ناوی تەواوی "حوسێن مەولوود ئەحمەد"ـە، لە ساڵی ١٩٥٣ لە گوندی (بەربەرد)ی سەر بە ناحیەی (ماوەت) لە خێزانێکی هەژار و کوردپەروەر بەسکێکی دووانە لەدایک دەبێت. ساڵی ١٩٥٨ لە تاو چەوساندنەوەی چینایەتی و لە دەست دەرەبەگ، ماڵیان باری کردووە بۆ گوندی (کۆکە)ی سەر بە شارۆکەی (سورداش). ساڵانی (١٩٥٩-١٩٦٠) لە خوێندنگەی سەرەتایی چەمەرگا ناونووس کراوە، ساڵانی (١٩٦٢-١٩٦٣)دا، دوای سووتاندنی دێیەکانی ئەو ناوچەیە پۆلەکانی سەرەتایی لە سەرچنار و ماوەت و چەمەرگا تەواو کردووە.
لەو قۆناخەی تەمەنیدا بەهۆی زیرەکی و ڕەوشت بەرزییەوە لای خەڵکی بە گشتی خۆشەویست بووە، لەش سووک و ئازا و ئیشکەر بووە، کارەساتەکانی شۆڕشی ئەو دەم، کاری کردووەتە سەر هەست و هۆشی بوونەتە هۆی ئاشنابوونی بە نیشتمانپەروەری و کوردایەتی. ساڵانی (١٩٦٦-١٩٦٧) چووەتە خوێندنگەی ناوەندی (الوگن) لە سلێمانی، هەر لەم ساڵەدا چووەتە ڕیزەکانی یەکێتیی قوتابیانی کوردستان و (پ.د.ک)ەوە. لەبەر باری ئاڵۆزی ئەو سەردەم و دەسکورتی خێزانەوە قۆناغی ناوەندی بە پێنج ساڵ بڕیوە، دواتر لە خوێندنگەی سلێمانی لە (بەشی وێژەیی) ئامادەیی تەواو کردووە.
بەهۆی زنجیرەی ڕۆشنبیرییەوە لە ڕیزی (کۆمەڵە) ڕێخراوە و ئەندامێکی چالاکی ئەم حیزبە بووە. ساڵانی (١٩٧٥-١٩٧٦) لە زانکۆی سلێمانی - کۆلێژی ئاداب کوردی وەرگیراوە، لە قۆناغی دووەمی کۆلێژ ڕژێمی بەغدا پێی دەزانن، لە (١١-٥ - ١٩٧٧) خۆی گەیاندووەتە ڕیزەکانی هێزی پێشمەرگەی کوردستان. لە ماوەی خەباتی پێشمەرگایەتیدا کراوە بە لێپرسراوی ناوچەی (ژیلوان)ی سەر بە شارەدێی دوکانی (ی.ن.ک). لە ڕۆژی ٣٠ی یەکی ١٩٧٩ کاتێ بۆ کارێکی شۆڕشگێڕانە لەگەڵ هەڤاڵ (دکتۆر مارف) عوسمان عەبدوڕەحمان عەسکەری دەچن بۆ گوندەکانی ناوچەی سورداش، لە گوندی (کرژە) دوژمن پێیان دەزانێ و دەسگیریان دەکات.
دوای لێدان و ئەشکەنجەیێکی زۆر لە ڕۆژی (٦-٦-١٩٧٩) لەو قەسابخانەی ناوی لێنرابوو (هەیئەی خاسەی کەرکووک) بڕیاری لە سێدارە دانی بۆ دەردەچێت، لە شەوی (٢٢/٢٣ی ٧ی ١٩٧٩) لەگەڵ دوو هاوڕێی تری لە سێدارە دەدرێن. زۆربەی شیعرەکانی دیوانە بچکۆڵانەکەی لە ماوەی ئەو مانگ و نیوەی زیندان، لەسەر سیمی پاکەتی جگەرە نووسیوە، کە هێندێکیان ئارەق و چڵک و خوێنیش کاری تێکردوون گوڵئاسا شەمزاندوونی.
