سەرۆك بارزانی پەیامێكی بڵاو كردەوە

سەرۆك بارزانی پەیامێكی بڵاو كردەوە و ڕای گەیاندووە، لەبارەی بڕیاری دادگای فیدڕاڵیی عێراق لە بە نادەستووریزانینی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان، پێویستە خەڵكی هەرێمی كوردستان و هاووڵاتیانی عێراق و گشت لایەك ئەوە بزانن، دادگای فیدڕاڵی عێراق بەر لە پەسەندكردنی دەستووری عێراق  دروست كراوە و دەبووایە لە دوای پەسەندكردنی دەستووری نوێی عێراق لە ساڵی 2005 ئەو دادگەیەی ئێستە هەڵبوەشێتەوە.

دەقی ڕاگەیەنراوەكە:
ڕاگەیێندراوێك لە سەرۆك بارزانی بۆ ڕای گشتی

بەناوی خودای بەخشندە و میهرەبان

لە هەر دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا ئاساییە كە دادگەیەكی فیدڕاڵی دەستووری هەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشە و ناكۆكییانەی دەكەوێتە نێوان هەرێمەكان و ناوەند. بەڵام كۆمەڵێك پرسیاری دەستووری و یاسایی جددی هەیە لەبارەی دادگەی فیدڕاڵیی عێراق و بڕیار و هەڵوێست و بێدەنگبوونەكانی لەماوەی ڕابردوودا.

لەبارەی بڕیاری دادگەی فیدڕاڵیی عێراق لە بەنادەستووریزانینی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان، پێویستە خەڵكی هەرێمی كوردستان و هاووڵاتیانی عێراق و گشت لایەك ئەوە بزانن، دادگەی فیدڕاڵی عێراق بەر لە پەسەندكردنی دەستووری عێراق  دروست كراوە و دەبوایە لە دوای پەسەندكردنی دەستووری نوێی عێراق لە ساڵی 2005 ئەو دادگەیەی ئێستا هەڵبوەشێتەوە و دادگەیەك بە پێی پێوەرە دەستوورییەكان كە لە ماددەی 92ـی دەستووردا هاتووە دابمەزرێت و یاسایەكی بۆ دەربچێت كە چی تا ئێستا یاسای بۆ دەرنەچووە. بەڵام لە 2005ـەوە هەتا ئێستا ئەو دادگەیە بە بێ ئەوەی بنەمای دەستووری و یاسایی هەبێت لە كارەكانی بەردەوام بووە. هەر ئەوەیش وای كردووە بكەوێتە ژێر هەژموونی بارودۆخی سیاسی و ڕووداوەكان و لە ڕێڕەوە دەستوورییەكانی لا بدات و بە درێژایی كاركردنی دادگەیەكی سیاسیی بووە و بڕیارێكی وای نەداوە كە بێلایەنی پێوە دیار بێت.

ئەم دادگایە لە ماوەی كاركردنیدا لەبەرانبەر هەموو پێشێلكارییەكی دەستووری كە حكوومەتەكانی عێراق ئەنجامیان داوە بێ دەنگی هەڵبژاردووە. لە بڕیاری بە نادەستووریزانینی ڕیفراندۆمیشدا بە حەزی سیاسییەكان جووڵاوەتەوە و هیچ خوێندنەوەیەكی بۆ ئەو دەقە نەبووە كە لە دیباچەی دەستووری عێراقدا هاتووە كە "ان التزام بهژا الدستور یحفڤ للعراق اتحاده الحر شعبا و ارچا و سیادە ". ئەوە لە حاڵێكدایە كە زیاتر لە 55 ماددەی دەستووری پێشێلكراوە و حكوومەتی عێراق پابەندی دەستوور نەبووە.

بۆچی ئەو دادگەیە لە پێكنەهێنانی ئەنجوومەنی ئیتحادی بێدەنگ بوو كە دەبوایە بەپێی ماددەی 65ـی دەستوور دامەزرابا و ئەگەر ئەو ئەنجوومەنە بوونی هەبوایە دەستەڵاتی تەشریعی كامڵتر دەبوو و ڕێگەی لە تاكڕەوی و پێشێلكردنی مافی هەرێم دەگرت. بۆ چی ئەو دادگەیە لە بەرانبەر جێبەجێنەكردنی ماددەی 140 بێدەنگ بوو كە دەبوایە لە كۆتایی 2007 جێبەجێ بكرایە. خۆ هەموو لایەك دەزانن جێبەجێنەكردنی ئەو ماددەی سەرچاوەی زۆرێك لە كێشەكان و بێ متمانەییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بوو.

دادگەی فیدڕاڵی لە ماوەی كاركردنیدا لەو كردەوانە بێ دەنگ بووە كە لەدژی خەڵكی كوردستان ئەنجام دراوە. دەبێ ئەو دادگەیە ئەوەیش ڕوون بكاتەوە كە بەپێی كام ماددەی دەستوور هەر لە شوباتی 2014 هەتا ئێستا كەسێك بە یەك ئیمزا بەشە بودجەی گەلی كوردستانی بڕیوە؟ كە بەپێی ماددەی 121 بڕگەی سێ، گەلی كوردستان مافی ئەوەی هەیە بودجەی شاییستە و دادپەروەرانەی هەبێت.

ئەو دادگەیە بۆ چی ڕێگەی لەوە نەگرتووە كە هێزی چەكدار لەدژی خەڵكی كوردستان و بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشە سیاسیەكان لە لایەن حكوومەتی عێراق بەكار بێت كە خۆی لە خۆیدا پێشێلكردنی ئاشكرای ماددەی 9ـی دەستوورە كە نابێ هێزی چەكدار بۆ سەركوتكردنی گەلی عێراق بەكار بێت و دەست لە كاروباری سیاسی وەربدات. بۆ چی دادگەی فیدڕاڵی هیچ بڕیار و هەڵوێستێكی نەبووە لەبەرانبەر كۆمەڵكوژكردن و ئازاردان و تۆقاندن و ئاوارەكردنی خەڵك لە كەركووك و خورماتو و شوێنەكانی تر؟

بڕیارەكەی دادگەی فیدڕاڵ بڕیارێكی تاكلایەنە و سیاسییە و دەقە دەستوورییەكانی لە بەرژەوەندیی هەندێ لایەنی سیاسیی تەفسیر كردووە و پێشێلكردنی 55 ماددەی دەستووری لە لایەن حكوومەتی عێراقی نادیدە گرتووە كە هەر ئەو پێشێلكردنە بوو گەلی كوردستانی هان دا بە پشتبەستن بە دەستوور مافی ئاسایی و یاسایی خۆی بە شێوەیەكی ئاشتیانە و دیموكراتی مومارەسە بكات. جگە لەوەیش پێویستە هەموو لایەك بزانن هیچ بنەمایەكی یاسایی و دەستووری نییە كە بتواندرێ دەنگی سێ ملیۆن مرۆڤ بە نادەستووری بزاندرێ چونكە دەنگی گەل خۆی سەرچاوەی شەرعییەت و دەستوور و یاسایە.

مسعود بارزانی
20ـی 11ـی 2017