پوتین.. لە سیخوڕەوە بۆ ئیمپراتۆری ڕووسیا

پیاوێكی كورت و وەرزشوان و سیخوڕێكی سەركەوتوو و سیاسییەكی شاراوە و بوێر، ئەمانە ناسناوی ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی ئێستەی ڕووسیان، ئەو دوای كارە زۆرەكانی بۆ خزمەتی وڵاتەكەی وەك سیخوڕ لە سەردەمی سۆڤیەت، ئێستەیش بە هەموو توانایەكەوە پێگەی ڕووسیای بە جۆرێك گەڕاندووەتەوە ناو هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان كە ئەوروپا و ئەمەریكا هەرگیز پێشبینییان نەدەكرد، بەڵام ئەو بە بوێری و سەركێشییەكانی بەردەوامە لە فرەوانكردنی پێگەی ڕووسیا لە ئەوروپا و ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕووبەڕووبوونەوەی هەژموونخوازییەكانی ئەمەریكا و دابەشكردنی كێكی ناوچە جیاوازەكان لە نێوان هەردوو لا دا.

لە حەوتی تشرینی یەكەم/ئۆكتۆبەری 1952 ڤیلادیمێر پوتین لە شاری لینینگراد كە ئێستە پێی دەگوترێ سانپترسبۆرگ چاوی بە دنیا هەڵهێنا، ڤلادیمیرۆفیتش پوتینی باوكی، ماریا شیلۆمۆڤای دایكی بە ڕەگەز ڕووسی تەواو بوون، پێڕەوكاری‌ مەزەوی مەسیحی ئەرسەدۆكسی بوون، پوتین بە تەواوی سەرسامی كەسایەتیی باوكی بووە، لەوكاتەی ئەندامی حزبی شیوعیی ڕووسیا بووە و یەكێك لە سیاسییەكانی وڵاتەكە بووە، كە باكگڕاوەندێكی گەورەی سەربازی هەبووە، سەرەتا وەك سەربازێك لە ڕیزی هێزی دەریای سۆڤیەت كاری كردووە و بەشداری جەنگی دووەمی جیهانی كردووە، هاوكات باوكی یەكێك بووە لەو سەربازانەی بەشداری لە بەرگریكردنی شاری لینینگراد كردووە كە لە مێژوودا بە گەمارۆی لینینگراد ناسراوە، پوتین سەرسامییەكەی زۆری بە نیشتمانپەروەری باوكی بۆ وڵاتەكەی هەبوو، بەردەوام گوێی لە قسەكانی باوكی لەگەڵ دۆستەكانی دەگرت لەو كاتەی گفتوگۆی سیاسییان دەكرد، ئەمەیش بە سەرەتای هۆشیاری سیاسیی پوتین هەژمار دەكرێ.

دوای گەورەبوونی لە قوتابخانەی بسكۆف لاینی نزیك ماڵەوەیان دەستی بە خوێندن كرد، لە خوێندن كەسێكی زۆر زیرەك و هۆشیار بووە و ئەو بەتایبەت لە خوێندنی زمانەكان هاوتای نەبووە و لەوكاتەی لە قۆناغی ناوەندی بووە، بە ئەڵمانییەكی زۆرباش قسەی كردووە، دواتر پێوەندی بە زانكۆی سانپترسبۆرگی نێودەوڵەتی كردووە و لە بواری یاسا خوێندوویەتی، پاشان لە 1970 پلەی دكتۆرای لە فەلسەفەی ئابووری بە دەست هێناوە، دوای دەرچوونی لە زانكۆیش پێوەندی بە دەزگەی هەواڵگری یەكێتی سۆڤیەت "كەی جی بی" كردووە. سەرەتا لە ئەمیندارییەتی و بەڕێوەبەرایەتی كەی جی بی كاری كردووە، دواتر بۆ هۆبەی سیخوری گوازراوەتەوە و ماوەی پێنج مانگ لەوێ كاری كردووە، پاشان بەشداری لە خولەكانی مەشق و ڕاهێنانی سیخوڕی كردووە، دواتر گەڕاوەتەوە و ماوەی شەش مانگی تر لە هۆبەی سیخوڕی سەر بە كەی جی بی كاری كردووە، دواتر لە بەشی كەی جی بی لە لینینگراد ماوەی چوار ساڵ و شەش مانگ كاری كردووە، دووبارە گەڕاوەتەوە مۆسكۆ و لە پەیمانگەی ئاڵای سوور "ئەندرۆپۆڤ" دەستی بە مەشقكردن كردووە، بۆ چوونە ناو ئەڵمانیا وەك سیخوڕێكی سۆڤیەت.

