستان پێویستە چی بكات و هەنگاوەكانی چین؟
ماجید عوسمان ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتی سیاسیی كوردستان-عێراق لەبارەی كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان و هەڵوێستی لەسەر ئەو بابەتە بە "وشە"ی ڕاگەیاند، بەهۆی پرسەی مام جەلال، ئەنجوومەن ئەو هەفتەیە كۆ نەبووەوە، بەڵام چاوەڕوان دەكرێت ئەمڕۆ چوارشەم كۆبوونەوە بكرێت و پرسی گەمارۆدانی فڕۆكەخانەكان و بڕیارەكانی بەغدا دژ بە كوردستان و دەسپێشخەرییەكان بۆ دەستكردن بە دانوستاندن لەگەڵ بەغدا تاوتوێ بكرێ، تا بەرچاومان ڕوون بێ و بزانین چی دەكەین و چ هەنگاوێك بگرینەبەر.
روونی كردەوە، ئەگەر بەغدا هەموو دەسپێشخەرییەكان ڕەت بكاتەوە و سوور بێ لەسەر ئەنجامنەدانی دانوستاندنی بێمەرج، ئەوكات سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بڕیاری خۆی دەدات و ئێمە ناتوانین بۆ هەمیشە چاوەڕوانی بەغدا بین و ڕۆژ دوای رۆژیش فشاری زیاتر بخاتە سەر كوردستان.
ئەوە لەكاتێكدایە كە لایەنەكانی عێراقی وێڕای رەتكردنەوەی دانوستان و گەمارۆدانان لە هەرێمی كوردستان بە هاوكاری توركیا و ئێران، لێرە و لەوێ بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ هەڕەشەی جوڵاندنی هێزیش دژ بە گەلی كوردستان دەكەن.
وەك ئەندامەكەی ئەنجوومەنی سەركردایەتی سیاسی كوردستان دەڵێ، "گەلی كوردستان ئەو شتانە قبووڵ ناكات، لەلای ئێمە دەرگەی گفتوگۆ كراوەیە و ئەوەی ماوەتەوە لەسەر ئەوانە تا چەند لەگەڵ ئێمە دەست بە گفتوگۆ دەكەن، ئەگەر دڵنیا بووین كە ئەوان بۆ گفتوگۆ ئامادە نین، ئەوكات بە جۆرێكی تر هەنگاو دەنێین و بڕیاری خۆمان دەدەین، بەڵام ئێستە تا پێمان بكرێ ئارام دەبین و لەسەر گفتوگۆ سوور دەبین و لەگەڵ وڵاتانیش گفتوگۆ دەكەین، بەڵام گەلی كوردستان دڵنیا دەكەینەوە كە هەر چاوەڕێ و تەماشاكەری بڕیارەكانی بەغدا نابین دژی خەڵكی كوردستان، بەڵكو بڕیاری خۆمان لەوبارەوە دەدەین".
"پێشمەرگە بۆ هەر حالەتێك ئامادەیە"
فەرماندەكانی پێشمەرگە دووپات لەوە دەكەنەوە كە هێزەكانی پێشمەرگە، خاك و گەلی كوردستان دەپارێزن و بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر ئەگەرێك لە ئامادەباشیدان.
عەقید شوان حەمەڕەش فەرماندەی لیوای دووی هاوبەشی وەزارەتی پێشمەرگە بە "وشە"ی راگەیاند، "پێشمەرگە لە هەموو بارێكدا ئامادەیە و سوپا و هێزەكانی عێراقیش ئەو توانایەیان نییە رووبەڕووی پێشمەرگە ببنەوە، ئەزموونمان لەگەڵیان زۆرە، سوپا بە هەڵاتن راهاتووە و میلیشیاكانیش هێزی ناڕێكخراون و بەرگەی پێشمەرگە ناگرن".
ئەو فەرماندەیەی پێشمەرگە دووپاتی كردەوە، "ئێمە ناخوازین شەڕ رووبدات، بەڵام ئەگەر هەر لایەنێك دەستپێشخەری بكات و دژ بە گەلی كوردستان بوەستێتەوە، وەك چۆن لە 1991دا سوپای عێراقمان ناچار بە هەڵاتن كرد و تیرۆریستانمان تێك شكاند، بەهەمان هێز و ئیرادەوە بەرگری لە خاك و خەڵك و دەوڵەتی كوردستان دەكەین".
هاوكات وەستا رەسووڵ فەرماندەی پێشمەرگە لە سنووری پارێزگای كەركووك، لەبارەی هەڕەشەكانی سوپا و حەشدی شەعبی بۆ بەزۆر گەڕاندنەوەی ناوچە كوردستانییەكان بۆ ژێر دەسەڵاتی حكوومەتی عێراق، بۆ "وشە"ی دووپات كردەوە، "هێزی پێشمەرگە لە سەنگەرەكانی خۆیدایە و هیچ هەڕەشەیەكیش كاریگەری لە ئێمە ناكات".
