زیاتر لە هەفتەیەكە خۆپێشاندانەكانی ئێران بەردەوامن و جەماوەری ناڕازی دۆخی بژێوی و ئابووری خراپی خۆیان كردە بنەمایەك بۆ دەست پێكردنی ناڕەزاییەكان و لەگەڵ وەڵامدانەوەیان لەلایەن حكوومەتی تاران بەتوندوتیژییەوە ئەوان درووشمەكانی خۆیان بۆ هێرشكردنە سەر سیستەمی سیاسی و ئاینی و رابەری شۆڕشی ئەو وڵاتە و سەركۆماریش گۆڕی، بەڵام ئەو كاتەی باسی پشێوییەكانی ئەو وڵاتە بەجیاوازی ناوهێنان و هۆكارەكانی دەكرێت پێویستە ئەو گۆشانەی كێشەكە بزانرێت و لەو چوارچێوەدا دیمەنەكە تەواو بكرێت.
ئەو خۆپێشاندانانەی ئێستە لە ئێران بەردەوامن، گەورەترینن لەوەتەی 2009وە ئەو كاتەی لەدی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە هاتنە دەنگ، كە بێگومان ئەوجارەیان كاردانەوەی ئاڵۆزییەكان تەنیا ناوخۆیی نابێت و رەنگدانەوەی لەو ناوچانەیش دەبێت، كە ئێران تیایاندا جەنگ و جموجۆڵ و دەستوەردان دەكات وەك عێراق و یەمەن و لبنان و سووریا، ئێستە مەترسی هەیە بەوەی خۆپێشاندانەكان بگەنە ئاستی یاخیبوونی فرەوانی جەماوەری، هاوكات لەگەڵ بەرزبوونەوەی ژمارەی قوربانیان و گرتن و وەستاندنی ئینتەرنێت.
خاتوو (فرناز فەسیحی)، نووسەری ئێرانی لەو بارەوە شرۆڤەیەك لە رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرتاڵ" بڵاو دەكاتەوە كە تیایدا تیشك دەخاتە سەر هەموو خاڵە سەرەكییەكانی هەر كەسێك بیەوێت لەبارەی خۆپێشاندان و رووداوەكانی ئێستەی ئێران تێبگات.
*خۆپێشاندانەكان چۆن دەستیان پێ كرد؟
سەرەتای خۆپێشاندانەكان بە گردبوونەوەی چەند گرووپێكی بچووك و لابەلا دەستی پێ كرد و ئەوان ستەم و گلەیی و كێشە ئابوورییەكانیان زەق كردبووەوە و لە دژی گەندەڵی دارایی و پارەی تەرخانكراو بۆ دامەزراوە ئاینی و مایەپووچیی سندووقەكانی خانەنشینی درووشمیان دەگوتەوە.
پێنجشەمی رابردوو لە شاری مەشهەد لە باكوری ئێران خەڵكێكی زۆر رژانە سەر شەقامەكان بۆ دەربڕینی توڕەیی خۆیان لە بەرانبەر هەڵاوسانی ئابووری و ئەوەی ناویان نا بە فەشەلهێنانی حەسەن رۆحانی سەرۆكی ئێران لە بەجێگەیاندنی بەڵێنەكانی بە بووژانەوەی ئابووری لەو وڵاتەدا، كاتێك ئەوان هیوایان دەخواست، كە ئەو رێككەوتننە ئەتۆمییەی حكوومەتەكەی رۆحانی لەگەڵ كۆمەڵگەی ناودەوڵەتی واژووی كرد ببێتە مایەی كۆتاهاتنی دابڕانی ئێران و هاتنی وەبەرهێنانی دەرەكی و زیادبوونی هەلی كار و بەرزبوونەوەی توانای كڕینی ئەوان، بۆیە ئەگەرچی تا رادەیەك ئابووری ئەو وڵاتە بووژایەوە، بەڵام راپۆرتە فەرمییەكان باسی ئەوەیان كرد، كە بێكاری گەیشتووەتە 12.5% و هەڵاوسانیش 10%.
هەر زوو هەواڵی ناڕەزاییەكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی وەك (تیلیگرام) و (واتس ئاپ)، كە لە ئێران زۆر بەكاردێن لە ماوەی چەند سەعاتێك بڵاو بوونەوە و ناڕەزایی زیاتر لە چەند شارێكی تری وەك كرمانشان و ئەسفەهان و تاران و بەو جۆرە خۆپێشاندانەكان كە بنەمایەكی ئابووریان هەبوو بۆ داواكاری لە حكوومەتی ئێران بۆ وەستاندنی سەركوتكاریی سیاسی، بەو جۆرە چین و توێژی تر چوونە پاڵ خۆپێشاندانەكان وەك قوتابیان و چالاكان و كرێكاران و سەندیكاكان. بەو جۆرە تا رۆژانی هەینی و شەموو رابردوو ناڕەزاییەكان لە زۆر شوێنیتری ئەو وڵاتە بڵاوبوونەوە لەوانە لە قوم كە بە بەردی بناغەی فەرمانڕەوایی شیعە، جگە لە بنكەی تری رژێمی ئەو وڵاتە كە دانیشتوانەكەی بە پارێزگار و دیندار دەناسرێن.
*خۆپێشاندەران چیان دەوێت؟
داواكاریی خۆپێشاندەرانی ئاستی ئاسایی تێپەڕاند بە چاكسازی و ئەوان داوای لاچوونی رژێم و ئایەتوڵا عەلی خامەنیی رابەری شۆرشی ئەو وڵاتەیان كرد كە لە هەندێك لە خۆپێشاندانەكان هوتافی ئەوەیان لێ دەدا "سەید عەلی واز لە دەسەڵات بێنە" یان "بەداخەوە سەید عەلی كاتی رۆیشتن هاتووە".
