- لەوكاتەوە حكوومەتی عێراق بڕیاری داوە دژی ئابووریی هەرێمی كوردستان بوەستێت، هەر جارە و لە بوارێك و بە پاساوی جیاواز سزا بەسەر هەرێمی كوردستاندا دەسەپێنێت. حكوومەتی عێراق خەڵكی هەرێمی كوردستانی كردووەتە ئامانج و چاوی بە گەشەی ئابووریی كوردستان هەڵنایەت كە لە ساڵی 2013دا گەیشتە ترۆپكی خۆی و بەهۆی گەمارۆ ئابوورییەكان رووی لە دابەزین كرد.
حكوومەتی عێراق لە سەرەتای 2014ەوە بە بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان كە ئەوكات نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بوو، دەستی بە سەپاندنی سزاكان بەسەر هەرێمی كوردستان كرد و دوای ئەویش حەیدەر عەبادی درێژەی بە هەمان سیاسەت دا.
یەكێك لەو توێژانەی لە ژێر كاریگەریی گوشارەكانی بەغدا بۆ سەر كوردستان زیانیان بەركەوت جووتیاران بوون، ئەوان لە 10 ساڵی رابردوودا پەرەیان بە بەرهەمەكانیان دابوو و تەنانەت بڕی بەرهەمهێنانی گەنم لە كوردستانییان لە 200 هەزار تۆنەوە بۆ سەرووی ملیۆن و نیوێك تۆن بەرز كردەوە.
دواین هەوڵی حكوومەتی عێراق ئەوەیە بۆ ساڵی داهاتوو بە پاساوێكی تر بڕە گەنمێكی كەمتر لە جووتیارانی هەرێمی كوردستان بكڕێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە هێشتا جووتیاران پارەی گەنمی 2014 و ساڵەكانی دواتریان بە تەواوی وەرنەگرتووە.
ئەمساڵ لە پڕۆژەی بودجەدا حكوومەتی عێراق بڕی یەك تریلیۆن و 370 ملیار دیناری بۆ كڕینەوەی گەنمی جووتیاران لە هەموو عێراق تەرخان كردووە، هاوكات پشكی بودجەی كوردستانی 17%ەوە بۆ 12.67% كەم كردووەتەوە و دەیەوێ بە هەمان پشك گەنمی كوردستان بكڕێتەوە. ئەگەر بەم رێژەیە پشكی هەرێمی كوردستان ساغ بكەینەوە، ئەوا هەرێمی كوردستان 173 ملیار و 579 ملیۆن دیناری بۆ دەمێنێتەوە و بایی ئەو بڕە پارەیە گەنم لە جووتیاران دێتە كڕین. عەبدولستار مەجید وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان دەڵێت، بەو بڕە پارەیە تەنیا 321 هەزار تۆن گەنمی جووتیارانی هەرێمی كوردستانی پێ دێتە كڕین كە دەكاتە یەك لەسەر پێنجی ئەو گەنمەی بە گشتی بەرهەمی دەهێنێت.
ئەگەر پشكی كڕینەوەی گەنمی كوردستان بۆ 17%یش بەرز ببێتەوە، هێشتا هەرێمی كوردستان پشكێكی زۆری بەرناكەوێت و پێویستە بەگوێرەی زۆریی بەرهەم پشكی هەرێمی كوردستان لەوە دیاری بكرێت. یان ئەوە بكرێتە بنەما كە لە ساڵەكانی 2012 و 2013 هەرێمی كوردستان چ پشكێك لە ئاردی عێراقی دابین دەكرد بۆ ئەوەی ئێستەش بە هەمان پشك بەردەوام بێت.
ئەو شێوازەی حكوومەتی عێراق وەك ئەوە وایە عێراق بڕیار بدات هاوشێوەی گەنم، خورما لە هەموو پاریزگاكان بكڕێتەوە و رێژەی 17%یش بۆ هەرێمی كوردستان دیاری بكات كە هەرگیز هەرێمی كوردستان ناتوانێت 1%ی خورمای عێراق دابین بكات.