روونی كردەوە، "ئێمە لە ساترەکانی خۆمانداین و لە هەر حالەتێكیش لە ئامادەباشی تەواوداین و ناشمانەوێت بكەوینە بەر هەڕەشەی هیچ كەس و لایەنێك و تا ئێستەش هیچ شتێك لە ئارادا نییە".
"جگە لە دانوستان بەغدا هیچ چارەیەكی نییە"
د. مەحموود عوسمان یەكێك لە سەركردە سیاسییەكانی كوردستان و پەرلەمانتاری پێشووی كورد لە عێراق بەدووری دەزانێت كردەوەی سەربازی دژی كوردستان ئەنجام بدرێت و دەڵێ، "لە ئەمەریكایش كۆنگرێسمان و میدیاكان بۆچوونیان باشە، بەڵام ترەمپ و وەزارەتی دەرەوە بڕیار دەدەن، ئەگەر بەغدا پشتیوانی و هاوكاری لەلایەن ئەو وڵاتانەوە بكرێ، ئەوا بڕیاری زیاتر دژی كوردستان دەردەكات، بەڵام ئەگەر ئەوان پشتیوان و هاوكاری نەبن، ئەوا بە تەواوی لە بەرژەوەندی كوردستان دەبێ".
روونی دەكاتەوە، "ئێستە بەغدا دەیەوێ هەندێ شت لەسەر كوردستان بسەپێنێت، بۆ ئەمەیش داوای لە ئێران و توركیا كردووە هاوكار بن لەو مەبەستە و تا ئاستێكیش ئەنكەرە و تاران هاوكارن، ئەمەریكا ئەگەر پشتی بەغدا نەگرێ و ئێران و توركیاش هاوكاری نەكەن، حكوومەتی بەغدا هیچی پێناکرێ. ئەو سیاسەتمەدارەی كورد زیاتر دەڵێ، "دەبێ سەركردایەتیی سیاسی ئەو بڕیارەی میلەت داویەتی ئەوە جێبەجێ بكات، میلەت سەربەخۆیی دەوێ، ئەگەر بتوانن گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا دەست پێ بكەن و دۆخەكە هێور بكەنەوە، ئەوە شتێكی باشە، سەربەخۆیی كاتی دەوێ، دەستكردن بە گفتوگۆیش لە نێوان هەردوولا ماوەیەكی زۆر درێژ ناكێشی، چونكە ئێستە یەكێتیی ئەوروپا و نەتەوە یەكگرتووەكان و بەرپرسانی عێراق ئامادەن نێوەندگیری دانوستاندن لە نێوان هەردوولا بكەن، ئەگەر دانوستاندن بكرێ یان نەكرێ ماوەیەكی زۆر ناخایەنێ، بەڵام لە بەردەم بەغدایش ڕێی تر نییە جگەلە گفتوگۆ و دانوستان".
"جەنگ بژاردەیەكی باش نییە"
موتەشەڕ سامەڕایی وەك پەرلەمانتارێكی پێكهاتەی سوننە لە پەرلەمانی عێراق بۆ "وشە" دەڵێ، "وەك نوێنەرانی عەرەبی سوننە نە پێشتریش و نە دواتر بۆچوونمان وەرنەگیراوە لە وتوێژەكانی نێوان كورد و بەغدا لەبارەی كێشەكانی نێوانیان، لە دوای كۆبوونەوەش هەردوو هاوپەیمانیەتی كوردستانی و نیشتیمانی خۆیان كۆبوونەوە، سەرەرای ئەوەی بەشی زۆری كێشە لەسەر ناوچەكانی كێشەلەسەر لەگەڵ پێكهاتەی سوننەیە، ئێمە هەڵوێستی هەرێمی كوردستان لە بەرامبەر سوننە و ئاوارەبوونیان لەبیر ناكەین و وەك قەرزێك لەملی ئێمەدا دەمێنێتەوە".
زیاتر دەڵێ، "پێمان باشە كە حكوومەت و گەلی هەرێمی كوردستان پارێزگاری لەو وڵاتە بكەن كە خۆیان بنیاتیان ناوە لە دوای 2003ەوە، ئێستە هەرێم زۆر ئاوەدان و پێشكەوتووە و زۆر جیاوازترە لە ناوچەكانی تری عێراق، كە ئەوەش گومانی تێدا نییە حەسوودی لای هەندێك لایەن دروست كردووە، زۆرێك دەزانن كە بەغدا بۆچی پەنا بۆ گرژكردنی دۆخەكە لە بەرامبەر هەرێم دەبات، بەڵام پێویستە هەرێم بەهەمان شێوە وەڵام نەداتەوە، چونكە ئەزموونەكانی جەنگی عێراق و ئێرانمان لەبیر ماوە".