لە تاران خۆپێشاندەران روویان لە دیوارە وێنەی خامنەیی كرد و راستەوخۆ هاواریان بەرانبەری دەكرد كە بە نوێنەری خودایە لەسەر زەوی، بۆیە ئەوەیش لە ئێران تاوانێكە و سزاكەی لەسێدارەدانە، لە شارەكانی تریش خۆپێشاندەران هاوسۆزی خۆیان بۆ دوا شاكانی ئێران لە نەوەی پەهلەوی دەربڕی لە رێگەی ناوهێنانی رەزا شا كە زۆرێك لە ئێرانییەكان بە دامەزرێنەری ئێرانی نوێی دادەنێن و سەردەمەكەی بە بووژانەوەی ئابووری دەناسرێت.
*خۆپێشاندەران چی دەڵێنەوە؟
ئێرانییەكان خاوەن داهێنانن لە داڕشتنی درووشمی سیاسی كە بەزمانی فارسی دەیڵێنەوە بەهاوشێوەی شیعری وەك ئەوانەی خوارەوە:
-كۆماری ئیسلامیمان ناوێت، نامانەوێت نامانەوێت.
-ئەوان ئیسلام وەك پاساو بەكار دێنن بۆ پاڵنانی خەڵكی بەرەو شێتی.
-سەربەخۆیی و ئازادی بۆ كۆماری ئێران.
-ریفۆرمخوازان و توندڕۆیان یارییەكە كەتایی هات.
-هەموومان ئێرانین و عەرەب قبووڵ ناكەین.
-ئێمە هەژاری بەدەست دێنین و پیاوانی ئاینیش سواری ئۆتۆمبێلی گرانبەها دەبن.
-رەزا شا رۆحت شادبێت.
-ئێمە دەمرین، بەڵام ئێران بەدەست دێنینەوە.
-ئێرانییەكان بڕژێنە شەقامەكان و بۆ مافەكانتان هاوار بكەن.
-مردن بۆ سوپای پاسدارانە.
*وەڵامی حكوومەتی ئێران چۆن بوو؟
لە بەرانبەردا پۆلیسی نەهێشتنی توندوتیژی ئەندامانی هێزە تەناهییەكان بە پۆشاكی مەدەنی لە شەقامەكانی ئێران بڵاو بوونەوە، بەڵام تا ئێستە سەركوتكارییەكان نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی خۆپێشاندانەكانی ساڵەنی رابردوو پێی گەیشت، هەروەها بەشێك لە بەرپرسانی ئێران رێبازێكی تریان گرتووەتە بەر و دانیان بەوەدا ناوە، كە خۆپێشاندەران داواكاری ئابووریی رەوایان هەیە كە پێویستە بە چارەسەركردنیان لەلایەن حكوومەتەوە هەیە، هاوكات هۆكارەكەشیان خستە ئەستۆی لایەنی دەرەكی وەك راگەیاندنەكانی بیانی و سەرانی ئۆپۆزسیۆن لە تاراوگە لە گۆڕینی رەوگەی خۆپێشاندانەكان و بەلاڕێدابردنیان و هاندانی خەڵكەكە بۆ پشێوی سیاسی.
خۆپێشاندانەكان بێ روودا و زیان تێپەڕ نەبوون كە چەندان دیمەنی ڤیدیۆیی رووبەڕووبوونەوەی خەڵكەكە و هێزە تەناهییەكان بڵاو كرایەوە و تیایدا بەگازی فرمێسك رێژ هەوڵی بڵاوە پێكردنی خەڵكی دەدرا، جیا لە بڵاوكردنەوەی دیمەنی قوربانیانی خۆپێشاندانەكان كە لە ناوچەی لووڕستانی رۆژئاوا بە گولە پێكرابوون. هاوكات خزمەتگوزاری ئیبنتەرنێت لە تاران سستكرا و لە مەشهەدیش بڕدرا كە دەست پێكی خۆپێشاندانەكانی بەخۆیەوە بینی، بەدەر لە وەستاندنی هەموو پێوەندییە تەلەفۆنییە نێودەوڵەتییەكان.
*ئاراستەی خۆپێشاندانەكان بەرەو كێیە و ئەمەریكا هەڵوێستی چییە؟
خۆپێشاندانەكان ئێران لە كۆتاییەكەی نزیك دەبێتەوە بەهۆی نەبوونی سەركردایەتی و رێكخستنی تۆكمە و روونی ئامانجەكان و ئەگەریش بەردەوام بن، ئەوكات رژێمەكە زیاتر و توندتر هەوڵی لەناوبردنی خۆپێشاندانەكان دەدات لە رێگەی گرتن و سەركوتكردنی سەربازییانەوە.
لای خۆیەوە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمەریكا لە تویتێك لە تۆڕی كۆمەلایەتی تویتەر لەو بارەوە پاڵپشتی خۆی بۆ خۆپێشاندەران دەربڕی و بەكاتی گۆڕاكاری لە ئێران وەسف كرد ئەو بەرپرسانی تری ئەمەریكایی و كەسایەتی تری سیاسی وەك پۆل راین سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمەریكا و سیناتۆر تۆم كوتن پاڵپشتیی خۆیان بۆ گەلی ئێران پێشان دا. كە رەنگە زۆر جار پاڵپشتیی دەرەكی بۆ خۆپێشاندەران زیانی هەبووبێت، چونكە رژێمی ئەو وڵاتە وەك پاساوێك بۆ كەمكردنەوەی ئاستی داواكاری ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆیی بەكاری بێنێت.