چارەنووسی دۆخی ئاڵۆزی سووریا كە بەهاری عەرەبی تیایدا چەقیوە و میراتی ئەو شۆڕشانە بۆ گەلەكەی مایەوە و بوو بە نەهامەتی و كارەسات و مەرگ بۆیان، گەلی سووریا بە هیوای سەربەخۆیی و رزگاربوون دەستیان دایە ناڕەزایی دەربڕین لە دژی رژێمێكی سەركوتكار، بەڵام دەستوەردانی دەرەكی و ئەجیندای دەرەكی و جەمسەرگیری هێز لە ناوچەكە ئەو هیوایەی لێ كردن بە مۆتەكەیەكی نەبڕاوە.
د. ساڵم كوتبی، نووسەری عەرەب لەو بارەوە و لە وتارێكی بەو ناونیشانەی سەرەوە تیشك دەخاتە سەر دۆخی سووریا و دەڵێت، بێگومان سووربوونی ئێران لەسەر مانەوە سەربازییەكەی لە سووریا بووەتە سەرچاوەی نیگەرانی بۆ هەموو دنیا، كە ئەو بوونە بووەتە تەنگژەیەكی گەورە بۆ ئاسایشی ناوچەكە، چونكە مەلاكانی ئێران لەو رێگەوە دەیانەوێت ستراتیژیەتی خۆیان جێبەجێ بكەن كە لەسەر فرەوانخوازی و پەلهاوێشتن لە ناوچەكە بنیات نراوە.
لە لێدوانێكی لەبارەی رووداوی خستنەخوارەوەی فڕۆكە جەنگییەكەی ئیسرائیل لە سووریا، عەلی محەمەدی، ئەندامی ئەنجوومەنی دیاریكردنی بەرژەوەندییەكانی رژێم لە ئێران ئاشكرای كرد كە لە سەرەتای تەنگژەی سووریادا بەشار ئەسەد قەناعەتی بەوە هاتبوو بە وازهێنان لە دەسەڵات، بەڵام دوای دیداری لەگەڵ لیوا سەردار هەمەدانی لەو هەڵوێستەی پاشگەز بووەوە، ئەو دووپاتی كردەوە كە هەمەدانی ئەو كات بە ئەسەدی گوت كە نیگەرانی نامێنێت ئەگەر 10 هەزار پارچە چەك بەسەر گەلی سووریا دابەش بكات و ئەوان رێك بخاتەوە و بەوەیش بەسەر مەترسییەكاندا زاڵ دەبێت و ئاماژەیشی كرد كە هەمەدانی 80 هەزار شەڕوانی سووریایی ئامادە كرد و حزبوڵای لبنانیشی هێنایە ناو گۆڕەپانەكەوە و دوای ئەوە سوپای سووریا بەهێزتر بوو و ئەومڕۆیش گەیشتینە ئەو ئاستەی كە سوپای سووریا بتوانێت فڕۆكەیەكی ئیسرائیلی بخاتە خوارەوە.
مەبەستەكە لێرە ئەوەیە كە ئەسەد بە پۆستەكەی قەرزاری ئێرانە و سەختە بۆ ئەو كە داوا لە میلیشیاكانی سوپای پاسداران بكات بۆ رۆیشتن لە سووریا، بەتایبەتی كاتێك بەم دواییە ئەو میلیشیایانە دەستیان داوەتە جێبەجێكردنی دووەم قۆناغی پلانەكانیان بۆ هێشتنەوەی ئەسەد بە لاوازی لە رێگەی دروستكردنی تەنگژە و ئاڵۆزی سنووری لەگەڵ ئیسرائیل، چونكە سەختە رەوانەكردنی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی ئێران بۆ سەر ئاسمانی ئیسرائیل دوور لە پلانی ئێران بۆ هەڵگیرساندنی جەنگێكی تری بە وەكالەت لێك بدرێتەوە كە تەواوی باجەكەی گەلی سووریا بەوەی ماوەتەوە لە ئاسایش و سەقامگیرییەكەی دەیدات.
ئێران باش دەزانێت كە خواستێك هەیە بۆ كەمكردنەوەی رۆڵ و دەسەڵاتەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو بابەتەیش كۆكبوونێكی نێودەوڵەتی لەسەر هەیە، بۆیە ئەو دەیەوێت ئەوە بسەلمێنێت كە ژمارەیەكی قورسە لە رێگەی ئەنجامدانی یاری تێكەڵكردنی كارتەكان و جێبەجێكردنی ستراتیژیەتی شێواندن لە سەر بنەمای دروستكردنی جەنگێك لە سووریا كە كارتی هەموو یاریكەرەكانی ناوچەكە و نێودەوڵەتی تێكەڵ بێت و هەر پلانێك لە دژی ئێران و هەوڵێك بۆ وەدەرنانی لە سووریا دوا بخرێت.
