لە بەرنامەیەكی كەناڵی "هنا بەغداد" ئەو منداڵانەی شاری بەغدا بەسەر كراونەتەوە كە بەشێك لەو منداڵانە بێ شوێن و جێ و بێ كەسن و لەسەر پاشماوەی ئەو خۆراك و میوانە دەژین، كە خراپ دەبن و فرۆشگەكانی ناو عەلوەی بەغدا دەیخەنە ناو زبڵدانەكانەوە، ئەوانیش لە دەوری كۆ دەبنەوە و دەیخۆن، بەگوێرەی ئامارەكانیش ڕێژەی هەژاری لە عێراق گەیشتووەتە 30% و بێكاریش بە تەواوی بە وڵاتەكە بڵاو بووەتەوە.
پەیامنێری كەناڵەكە دیدار لەگەڵ یەكێك لەو منداڵانە دەكات و لێی دەپرسێ ناوت چییە؟ ئەویش دەڵێ "رەحمان"، لە تەمەنی منداڵەكە دەپرسێ و ئەویش نازانێ لەدایكبووی ساڵی چەندە، دواتر دەچێتە لای كۆمەڵێك كەسی تر كە لەسەر پاشماوەی میوەكان كۆ بوونەتەوە و میوەی خراپبوو و تێكچوو دەخەنە ناو كیسەكانیانەوە. غانم یەكێكی ترە لەو منداڵانە و لە بەردەم میوە فڕێدراوەكانەوە گوتی، ئەو میوانە دەبەینەوە و لە ماڵەوە دەیخۆین، پەیامنێرەكە دووپات لەوە دەكاتەوە و دەڵێ، دەیبەیتەوە ماڵەوە دەیدەیت بە گیانلەبەری ماڵی یان خۆتان دەیخۆن، ئەویش دەڵێ، خۆمان دەیخۆین.
لە درێژەی قسەكانی دەڵێ، هیچ ڕەوا نییە منداڵی عێراقی لەسەر ئەو زبڵدانە خواردن كۆ بكاتەوە، یەكێكی تر لەو منداڵانە ئەویش هەمان قسەی غانم دووبارە دەكاتەوە و دەڵێ، ئەو میوە تێكچووانەی سەر زبڵدان كۆ دەكەینەوە و دەیخۆین، لە وەڵامی پرسیاری كە ئایا خاوەنی هیچ یەكێك لەو فرۆشگانەی لە عەلوە هەن، ڕۆژێك هەندێ میوەیان پێ نەداون تا بیبەنەوە بیخۆن، منداڵەكە دەڵێ، نەخێر و پارەیشمان نییە بیكڕین.
پەیامنێرەكە دەڵێ، ئەمانە منداڵی وڵاتێكی پڕ لە سامان و خێر و بێرن، ئەمە پەیامە بۆ پەرلەمان و وەزارەتەكان و خاوەنی پڕوپاگەندەكانی هەڵبژاردن، تەنانەت مریشك و پەلەوەرەكانیش خواردنی ئەو خۆراكانەی سەر زبڵدان بۆیان خراپە و تووشی نەخۆشیی مەترسیداریان دەكات.
ئەو بەرنامەیەی كەناڵە عەرەبییەكە لە كاتێكدایە پێشتر وەزارەتی پلاندانانی عێراق دووپاتی كردووەتەوە كە ڕێژەی هەژاری لە عێراق ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە زیدابووندایە و بۆ ساڵی 2016 هەژاران 30%ی دانیشتووانی عێراق پێك دەهێنن.
عەبدولزەهرە هینداوی گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاشكرای كرد، بەگوێرەی خەمڵاندن و ئامارەكان ڕێژەی هەژاری لە عێراق لە ساڵی 2016 گەیشتووەتە 30%، لە كاتێكدا بۆ ساڵی 2015 تەنیا 22% بوو، ئەمەیش بەگوێرەی نوێترین ڕووپێوی وەزارەتەكە دەركەوتووە و بڕیارە لەمساڵیش وەزارەتی پلاندانان ڕووپێوێكی تری نوێ لە عێراق ئەنجام بدات و لە ئاست و ڕێژەی هەژاری لە وڵاتەكە بكۆڵێتەوە.
