دراوی ئەلیكترۆنی ONECOIN رۆژ بە رۆژ زیاتر لە جاران پێگەی خۆی جێگیر دەكات و بە هەزاران كەس لە هەرێمی كوردستان ئەم جۆرە دراوەیان كڕیوە بەو هیوایەی لە داهاتوودا نرخی بەرز ببێتەوە و ئەوانیش بەهۆیەوە سەرمایەكەیان چەند هێندە زیاد بكات.
تا ئێستە بە هەزاران كەس لە كوردستان ئەو دراوەیان كڕیوە كە نرخەكەی بە هێمنی رووی لە بەرزبوونەوەیە، بۆیە هەر كەسێك ئەم دراوەی كڕیبێت زیانی بەرنەكەوتووە. سەرەڕای ئەمە كۆمەڵێك شت هەن وا دەكەن خەڵك بە گومانەوە سەیری دراوەكە بكەن، "یەكەمیان ناشارەزایی و ناهۆشیاری لە سیستەمی نوێی دراو لە دنیادا و دووەمیش بێ متمانەیی بەو جۆرە دراوانە و نەبوونی سیستەمێكی رێكی دارایی و بانكی".
ئەوەی لەو ماوەی رابردوودا زیاتر لە دنیا ناسراوە، دراوی "بیتكۆین" بووە كە تەنانەت نرخەكەی بۆ سەرووی 16 هەزار دۆلار بەرز بووەتەوە. بەڵام نرخی ئەم جۆرە دراوە لە هەڵبەز و دابەزێكی سەیردایە و لە ماوەی ساڵێكدا 16 هێندە نرخی بەرز بووەتەوە. ساڵی رابردوو ئەوەی بە هەزار دۆلار یەك بیتكۆینی كڕیبێت، ئێستە بەهای دراوەكەی بووەتە 16 هەزار دۆلار.
یەكێك لە كەموكورتییەكانی دراوی ئەلیكترۆنی بیتكۆین كە ئێستە لە دنیادا باوە، ئەوەبوو هەندێك گرووپ و كۆمپانیای مافیایی قۆستیانەوە بۆ كڕینی چەك و هەندێك مەبەستی خراپ، بەڵام دەگوترێت "وەنكۆین" ئەوەشی چارەسەر كردووە، چونكە ناونیشانی كەسەكە بە تەواوی دیارە و هەر جۆرە ناردنێك لە حیسابیش هەبێت تۆمار دەكرێت و كەس ناتوانێت فێڵی تێدا بكات.
ماوەی رابردوو لە مالیزیا كۆنفرانسێك بۆ ئەم جۆرە دراوە بەڕێوە چوو و لە كوردستانیش خەڵكێك لەم كۆنفرانسەدا بەشدارییان كرد.
بازاڕی وەنكۆین لە كوردستاندا
لە هەرێمی كوردستان بەشێك لە خاوەن كۆمپانیاكان و تەنانەت هەندێك لە بەرپرسان و پەرلەمانتاران لەو سیستەمەدا حیسابیان كردووەتەوە. دكتۆر سەردار سابیر سۆفی كە لە سیستەمەكەدا شارەزایی هەیە و لە كۆنفرانسەكەی مالیزیا بەشداری كردووە، بۆ "وشە" گوتی، ئەگەر لە كوردستان پەرە بەو سیستەمە بدرێت، ئەوا بە سوودی كوردستان و خەڵكەكەیەتی. سۆفی باسی لەوە كرد كە لەو ماوەیەی ئەو جۆرە دراوە هاتووەتە كوردستان لێكدانەوەی جیاوازی بۆ كراوە، بەڵام هەرگیز رەت نەكراوەتەوە.
جاران لە كوردستان كە بە تاك بەشدارییان لەو سیستەمە دەكرد بۆ كڕینی دراوی وەنكۆین و كردنەوەی user ئێستە بە گرووپ یەك user دەكەنەوە بۆ ئەوەی وەنكۆینی زیاتریان لا بێت. ژمارەكە لە هەرێمی كوردستان تا سەرەتای ئەمساڵ گەیشتووەتە چوار هەزار user.