ساڵی رابردوو حكوومەتی عێراق 529 هەزار تۆن گەنمی لە جووتیارانی هەرێمی كوردستان كڕییەوە. بە گوتەی دكتۆر ئەنوەر عومەر بەڕێوەبەری گشتیی پێشووی پلاندانانی وەزارەتی كشتوكاڵ، ساڵ بە ساڵ حكوومەتی عێراق گەنمی كەمتری لە هەرێمی كورستان كڕیوە.
بەو پێیە بێت ئەمساڵ حكوومەتی عێراق نزیك بە نیو هێندەی ساڵی رابردوو دانەوێڵە لە كوردستان دەكڕێتەوە و لەوانەیە لە داهاتوودا بە یەكجاری واز لە كڕینی گەنمی كوردستان بهێنێت.
هاوكات دكتۆر خاڵس ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ "وشە" گوتی، ئەو سیاسەتەی عێراق بۆ كڕینی گەنمی جووتیارانی كوردستان پێڕەوی دەكات، سیاسەتێكە لە دوای ئەو دۆخە ئابوورییە دەستی پێ كردووە كە بەگوتەی خۆیان كاریگەریی خراپی لەسەر ئابووریی عێراق داناوە.
ئەو دەڵێت پرسی بە بازاڕكردنی گەنم و كڕینەوەی لە لایەن حكوومەتی عێراقەوە، لە 2006ەوە دەستی پێ كردووە و تەنانەت پشكیش بۆ كڕینەوەی گەنمی كوردستان دانەدەنرا و سەرجەم گەنمەكەی لێ دەهاتە كڕین، ئەوە دانەدەنرا چ بڕێك لەو بودجەیەی بۆ كڕینەوەی گەنم تەرخان بكرێت، كەچی ئێستە لەسەر بنەمای ئەو رێژەیە گەنم دەكڕێتەوە كە لە بودجە بۆ هەرێمی كوردستانی دیاری كردووە.
هەرێمی كوردستان لە ژێر كاریگەریی هاندانی كڕینەوەی گەنم بە نرخێكی گونجاو كە تۆنێكی تا سەرووی 800 هەزار دیناریش بەرز كرایەوە، پەرەی بە بەرهەمهێنانی گەنم دا و كار گەیشتە ئەوەی ئاستی گشتیی بەرهەمی ساڵانەی هەرێمی كوردستان لە دانەوێڵە، گەیشتووەتە سەرووی ملیۆنێك و 500 هەزار تۆن.
لەو كاتەوە كە پێویست بوو حكوومەتی عێراق ئەو گەنمە بكڕێتەوە و ئابووریی هەرێمی كوردستان بەهۆیەوە گەشە بكات، عێراق دەستی راگرت و لە چوارچێوەی سیاسەتی جیاوازدا هەر جارە و رێنوێنییەكی بۆ كڕینەوەی گەنمی جووتیاران زیاد كرد و تەنانەت ئەو پارەیەشی نەنارد كە پێشتر هەر دوای رادەستكردنی گەنم دەینارد.
بەرپرسەكەی دیوانی وەزارەتی كشتوكاڵ دەڵێت، هیچ شتێكیان لە دەست نایەت و چاوەڕوانی ئەوە دەكەن توانا دارایییەكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان هەڵبسەنگێنن بۆ ئەوەی لە داهاتوودا میكانیزمێك بۆ ئەو پرسە بدۆزنەوە.
لە مێژووی هیچ وڵاتێك رووی نەداوە ناوەند دژایەتیی ئابووریی هەرێمەكانی بكات و لەسەر ئەو بنەمایەش چاوەڕوانی ئەوەی هەبێت وڵاتێكی یەكگرتوو و بەهێز بنیات بنێت.