بەشی سێیەم
بەڵگەی خویندەواری و زانایی بابە:
هەروەها باوە تاهیر لە ناو پێڕەوانی ئاینی ئەهلی حەق "یارسان"دا پلەی "بابا"ی پێدراوە، كە هێمایە بۆ ئەوەی بەرجەستەكاری "شاخوشێن" و لە ئاینی ئەهلی هەقدا هەریەكێك لە ڕابەرانی سەردەم چوار بەرجەستەكاری پیاو "بابا" و یەك بەرجەستەكاری ژنی "ماما" هەیە، كە باوە تاهیر یەكێكە لە بابەكانی شاخوشێن و كتێبی پیرۆزی "سەرەنجام" كە پەیامی ئەهلی هەقە لە ئایندا لەو سەردەمەدا هەر وەك هێندێک لە سەرچاوەكان دەڵێن، لەلایەن بابا تاهیرەوە نووسراوە و بە "دەورەی شاخوشێن" یان "دەورەی بابا تاهیر" ناسراوە.
هەموو ئەم بەڵگانە و گەواهی زۆرێك لە سەرچاوەكانی مێژوو و نووسین و لێكۆڵینەوەی شارەزایان و ناودارانیش ئەوە دەسەلمێنن كە بابا تاهیر ئەستێرەیەكی درەوشاوە، شایستەیەكی بە ناوبانگ و خوێندەوار و لێهاتوویەكی كارامە بووە، كە ئەم تایبەتمەندییانە ئەو دەبەنە پایەی پەیامهێن یان خوداوەندێكی سەردەمی خۆی، لەگەڵ هەموو ئەم پلە و پایە و ناوبانگ و ناسناوەدا، بەڵام بابا تاهیر ژیانی عۆریان و كۆچەری و ژیانی بێنیازی دوور لە خەڵك و لە دەشت و دەر ژیان هەڵدەبژێرێ و ناوەڕۆكی شیعرەكانیشی بەیانی هەموو ئەمانە دەكەن.
من ئەو ڕەندەم، كە پێم ئێژن قەلەندەر
نە ماڵم هەس،نە حاڵم هەس، نە لەنگەر
كە رۆژ دادێ لە دەوری ماڵەكەی تۆم
كە شەو دادێ وەخشتێكی دەكەم سەر
مەلێ بم سەر چیاكانیش وەتەن بێ
بە باڵ بفڕم بۆ هەر لایەك چەمەن بێ
نە هێزێكم هەیە ئێستا نە سامان
مەگەر بمرم پەڕو باڵم كەفەن بێ.
بابا تاهیر وێڕای ئەوەی ناودارە، پلە و پایەی رەسمی و خەڵكی هەبووە، نووسەرێكی شارەزا و شاعیرێكی شەیدای سەردەمی خۆی بووە و ناوبانگیشی بۆ سەردەمەكانی دوای خۆی هەتا ئێستە ماوەتەوە. دەتوانین بڵێین كەسێكی ڕووناكبیر بووە لە زانین و هەڵوێستەکانیدا. بەڵگەكانی خوێندەواری و شارەزایی بابا تاهیر لە زەمینەكانی ئاین، كۆمەڵایەتی، ئەدەب و بابەتەكانی تری سەردەمی خۆی لە لای هەمووان و لە ڕێگەی سەرچاوەكانی مێژوودا ئاشكرا و بەر چاوە. بەڵام ڕەوشی بابا تاهیر یان كەسێتی ئەو لە هەڵوێست و مامەڵەدا لایەنی درەخشان و پرشنگداری ئەو وەك ڕووناكبیرێكی سەردەمی خۆی لە مێژوودا دەمێنێتەوە. چونكە "ڕووناكبیر كەسێكە خاوەنی هێزێكی هزری و بیركردنەوەیە بۆ تێگەیشتن و تێگەیاندن و بەرجەستەكردنی پەیام، تیۆری، ڕوانگە، فەلسەفە یان ئەندیشەی خۆی بۆ هەمووان بە هەمووان تێدەكۆشێ."
ڕوانگە و هەڵوێستی ڕووناكبیرانەی بابا تاهیر وەك كەسێكی دانا و شایستە گەواهی ئەوە دەدەن، كە ئەو بەبێ ئەوەی نیازێك یان مەبەستێكی كەسێتی یان پێشوەختی بووبێت لە هەموو ئەو بوار و زەمینانەدا بەشداری و بیریاری نواندووە و لە بەرانبەریان، ئەگەر پێویست بوو بێت، كاردانەوەی نواندووە و لە دیدی گشتی بەرژەوەندیی و سوودی هەموواندا ئەو ڕەوشەی بەڕێوە بردووە. لە هەمان كاتیشدا سەربەخۆیی ڕوانگە و بیر و باوەڕەكانیشی پاراستووە، ئەگەر چی هەمیشە بەشدار بووە لە دەرد و ڕەنجەكانی دەوروبەردا. لەگەڵ ئەوانەیشدا هێشتە پرسی تر ماون، وا لە بابە تاهیر دەكات بەرەو ژیانی ناكامی یان درەخشانترین وێنای ئاوارەیی بڕوات و ئەو ئاوارەیی و ناكامی تایبەتی خۆی دوور لە خەڵك لە هەموو شت خۆشتر ویستووە و هەتا كۆچی دواییشی دوای تەمەنی تا ئاستێک زۆر بەو شێوەیە ژیانی بردووەتە سەر.