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەو جۆرە دراوە بە گوتەی پسپۆڕەكە، ئەوەیە "بە هیچ شێوەیەك ساختەكاریی تێدا ناكرێت".
گرنگترین تایبەتمەندیی وەنكۆین كە دكتۆر سەردار ئاماژەی پێ دەكات، ئەم جۆرە دراوە زیاتر كار لەسەر متمانە دەكات و دەیەوێت بەر لەوەی كە لە داهاتوودا بچێتە ناو بازاڕی بۆڕسەوە، متمانەیەكی تەواو بۆ خۆی كۆ بكاتەوە و خەڵك تیایدا حیساب بكەنەوە و دراوەكە بە باشی بناسن و لە كاریگەرییەكانی بزانن و لەو كاتەش كە دەچێتە ناو بازاڕی بۆڕسە، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی نرخی بەرز دەبێتەوە.
پەرەسەندنی دراوەكە
بەگوێرەی ئامارەكان، هەر ئێستە 55 هەزار كۆمپانیا كار بۆ دراوی وەنكۆین دەكەن. لە ماوەی شەش مانگی رابردوودا ژمارەی بەكاربەرانی وەنكۆین لە دنیادا لە دوو ملیۆن و 200 هەزار بەشدارەوە زیادی كردووە بۆ سێ ملیۆن و 300 هەزار ئەندام. بەگشتیش تا ئێستە 40 ملیار وەنكۆین دروست كراوە و 700 هەزار یوزەریشی هەیە.
دامەزرێنەرانی وەنكۆین لە بەرنامەیاندایە لە بۆڕسەی جیهانیی دراوەكە تۆمار بكەن. شەش مانگ لەمەوبەر نرخی هەر وەنكۆینێك بە 9.85 یۆرۆ بوو، بەڵام ئێستە بۆ 20.75 یۆرۆ بەرز بووەتەوە. بەو پێیە نرخی ئەم دراوە لەو ماوە كەمەدا دوو هێندە زیادی كردووە.
ئەگەر كەسێك شەش مانگ لەمەوبەر هەزار وەنكۆینی كڕیبێت بە نۆ هەزار و 850 یۆرۆ، ئەوا ئێستە حیسابەكەی بۆ 20 هەزار یۆرۆ زیادی كردووە و سەرمایەكەی لەو ماوەیەدا دوو هێندە بووە. پێشبینی دەكرێت وەنكۆین لە داهاتوودا هاوشێوەی بیتكۆین بۆ هەزاران یۆرۆ بەرز ببێتەوە. هەر ئەوەش هۆكارە لەوەی خەڵكێك پارەكانیان بخەنە ئەم گرەوەوە.
سیستەمەكە بە فەرمی قبووڵ نەكراوە و رەتیش نەكراوەتەوە
چ حكوومەتی هەرێمی كوردستان و چ حكوومەتی عێراق بە فەرمی ئەم جۆرە دراوەیان قبووڵ نەكردووە و نەیشیانتوانیوە بە تەواوی رەتی بكەنەوە و رێی كاركردنی لێ بگرن. سیستەمەكە خۆی جیهانییە و وڵاتانیش بە هۆی جیاواز قبووڵی دەكەن یان رەتی دەكەنەوە و زۆریشیان لێی بێدەنگن.
چین ئەو وڵاتەیە كە زۆرترین بەكاربەری هەیە و زۆربەی ئەو كۆمپانیایانەی بۆ وەنكۆین كار دەكەن چینین، جگە لە چین، لە ڤێتنام، مالیزیا و وڵاتانی باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا بەكاربردنی ئەم دراوە باوترە لە وڵاتانی تر.
كڕینی ئەم دراوە تێگەیشتنی دەوێ
دروستكردنی دراوی وەنكۆین بە پرۆسەیەكی وردی بیركاری، دارایی و ئابووریدا تێدەپەڕێت و هەر ئەوەش وای كردووە جۆری پارەكە متمانەی لەسەر بێت. بۆ كڕینی دراوەكە كۆمەڵێك پاكێج هەن كە لە فرییەوە دەست پێ دەكات، پاكێجی دووەم 110 یۆرۆیە، سێیەم 550 یۆرۆ، چوارەم هەزار و 100 یۆرۆ و دواجار بەرز دەبێتەوە تا دەگاتە 55 هەزار یۆرۆ.