سامەڕایی بە گرنگی دەزانێت هەردوو حكوومەتی عێراق و كوردستان دانوستان و گفتوگۆ بكەن بۆ چارەسەر كردنی كێشەكان و بیر لە شەڕ و جەنگ نەكرێتەوە.
ئەو دەڵێ، "وەك نوێنەرێكی سوننە كە ئێستە هەرێمی كوردستان باوەشیان بۆ كەسوكاری ئێمە كردووەتەوە و رێزێكی زۆرمان بۆیان هەیە، دووپات لە شتێك دەكەمەوە كە چوونە ناو جەنگ ئاسانە، بەڵام دەرچوون لێی ئاسان نییە، بۆیە پێویستە هەوڵ بدەین كە ئەوەی هەیە پارێزگاری لێ بكەین، زۆرینەی وڵاتان ریفراندۆمی هەرێمی كوردستانیان بە باش نەزانی و رەتیان كردەوە، بەلایەنی كەم لەرووی راگەیاندنەوە، ئەگەرچی نازانم چی لەدوای پەردەوە هەیە، بۆیە پێمان وایە كە پاراستنی دەستكەوت و ژیانی هاووڵاتییانی هەرێم لەو كاتەی ئێستە زۆر باشترە لە سووربوون لەسەر پرەنسیپێك كە بە جەنگمان بگەیەنێت كە زیانەكان ئەو كات كەم نابن".
زیاتر دەڵێ، "پەنابردن بۆ دادگە لەلایەن بەغدا و هەولێرەوە عەیب نییە، جا بڕیارەكانی هەرچییەك بن، كە ئەوە باشترە لە پەرەسەندنی دۆخەكە كە بگاتە ئاستی هەڕەشەی عێراق و ئێران، بۆیە بەردەوام بوون بەو شێوەی ئێستە دەمانگەیەنێتە زیانێكی گەورە".
"هەڵوەشاندنەوەی ریفراندۆم لە دەسەڵاتدا نییە"
لایەنە عەرەبییەكانی عێراق داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی ریفراندۆم دەكەن و ئەوەشیان وەك پێشمەرج بۆ گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ سەركردایەتی سیاسی هەرێمی كوردستان راگەیاندووە، بەڵام شارەزایانی یاسایی دووپات لەوە دەكەنەوە، ئەنجامی ریفراندۆم بە هیچ دامەزراوە و دەسەڵاتێك هەڵناوەشێنرێتەوە.
هەروەك د. زاهیر مەجید پسپۆڕی یاسایی بە "وشە"ی راگەیاندووە، "هەموو دەسەڵاتەكان لە گەلەوە سەرچاوە دەگرن، ئەوەش لە دەستووری عێراقدا دووپاتی لەسەر كراوەتەوە كە گەل سەرچاوەی دەسەڵاتەكانە، ئێستە كە گەلی كوردستان بڕیاری سەربەخۆیی داوە، لە دەسەڵاتی هیچ كەسدا نییە ئەنجامەكانی هەڵبوەشێنێتەوە، چونكە هەموو ئەو دەسەڵاتانەی هەن لە بنەڕەتدا لە گەلەوە سەرچاوەیان گرتووە و بە پێچەوانەوە دەسەڵاتەكان توانای هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری گەلیان نییە".
ئەو پسپۆڕە یاساییە دووپاتی دەكاتەوە، حكوومەتی عێراق لە پێناو زیان گەیاندن بە گەلی كوردستان دەستوور و سەروەرییەكانی دەوڵەتی عێراق پێشێل دەكات، ئەوەش خۆی لە زەمینە خۆش كردن بۆ دەستێوەردانی دەرەكی لە ناوخۆی عێراق دەبینێتەوە. ئەو دەڵێ، "ئەو عەقڵەی ئێستە دەچێت داوا لە توركیا و ئێران دەكات كە رێگری لە هەرێمی كوردستان بكەن لەرووی بازرگانی و هەناردەی نەوت و داخستنی فڕۆكەخانەكان و هەموو هەنگاوەكانی تر، هەمان ئەو عەقڵەیە كە بۆ كپكردنەوەی داخوازییەكانی شۆڕشی كورد، پەنای بۆ وڵاتانی تر برد و لە بەرامبەردا خاكێكی زۆری عێراق بە ئێران درا و ئێستەش ئێران و توركیا لە بەرامبەر ئەو هاوكاری كردنەی عێراقدا داواكارییان دەبێت".