مو درویشم لكم اعجاز دیروم
مو دوسی چون خوشین دمساز دیروم
مو معشوقی و نام فاتمە لور
صنوبر قامت و پرناز دیروم
یان لە دوو بەبیتییەكی تایبەت بۆ شاخوشێن:
هركی شاهش توئی حالش همینە
اسرینش خشت و بالین زمینە
جرمم اینكە كە تو را دوست دیروم
هر كی دوستش تەئی،حالش چنینە!
ئیدوارد سەعیدی بیرمەند و خاوەنی كتێبی "نقش روشنفكر" لە بەشی كۆتادا، ئەو كتێبە بە ناوی "خودایانی هەمیشە ناكام" كە دیارە مەبەستی لە رووناكبیرانە، ئەم تایبەتمەندییە ناكامی و ئاوارەییانە بۆ رووناكبیران ناو دەهێنێ، درەخشانترین وێنای ئاوارەیی شاعیر، هونەرمەند یان رووناكبیر،نەیارانی هاو ئاراستە بوونی گشتی،ئەوان هەمیشە لە نێوان تەنهایی و پابەندییدا وەستاون،هەڵبژاردنی ژیانی مەنفا و قەرار گرتن لە پەراوێزدا،نەبوونی سەرپەنا،هیوایەت "ئاماتۆر" و دواكەوتنی چێژی بیركردنەوە و سەرەنجام وتنی ڕاستیەكان. تەواوی ژیان و شیعر و بەرهەم و بڕوای بابا تاهیر بەو جۆرە نەبووە،ئایا ئەو لە لوتكەی ناوبانگ و ناودارییدا بەرەو مەنفاكەی خۆی نەچووەتەوە كە كوخەكەی دەشت و دەرێتی كە ئێستا بووتە شوێنی ئارامگاكەی. ئایا ئەو لەو پەڕی خۆشەویستی بۆ فاتمە لورە یان"بی بی فاتمە" لێی دوور نەكەوتۆتەوە.ئایا ئەو سەرەڕای دڵبەستەیی و خۆشەویستی بۆ خەڵك دوور لەوان نەژیاوە و بیری نەكردووەتەوە.
دڵم شەیدایە، وێڵی دەشت و دەرما
بە بای عیشقت، نە باڵم ما، نە سەر ما
بە من ئێژی سەبووریت بێ سەبووری
سەبووری كردی ئەم هەڕگە بە سەرما
بە گیانمدا گەڕا سێ دەرد بە یەكجار
غەریبی بوو، ئەسیری بوو، غەمی یار
غەریبی و ئەسیری چارەیان دێ
غەمی یار و غەمی یار و غەمی یار
ئەمن ئەو زامدارەكەی بێ ماڵ و حاڵم
من ئەو مارانگەزەی رۆژگاری تاڵم
ئەمن ئەو دڕك و داڵی وشكی دەم"با"م
بە دەم زریانەوە سەحرا دەماڵم
قەدەر وا بوو سەر بێنم نە سامان
پەرێشان هاتمە دنیاوە، پەرێشان
پەرێشانی جیهان گشت چوونە ژێر خاك
لە خۆڵی وان قوڕی من هاتە شیلان
غەمی عالەم لە سەر شانم قەڵایە
بە دەردی من،فەراغەت كیمیایە
هەموو دەردێك،دەبێ دەرمانی رۆژێك
دڵی من نا،كە دەرمانی بەڵایە
سەرچاوەکان/
1_ ناسری حیسامی،بابای سووتە دڵان (ژیانی،بەرهەمەكانی،باوەڕی) سایتی ناسری حیسامی.
2_ دو بیتی های بابا تاهر،بە اهتمام علیرزا اسدی،خت مەسعود فەزللاهی،چاپ سوم،1386 ، انتشارات شابك،ل ە .
3_ ه.س.پ.(ناسری حیسامی).
4_ا. دورە هەفتوانە(جزوی از نامەی مینوی سەرئەنجام)تفسیر و تالیف صدیق صفی زادە،تهران 1361،ل 35.
ب.میهرداد ئیزەدی،ئایین و تایەفە ئایینی یەكان لە كوردستان،وەرگێڕانی كامەران فەهمی، بڵاوكراوەكانی مەكتەبی بیر و هۆشیاری (ی.ن.ك)،سلێمانی 2002،ل 48، 51.
5_چوارینەكانی بابا تاهیری عوریان،رازی وەڕیگێڕاوە،كتێبخانەی شانۆ،سلێمانی 1979.
6_ ادوارد سعید،نقش روشنفكر،ترجمەی حمید عزدانلو،نشر نی، چاپ دوم،1382 تهران،ل 22.
7_ دو بیتی های بابا تاهر.ه.س.پ. ل.63.
8_ باشگاە اندیشە_ سایتی انترنیتی.
9_ مقدمەی د. حسین محمد زادە صدیق بر كتاب(ترانەهای بابا تاهر) مولف،محمد باقر باقری،تهران،تكدرخت،1386.
10_ فرشاد علی یاری(كارشناسی ارشد ادیان و عرفان)،بابا تاهر لر،یا بابا تاهر همدانی_ انترنیت.
11_ داریوش اشوری،شعر و اندیشە،چاپ سوم،نشر مركز،تهران 1380،ل 132.
12_ جواد مفردكهلان،بابا تاهر لر همدانی،روایتی از مانی استورەای است.سایتی باشگاە اندیشە.
13_ ارغنون(14)فصلنامە فلسفی،ادبی،فرهنگی،زمستان 1377،دربارەی شعر، گاستون باشلار (پدیدار شناسی شعر)_ ل.13.
14_ ئەکرەم میهرداد، خوداوەندی ناکام، چەند نیگایەک، ژمارە ٢٦ی هزر و هونەر.