لە دڵما تۆوی سەد بیرەوەری
سەوز بوو، گوڵی کرد و هەڵوەری
دیسان بۆ وەرزی تازە تۆوی ڕشت
تا بێ گوڵ نەبێ ، بۆ بیرەوەری
لەو جێ ڕەشماڵ و هۆبە و هەوارە
لووت بە بۆن کەوت و ، چاو بە شەوارە
بۆیە تا ئێستاش ناتوانم ، باسی
تەواو بنووسم ، دەست کۆڵەوارە
تاوێ گوێم ئەگرت لە ڕادێۆی ئێران
- ئێرانی ئێستا - ئاڵۆزیی ، وێران
تاوێ بەستەیەک لەسەر لێوم بوو
بە ئاستەم ئەموت ، لەبەر نەوێران
ئەترسام کەسێک گوێی لە دەنگم بێ
بێت و ئاوێزەی گراوی شەنگم بێ
لەو شوێنەی شەوی شایی سروشت بوو
بەیانی لەگەڵ دوژمن جەنگم بێ
دەستی هاوڕێ یەک نەگاتە دەستم
خۆشم بە تەنیا نەتوانم هەستم
بەو ئەرکە و پەکی فرمانم کەوێ
نەگاتە ئەنجام وەک خۆی مەبەستم
خەیاڵ گەلێ جێی ئاوا کردەوە
گرەوی لە بزەی ساواش بردەوە
چی لە مردن کەم دەرفەتم نادا
نەخشەی خەیاڵم ببنە کردەوە
بە تەنیا شەوم ئاوا بردە سەر
کۆڵەکەم دانا، سەرم کردە سەر
خۆزگە دەمردم لەوێ، تا بۆتان
نەبوومایە هۆی ئێش و دەردی سەر
لەوێ دەمردم، دەنێژرام و بەس
ئیتر نەدەهات بۆ دیدەنیم کەس
باوک و دایکی (خۆشی نەچێشتوو)
وا نەدەبوونە خەڵووز و قەقنەس
ئێستا کەوتوومە ئەم شوێنە تەنگە
ڕاخەرم خار و سەرینم سەنگە
پەی بە ڕۆژگاری ئایندە نابەم
دەپرسم، دەژیم؟ کەس ناڵێ ڕەنگە
ئەمڕۆ لێرەم و سبەی لە گۆڕێ
چش با ناویشم نەیەتە گۆڕێ
من بەڵێنی خۆم هەر دەبەمە سەر
ڕێبازم لەناو گۆڕیش نەگۆڕێ
قەندیل و - سارا و قۆپی - ڕەنگینم
سامان و تاج و تەخت و نگینم
بۆ سەربەخۆیی گەل بوو، خەبات و
لەگەڵ ئارەزووی خۆما جەنگینم
گەرچی وەک ماسی دەریا لە تۆڕا
دیارنیم لە هیچ کەس، مەگەر لە تۆ، ڕا
بەڵام ئاسوودەی ئەوەم، باوەڕم
بە سەد ئەشکەنجە و تەفرە نەدۆڕا
من ئەڕۆم و تا ئێوەش بمێنن
هەزاری وەک من دەستە و دامێنن
ببنە سەربازی سەر لە پێناوتان
بێ ئەوەی بۆ گیان بەخشین دامێنن
زیندانی موسڵ
بەشی سێدارە
١٩٧٩/٦/٨
شیعری ٢٤
ژینم وەک خەوێک هاتە پێش چاوی
کوردستان تێر تێر نەژیام لە ناوی
پێیدا بگەڕێم بێ کۆسپ و سنوور
بە ڕاست و چەپدا، بەرەو خوار و ژوور
ئێستا بە خەیاڵ دێمە سەیرانی
ئاخۆ چ ڕۆژێک دێمە سەیوانی
کامە ترۆپکەی سپی و بەرز بوو
کامە بەندەنی سەخت و سەوز بوو
کام مێرغوزارەی تەڕ و پاراو بوو
کام ڕۆژ ئاسمانی شین و هەساو بوو
گەر تا هەتایەش لە پێش چاو نەبن
تاسەی سەرنجیان هەر نایەن لە بن
دەمی کۆتایی وەرزی هاوینێ
(گوڵە جووتێرە) کە سەر دەردێنێ
دیسان ژینەوەی گیای وردی پایز
مژدە دەخاتە دڵی پەست و زیز
تیشکی هەتاوی پاش پەڵە باران
وە ڕەنگ دەهێنێ پەلوپۆی داران
تا دەمی پایز (کیفار و ئەستێر)
لە کوێستان سەوزن (سا یادیان بەخێر)
زستان ڕەهێڵە و باران و بەفر