دوای تەواوكردنی خوێندن لەو پەیمانگەیە، پوتین لە ساڵی 1985 ڕەوانەی ئەڵمانیا كراوە و تا 1990 لەوێ ماوەتەوە، دوای چوونی بۆ ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات، پێشچوونیشی بە فەرمی چەندان جار سەردانی ئەڵمانیای كردووە و لە ڕێی هاوڕێیەكیەوە، لیودمیلا شكریبنیڤا یەكتریان ناسی، لەوكاتەی لیودمیلا وەك كارمەندی كۆمپانیایەكی فڕۆكەوانی كاری دەكرد، دواتر لەگەڵیدا ماوەی سێ ڕۆژ گەڕاونەتەوە لینینگراد و لە 1983 لەگەڵ لیودمیلا هاوسەرگیری لە ئەڵمانیا كردووە، كچی یەكەمیان لە ئەڵمانیا لە ساڵی 1986 لە دایك بوو و ناوی كاترینایان لێ نا و دواتریش كچی دووەمیان هێنایە دنیا و ناوی ماریایان لێ نا.

وەرزش یەكێكە لە ئارەزووە گرنگەكانی ڤلادیمێر پوتین، ئەو لە 12 ساڵییەوە دەستی بە وەرزشی جۆدۆ و سامبۆ كردووە كە هەردوو جۆرە وەرزشەكە بەرگریكردنن لە وەرزشكار خۆی، زۆریش حەزی بە وەرزشی مەلەكردن و ڕاوكردن هەیە و لە كۆنگفۆیشدا یاریزانێكی لێهاتوو و پێشەنگە.

پوتین لە ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات لە شاری درسدن نیشتەجێ بووە و لە نووسینگەی هەواڵگری لۆكاڵی لە درسدن كاری كردووە، كارە فەرمییەكەیشی بە ئاشكرا وەرگێڕ بووە، لە ماوەی خزمەتكردنی لە هەواڵگری سۆڤیەت پلەی بەرز بووەتەوە بۆ عەقید و پاشان بووە بە گەورە یاریدەدەری سەرۆكی بەڕێوەبردنی كەی جی بی، دواتر مەدالیای بڕۆنزی پێ دراوە، بەهۆی خزمەتە بەرچاو و گرنگەكانی بۆ سۆڤیەت، لە گرنگترین ئەو كارانەی لە ئەڵمانیا كردوویەتی، سووتاندنی بەڵگەنامە نهێنییەكانی هەواڵگری و سۆڤیەت بوو لە ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات، دوای ڕووخانی دیواری بەرلین، لە دەستدانی 21 وڵات لە چوارچێوەی یەكێتیی سۆڤیەت و كۆنتڕۆڵكردنەوەی لەلایەن وڵاتانی ئەوروپا و جیابوونەوەی وڵاتانی تر لە یەكێتیی سۆڤیەت، بە بڕوای پوتین هەر تەنیا پاشەكشەی سۆڤیەت و هەژموونی ڕووسەكان نەبووە بەسەر دنیا، بەڵكو ئەو ئەمەی وەك سووكایەتیكردن بە كەسایەتیی خۆی لێك دەدایەوە، بۆیە دوای هاتنی بۆ سەر تەختی دەسەڵات، بێباكانە هەنگاو دەنێ و هەژموونی ڕووسیای بۆ پێگە بەهێزەكەی جارانی گەڕاندووەتەوە. پاش ئەو ڕووداوە گەڕاوەتەوە لینینگراد و وەك یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی لینینگراد كاری كردووە و لە 1996 لەگەڵ خێزانەكەی چوونەتە مۆسكۆ و لەوێوە ژیانی سیاسیی پوتین دەست پێ دەكات.