كاتێك كەسێك حیسابێك بۆ كڕینی وەنكۆین دەكاتەوە، بە پارەكەی راستەوخۆ دراوەكە ناكڕێت، بەڵكو token دەكڕێت و دواتر بە پێوەرێك كە بەردەوام گۆڕانكاری بەسەردا دێت پارەكەی دەگۆڕێت بۆ وەنكۆین. نمرەی تۆكێن لە ساڵی 2015 پێنج بوو لە نیوەی یەكەمی ساڵی 2017 گەیشتە سەرووی 70 و ئێستەیش لە سەرەتای ساڵی 2018 بریتییە لە 207 تۆكێن. یەكەم جار بە پێنج تۆكێن یەك كۆین دروست دەبوو، بەڵام ئێستە بە 207 تۆكێن یەك كۆین دروست دەبێت.
عەیبی ئەم دراوە بۆ كوردستان ئەوەیە بە شێوەیەكی بەربڵاو كار بە ڤیزاكارت ناكرێت و كەسێك كە لەو سیستەمە بەشدار بێت، دەبێت لە رێی ڤیزاكارتەوە پارە بنێرێت و دواتر گۆڕینی وەنكۆینەكەی بۆ دراوی ئاسایی كارێكی ئاسان نییە، ئەگەرچی لە هەندێك وڵات ئاسانكاری زۆر بۆ ئەمە كراوە. لە كوردستان تا ئێستە هیچ بانكێك كار بەم دراوە ناكات. لە گۆڕینی ئەم دراوە بۆ دراوی ئاسایی دەبێت بانکێکی جیهانیی وەک TBI بەشدار بێت.
بڕیارە لە 8/10/2018 دراوی وەنكۆین هەنگاوێكی نوێ بنێت و ببێت بە دراوێك كە لە هەموو دنیا هاوشێوەی هەر بۆڕسەیەكی تر كڕین و فرۆشتنی پێ بكرێت. تا بەشداربووانی ئەو دراوە نەگەیشتە سێ ملیۆن user كۆمپانیا، تەنیا لەسەر متمانە كاری كرد و لە بەرنامەیدایە لەمەودوا كار بۆ بازاڕەكەی بكات. کۆمپانیا بە شێوەیەک راهێنان بە ئەندامەکانی دەکات هەڵنەخەڵەتێنرێن.
هەندێك دامەزراوە لە كوردستان بە وەنكۆین كار دەكەن
لە كوردستان پەیمانگە هەیە بۆ كردنەوەی خولی فێركاری، لە جیاتی دراوی ئاسایی وەنكۆین لە خەڵك وەردەگرێت، واتا كەسێك وەنكۆینی هەبێت دەتوانێت دۆلار نەدات لە جیاتی ئەوە وەنكۆین بدات. پەیمانگەی ئەپڵ بۆ پەروەردە یەكێكە لەو كۆمپانیایانە. هاوکات کۆمپانیایەک بە ناوی خوودساز و رابەر فۆتۆگرافەر لە کەلاریش بەم دراوە کار دەکات.
بە گشتی لە هەرێمی كوردستان ژمارەی ئەو خەڵكەی userیان بۆ ئەم دراوە هەیە، دەگاتە چوار هەزار كەس. User دەتوانێت گرووپیش بێت و حیسابەكەشیان لە 140 یۆرۆ دەست پێ دەكات و 55 هەزار یۆرۆ بەردەوام دەبێت.
ئەگەر گریمانە بكرێت هەر بەشداربوویەك بە بەهای هەزار دۆلار وەنكۆینی كڕیبێت، ئەوا بەو ئەنجامە دەگەین لە كوردستان بایی چوار ملیۆن دۆلار وەنكۆین هاتووەتە كڕین.