زیاتر گوتی، لە دوای ڕووخانی بەعس ڕێژەی هەژاری لە عێراق تەنیا لە 2013 گەیشتە كەمترین ئاست و 13%ی خەڵكی هەژار بوون، بەڵام لە 2014 بۆ 22% بەرز بووەوە و لە 2016%یش بە 30% گەیشت.
ئاماژەی دا، دابەزینی نرخی نەوت و شەڕی داعش گرنگترین هۆكارەكانی بەرزبوونەوەی ڕێژەی هەژارین لە عێراق، نزیكەی 5% دانیشتووانی عێراقیش لە هەژارییەكی تەواودان و ڕۆژانە ناتوانن هیچ پێویستییەكی خۆیان دابین بكەن و بە سكێكی خاڵییەوە شەو دەخەون و ڕۆژ دەكەنەوە.
بێكاری هۆكارێكی تری هەژارییە و بەگوێرەی ڕاپۆرتێكی ڕێكخراوی فۆڕێبسی ئەمەریكی ساڵانە 565 هەزار و 357 كەس لە عێراق كۆلێژ و زانكۆكان تەواو دەكەن و بەگشتی ساڵانە 400 هەزار كەس دەگەنە دۆخی پێگەیشتنی تەواو و پێویستیان بەوەیە كار بكەن، ڕێژەی ناوەندی تەمەنی دانیشتووانی عێراقیش 25 ساڵییە و ئەو تەمەنەیش كاتی كاركردن و ڕەخساندنی زۆرترین دەرفەتە بۆیان، بەڵام بەگشتی ڕێژەی بێكاری 16 تا 30%ە، ساڵ دوای ساڵیش ئەو ڕێژەیە لە بەرزبوونەوەدایە.
هاوكات ناوەندەكانی لێكۆڵینەوە لە هەژاری دووپات لەوە دەكەنەوە، شەڕ و توندوتیژییەكان و تیرۆر كە لە دوای 2003ەوە بەرۆكی عێراقیان گرتووە، پاڵنەرێكی سەرەكین بۆ هەژاربوونی خەڵك، چونكە ڕێژەی زۆرینەی ڕەهای ئەوانەی لە ئەنجامی شەڕ و كردە توندوتیژی و تیرۆرییەكان لەناو دەچن، بریتین لە پیاوان، ئەمەیش ڕێژەیەكی یەكجار زۆری بێوەژنی لە عێراق دروست كردووە، كاتێ خێزانێكیش پیاوانیان تێدا نامێنێ و بێوەژنێك و منداڵەكانی بێكەس و بێلانە دەبن و كەسیان نابێ كاریان بۆ بكات و سەرچاوەیەكی داهاتیان بۆ دەستەبەر بكات، بۆیە ناچار منداڵەكان لە تەمەنی زووەوە دەست بەكاری سواڵكردن و كاری قورس دەكەن، ئەمەیش هێندەی تر ژیانیان تاڵ دەكات و هیوا و ئومێدیان دەخاتە ژێر گڵەوە، ڕێكخراوە جیهانییەكان هێما بۆ ئەوەیش دەكەن، گەندەڵی و نادادی بەڕێژەیەكی یەكجار زۆر لە عێراق تەشەنەی سەندووە و دابەش نەكردنی داهاتەكان بە شێوەیەكی دادوەرانە بەسەر سێكتەرەكان و گرنگی نەدان بە وەبەرهێنان و ڕەخساندنی هەلی كار بۆ عێراقییەكان گەورەترین هەڕەشە و مەترسین لەسەر داهاتووی خەڵكی عێراق.