لە ئاب/ئۆگستسی 1991، پوتین دەسبەرداری كاری هەواڵگری بوو و پلەی گەیشتبوو بە كۆلۆنێل، بەڵام نامەی دەست لەكاركێشانەوەی پێشكەش كرد و دواتر وەك ڕاوێژكاری كاروباری دەرەوەی سەرۆكی شارەوانی سوبتشاك دەستی بەكار كرد و پاشان بوو بە سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوە لە نووسینگەی پارێزگای پترسبۆرگ، ئەمەیش وای كرد پێوەندییەكانی لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە زۆر فرەوان بێ، لە ساڵی 1999 یەكێك بوو لە سێ كاندیدەكە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیرانی ڕووسیا لە سەردەمی سەرۆكایەتیی بۆریس یلتسن، بەسەر دووانەكەی تر سەركەوتووە و بوو بە سەرۆك وەزیرانی ڕووسیا. لەوكاتەی پوتین ئەو پۆستەی وەرگرت، وڵاتەكەی لە تەنگژەیەكی ئابووریی گەورەدا بوو، بەڵام پوتین كاری كرد و وەك لمی بیابان بە ئارامی بەرەوپێشەوە چوو، تا ڕووسیای بۆ بەهێزترین پێگەی گەڕاندەوە لە دوای لەناوچوونی یەكێتیی سۆڤیەت.

دوای ساڵێك مانەوەی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی ڕووسیا، شەوی سەری ساڵی هەزارەی دووەمی زاینی واتە یەكی كانوونی یەكەم/دیسێمبەری 2000، سەرۆك بۆریس یلتسن پەیامێكی بۆ گەلی ڕووسیا خوێندەوە و دەسبەرداربوونی خۆی لە پۆستی سەرۆكایەتیی ڕووسیا ڕاگەیاند و دوا بڕیاریشی وەك سەرۆك دانانی ڤلادیمێر پوتین بوو لە شوێنی خۆی دا.

پوتین تا 2004 سەرۆكی ڕووسیا بوو، دواتر لە 2004ەوە تا 2008 جارێكی تر بووەوە سەرۆكی ڕووسیا، لە 2012 بۆ سێیەم جار بووەوە سەرۆكی ڕووسیا و تا ئێستە لە پۆستەكەی بەردەوامە. چاودێران و سیاسەتكاران پوتین بە سیاسییەكی ناڕوون و شاراوە ناو دەبەن و هەرچەندە ناسناوی ورچی ڕووسی بۆ وڵاتەكەی بەكار دێت، بەڵام هەمووان كۆكن لەسەر ئەوەی پوتین گورگی سیاسەتە و ئەو به بوێرییەكی زۆرەوە كار بۆ گێڕانەوەی ڕووسیا بۆ پێگە بە هێزەكەی جارانی دەكات، لە ئاسیا و ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

سەرۆكی ئێستەی ڕووسیا متمانەیەكی لە ڕادەبەدەری بەخۆی هەیە و هاوشێوەی سیاسەتەكانی پێشووی سۆڤیەت هەنگاو دەنێ، لە ڕووی ئازادی و دیموكراتییەوە زۆر بەلایەوە گرنگ نییە و بە سیاسییەكی بێ هەست و سۆز و بێ بەزەیی ناوی دەركردووە، ئەو هیچ دەست ناپارێزی لە بەرهەڵستكارەكانی و بە توندی ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، لە ڕووی نێودەوڵەتیشەوە بە یەكێك لە گرنگترین كەسە كاریگەرەكانی دنیا هەژمار دەكرێ و چەندان جار ناو لە لیستی 100 كەسایەتییە كاریگەرەكانی دنیا دانراوە، دوای گرتنە دەستی دەسەڵات، پوتین بێ حیسابكردن بۆ ئەمەریكا و ئەوروپا و دنیا، دوورگەی كریمای لە ئۆكرانیا سەندەوە و كردی بە ناوچەیەكی سەر بە ڕووسیا، لە سووریایش پشتی ئەسەدی هاوپەیمانی گرتووە و تا ئێستەیش ڕێ نادات بكەوێ، گەورەترین بنكەی سەربازیشی لە ناوچەی تەرتووس و حەمیمیم دروست كردووە.

پێشبینی دەكرێ پوتین تا تەواوبوونی وادەی سێیەم ویلایەتی سەرۆكایەتییەكەی كە لە 2024 تەواو دەبێ، چەندان سەركێشی تری گەورە ئەنجام بدات، پێگەی ڕووسیا زۆر بەهێزتر بكات، لەوەی ئەمەریكا و وڵاتانی ڕۆژئاوا پێشبینی دەكەن.

سەرچاوە/ العرب، هوفینگتن پۆست، ویكپیدیا.