مەلاكانی ئێران باكیان نییە بە كاریگەری سیاسەتەكانیان لەسەر وڵات و گەلانی دنیا، بەڵكو ئەوان پێوەر و لێكدانەوەی پێچەوانەیان هەیە بۆ بردنەوە و دۆڕان وەك ئەوەی لە 2006 حزبوڵای لبنانی كە باڵێكی تائفی ئێرانە ئاهەنگی گێڕا بە سەركەوتنی لەو جەنگەی ئەو كات سەرەڕای ئەو وێرانكاری و نەهامەتییەی بەهۆی سەركێشییەكانی ئەو حزبەوە لەكاتی جەنگەكە روویان دا.
جەنەڕاڵەكانی ئێران دەیانەوێت رووبەڕووبوونەوەیەك لەگەڵ ئیسرائیل و جەنگێكی بە وەكالەت لە دژیدا لە سووریا دروست بكەن، ئەوەیش لە رێگەی كارێكی دەستپێشخەرییانە بەر لە هەر هێرشێكی پێشبینیكراوی ئیسرائیلی لە دژی ئێران و دامەزراوە سەربازی و ئەتۆمییەكانی كە بە پێی حیساباتی بردنەوە و دۆڕاندنی ستراتیژی جەنگی بە وەكالەت تێچووی كەمترە بۆ ئێران لە رووبەڕووبوونەوەی تر، بۆیە ئەو كار بۆ هێنانە پێشەوەی هۆكارەكانی دروستبوونی ئاڵۆزی پەلەكردن لە درووستبوونی دەكات بەوەی بواری مانۆركردن و دیاریكردنی گۆڕەپانی رووبەڕووبوونەوەكە وەربگرێت لە بری چاوەڕوانكردنی گورزێكی كتوپڕی سەربازییەوە.
ئێران باش دەزانێت كە پلانەكانی بۆ دامەزراندنی بنكەی سەربازی لە سووریا و كارگەی بەرهەمهێنانی مووشەك و كەلوپەلی سەربازیش بۆ حزبوڵای لبنانی لەسەر خاكی ئەو وڵاتە بەئاسانی تێپەڕ نابێت، بەتایبەتی بۆ ئیسرائیل كە بە ئاشكرا و لەسەر زاری بنیامین نەتنیاهۆی سەرۆك وەزیرانی رای گەیاند كە رێگە بەوە نادەن، بەڵام وا مەلاكان بێ باك لە بەرانبەر كاردانەوەكان لە پلانەكانیان بەردەوامن، چونكە سووریا و گەلەكەی و سەروەرییەكەی باجی پلانەكەیان دەدەن.
لەژێر رۆشنایی ئەوەی باس كرا، ئایا ئەوەی ژمارەیەك لە شرۆڤەكاران لەبارەی دەست پێكردنی قۆناغێكی نوێی ململانێ لەگەڵ ئیسرائیل لە دوای خستنە خوارەوەی فڕۆكە سەربازییەكەی لە سووریا دەچێتە مێشك؟، و ئەوەی بە تەوەری بەرگریكردن ناسراوە چووتە ناو قۆناغێكی نوێ لە رووبەڕووبوونەوە؟، و قسەی تریش كە پێوەندی بە دۆخی سەر زەوی و لۆژیكی شرۆڤەی دروستەوە نییە.
راستییەكەی ئەوەیە كە نە بنەمای هاوكێشەكە و نە هاوسەنگی هێز گۆڕاوە و ئاسمانی سووریایش تا ئێستە بە رووی فڕۆكە سەربازییەكانی ئیسرائیل كراوەیە و لە دوای خستنە خوارەوەی فڕۆكەكەی ئیسرائیلیش هیچ نەگۆڕاوە كە رەنگە بەمنێزیكانە هەندێك زانیاری لەبارەی مەتەڵی خستنەخوارەوەی و ئامانج و نهێنییەكانی ئاشكرا بن.
كارەساتەكە ئەوەیە كە خاوەن بەرژەوەندییەكان تا ئێستەیش بە ناوی گەلی سووریا و گەلەكەیەوە بازرگانی دەكەن، چونكە ئەو گەلەی كە چەندان ملیۆنی لێ ئاوارە و دەربەدەر بوو پێویستی بە جەنگی نوێ نییە كە هیچی تیادا نەیەتە هەگبەی، بەڵكو ئەو نەهامەتییەی كێشای و دەیكێشێت بەهۆی رێكخراوە تیرۆریستییەكان و دەستوەردانی دەرەكییەوە بەسیەتی كە ئەوەی دەكرا لە سووریا كردیان.
بۆیە ئایا دەچێتە مێشك كە راگەیاندنی هاندراو بازرگانی بە سووریا بكەن و باسی پاڵەوانیەتی گریمانكراو بكەن سەرەڕای ئەوەی مەنتیق و ئەقڵ دەڵێن كە ئێران خاوەن بەرژەوەندی یەكەمە لە وێرانكردنی ئەوەی لە سووریا ماوە و لە هەڵگیرساندنی ئاگری جەنگێكی نوێ كە چاوەكان لەسەر خۆی و خواستە فرەوانخوازییەكانی لابدات.