دەسڕێ تۆزی ڕێی ڕەشماڵ و کەپر
خۆزگە ئەخوازن گەنگ بە ڕابردوو
بە چپەی دوانی ژوانی دوو بە دوو
گەنگ پەکو پەکوی ڕابووردوویانە
کە نایبیننەوە ئاخ و ئۆفیانە
دێتەوە یادیان پۆلی نازداران
لە پێش تاوڵی بوون دەمی ئێواران
چاو بە ئیشارەت دەم بە پێکەنین
لە پەری جوانتر هەرچەندە کە نین
ئاخ پایز وا دێ وەرزی مردنە
وەرزی جودایی و پەنا بردنە
مەرگی سەوزە گیا، هی گوڵ و گوڵزار
کاتی زەرد بوونی گەڵا و گۆڵی دار
بە درێژی وەرزی زستان سەرانسەر
سەد نائومێدی سەختت دێتە بەر
هەتاکو بەهار دەگەڕێتەوە
لاپەڕەیەکی (یاد) ئەکرێتەوە
بەهار لەشکری هەور و لێشاوی
کە پڕ لە داخە ، تێکڕای هەناوی
نیشانەی زستان پاک ئەشواتەوە
پیشی تووڕەیی چاک ئەخواتەوە
گوڵە حاجیلە، هێرۆ، نەستەرەن
مێلاقە، شلێر، شەقایق، سەوسەن
شەوبۆ، وەنەوشە، خاتوونە، نەسرین
لە ڕەنگی ئاڵ و سەوز و زەرد و شین
هەڵز و گیابەند و کەنێرە و کەما
بە شنەی فێنک دەکەونە سەما
لەگەڵ گیای ناسک وەکو دڵداران
لەیەک دەئاڵێن هەموو بەهاران
کە پلوسکی گەورەی بەفراو ئەبینی
گەرەکتە دەمت بخەیتە بینی
لەسەر لوتکەی ڕاز دەڕژێنە خوارێ
دەیکەنە گرمە و هاژە بە جارێ
لەعل و مرواری لەوان دەپڕژێ
ئەفسوونی جوانی لەوان هەڵدەڕژێ
دەبێتە بازنەی حەوت ڕەنگی بەرخۆر
دەڕازێتەوە ، سروشت هەمە جۆر
لەدەم ئاوەڕۆی ئەو نشێوانە
کە لێ ی سەوز دەبن کام گوڵەی جوانە
بەرڕۆژ و نسێ و هەوراز و نەوی
بەرزی ئاسمان و ڕووبەری زەوی
هەستی هۆنەر و هەستی هونەرمەند
ناتوانێ دەری ببڕێ چۆن و چەند
جا وەرە سەیری پۆلی دڵداران
هاتوونەتەوە جێگاکەی ساڵان
هاتوونەتەوە چیای قەندیلی
ناتوانم وەسفیان بکەم بە دیلی
پیرۆز و خونچە و نەشمیل و ئەستێ
یەک مەڕ ئەدۆشێ یەک ڕائەوەستێ
زارا و نەسرین و بەهار و کاڵێ
یەک بەرە و کانی یەک بەرە و ماڵێ
کیژی چاو مەستی ئەو هەوارانەن
فریشتەی ئاشتی ئەو (کۆسارانەن)
شەیدای شمشاڵی سەر بەردەبێرن
هەقیانە ، چونکە بەو جۆرە فێرن
بەڵام هەزار ئاخ ، هەزار هەزار ئاخ
ئەمساڵ کۆچەری نایەنە ئێڵاخ
نابنە میوانی ئەمساڵی بنار
بێ ڕووناکی یە ، بێ ئەوان بەهار
چۆڵە هەواری تەنگی سێمانی
هی ( دۆڵە کۆکێ و بەردە هەسانی)
هەواری ( گوێزڵێ و چواس و بێدەلان
گەوەڕە، زەڵێ، تووژەڵە، قۆرغان)
هەموویان چۆڵن وێران کراون
بە زۆر بۆ دەشتی گەرمێن براون
ئاخ ! بۆ وڵاتمان لێ دەشێوێنن ؟
دێهات و باخمان بۆ دەسووتێنن !
وەدەرمان دەنێن لە ماڵی خۆمان
ئێمەش وەسیەتە و جێ ماوە بۆمان
کە سەر شۆڕ نەکەین لە ئاست داگیرکەر
ڕۆژێک دێت بە شەق دەیانکەینە دەر
زیندانی موسڵ
بەشی سێدارە
١٩٧٩/٦/٢٣
سەرچاوە: دیوانی شەهید مەلا عەلی، چاپی سێیەم ١٩٩٨، هیچ زانیاری دیکەی لەسەر نە نووسراوە.