عەبدولواحید تەها شارەزای ئابووری كە لە ژووری بازرگانیی هەولێر كار دەكات، بۆ "وشە" دەڵێت، لە كوردستان لەوانەیە زیاتر ئەو كەسانە ئەم جۆرە دراوە بەكار بهێنن كە هاتوچۆی دەرەوە دەكەن، چونكە لە ناوخۆ نە خەڵك لێی شارەزایە و نە متمانەیەكی ئەوتۆش بەو جۆرە دراوانە هەیە.
ئەو گوتی "بازرگانان سەربەستن لەوەی مامەڵە بە چ جۆرە دراوێك دەكەن و ژووری بازرگانی كاری بەمە نییە، چونكە وەك بازرگانێك زێڕ دەكرێت، لەوانەیە بازرگانێكی تر متمانەی بە جۆرێك دراوی تر بێت و بیەوێ بیكڕێت".
ئەگەری زیانیش هەیە
هاوكات دكتۆر عەبدوڵا پشدەری پسپۆڕی ئابووری، بۆ "وشە" گوتی، راستە لە هەندێك وڵاتی دنیا خەریكە دراوی جیاوازی دیجیتاڵی دەبێتە باو، بەڵام كڕین و فرۆشن بەم جۆرە دراوانە لە كوردستان جۆرێك ریسكی تێدایە و حكوومەت لە زیان یان سوودەكەی هیچ بەرپرسیاریەتییەكی نییە. ئەمەش بەهۆی ئەوەی لەلایەك كوردستان خاوەنی سیستەمێكی بانكی نییە تا لە رێیەوە متمانە لای خەڵك دروست بكرێت، لەلایەكی تریش ئەم جۆرە دراوانە وەك هەر كاڵایەكی تر خەڵك سەربەستە بەگوێرەی هۆشیاریی خۆی مامەڵەی پێوە بكات.
بە بۆچوونی پشدەری، ئەگەر كاركردن بەم جۆرە دراوانە لە ئاكامی ناسین و لێكۆڵینەوەی تەواو لەسەر جۆری دراوەكە بێت و كەسەكە متمانەیەكی زۆری لا دروست بێت، ئەوا ئاسایییە بیكڕێت و تەنانەت سوودیش وەربگرێت، بەڵام ئەگەر لەسەر بنەمای قازانجی خێرا بێت و بە ناهۆشیارییەوە هەنگاوی بۆ بنێت، ئەوا ئەگەر یەكێك لە پێشبینییەكان دەستەبەركردنی قازانجێكی زۆر بێت، ئەوا پێشبینی ئەوەش هەیە ئاكامەكەی زیانێكی زۆر بێت.
مێژووی وەنكۆین
دكتۆر رۆژا ئیگناتۆرای بولگاری دامەزرێنەری وەنكۆینە و كۆمپانیای وەنكۆین بووەتە كۆمپانیایەكی جیهانی و لە ئەوروپا، باشووری ئاسیا، ئەفەریقا، ئەمەریكای لاتین چالاكی هەیە و ئۆفیسی لە ئەوروپا و چین و ئیمارات كردووەتەوە. ئەو كۆمپانیایە بەشێوەیەكی بەربڵاو گەشەی كردووە بە چەمكێكی تازە و سەردەمییانە كار دەكات و پلانی ستراتیجیی گەورەی داناوە تا ببێت بە یەكێك لە گەورەترین كۆمپانیاكانی دراوی دیجیتاڵ.
سیستەمەكە دوور لە هەموو جۆرە سنووردانانێكی دەوڵەت و یاسا و بانكی ئابوورییە، چونكە دیجیتاڵە، لە ئابووریدا ئازادە، واتە ئەوە كڕیارەكانێتی دەبن بەهۆی بەرزكردنەوەی نەك سیستەمی وڵاتێك. هەروەها خێراترینە لە گواستنەوەی دراو. هەر بە مۆبایلەكەت دەتوانی سوودی لێ وەربگری. لە حەواڵەی بانكیدا كەس ناچار نییە پارە بە بانك بدات و بە یەك كلیك پارە بۆ كەسێكی تر دەنێری. لە ڤیزاكارت یان ماستەر كارت هەفتانە سنوورێكی دیاریكراوت هەیە لە خەرجكردنی پارە، بەڵام ئەمە بەم شێوەیە نییە و بێسنوورە.