داعش لە 29ی حوزەیرانی 2014 بوونی خۆی وەك رێكخراوی بەناو "دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام" راگەیاند و "دەمێنێ و پەلدەكێشێ "ی كردە دروشمی خۆی، ئەو لە مووسڵەوە دەستی بە فرەوانخوازی كرد و ناوچەكانی دەوروبەری لە عێراق و سووریا گرتەوە.
ئەفسانەی "دەمێنێ و پەلدەكێشێ"ی داعش رووبەڕووی دروشمی دژ بەوە هاتەوە لەلایەن نەیارانی بیری تیرۆریستانەی رێكخراوەكە هاتەوە، ئەوان كارە دڕندانە و قێزەوەنەكانی داعشیان لە دژی مرۆڤ لە هەموو وڵاتانی دنیا رەت كردەوە، ئەوان دروشمی "ستەمكارە و لەناو دەچێ"یان بۆ رێكخراوەكە كردە دروشم وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی مانەوەی داعش پێوەست ماوە بەكات بەر لە سڕانەوەی لەسەر نەخشە.
ئەمەریكا لە 7ی ئابی 2014 هاوپەیمانیەتییەكی لە دژی داعش راگەیاند و فڕۆكە سەربازییەكانی هاوپەیمانان جبەخانەیەكی داعشیان بۆردمان كرد، دوای دوو رۆژ دوای ئەوە پێشمەرگە بە پاڵپشتی هاوپەیمانان شارۆكەی مەخموور و شارەدێی گوێڕیان ئازاد كردەوە و ئەوەش یەكەم هەنگاوی شكاندنی داعش بوو.
باراك ئۆباما سەرۆكی ئەمەریكا لە 10ی ئەیلوولی 2014 فەرمانی دەست پێكردنی هێرشە ئاسمانییەكانی هاوپەیمانانی لە سووریا دەركرد بەبێ چاوەڕوانكردنی رەزامەندیی كۆنگرێس و لە عێراقیش هێرشەكانی هاوپەیمانانی چڕتر كردەوە، هەر لەو كاتە فڕەنسا هاتە ناو پرسەكە كە دووچاری چەندان هێرشی تیرۆریستی لە ناوەخۆی ئەو وڵاتە هاتبووەوە.
فڕەنسا بێجگە لە بۆردمانی ئاسمانی، هێزی تایبەتی بۆ راهێنانی سەربازی بە پێشمەرگە رەوانەی كوردستان كرد و چەكی بۆ رەوانە كردن، لە 23ی ئەیلوول هەریەك لە ئەمەریكا و بەحرێن و سعوودیە و ئیمارات و قەتەر و ئوردن، دەستیان كرد بە هێرشی ئاسمانی لە سووریا.
لەگەڵ زیادبوونی هێرشە تیرۆریستییەكانی داعش لە سەرانسەری دنیادا، وڵاتانی ئەندام لە هاوپەیمانی دژ بەداعش، زیاتر دەبوو و گەیشتە زیاتر لە 20 دەوڵەت، هەندێكیان لە عێراق و هەندێكی تریان لە سووریا و هەندێكیان لە هەردوو وڵات لە داعشیان دەدا، بێجگە لە رەوانەكردنی راوێژكاری سەربازی و پاڵپشتی لۆجیستی و چەك.
لەو ساتەوە داعش دەستی بە لەدەستدانی زەوی كرد ئەوانەی لە نۆ مانگی یەكەمی 2015 داگیری كردبوون، بە پێی شیكارییەكی ناوەندی زانیاری ستراتیجی، داعش لە كانوونی دووەمی 2015 تا ئەیلوولی هەمان ساڵ، 16%ی زەوییەكانی ژێر دەستی لە دەست داوە.
دامەزراوەی "ئەی ئێچ ئێس" بۆ توێژینەوە و زانیاری كە سەرچاوەیەكی دنیایی زانیاری و پێشبینی دارایی گرنگە، لە 2015 داعش كۆنترۆڵی 13 هەزار كیلۆمەتری لە زەوی ژێر دەسەڵاتی لە دەست داوە و ئەو رووبەڕەی داگیری كردبوو لە عێراق و سووریا، لە 90 هەزار و 800 كیلۆمەتر سێجا بۆ 78 هەزار كیلۆمەتری سێجا كەم بووەوە ئەوەش دەكات 14%ی خاكی داگیری كردبوو.
داعش لە مانگی حوزەیرانی رابردووەوە تا سەرەتای ئەم مانگە، دوو هەزار و 800 كیلۆمەتر سێجا زەوی لە دەست داوە و ئێستەش 65 هەزار و 500 كیلۆمەتر سێجا زەوی لە سووریا و عێراقی لە دەستە، واتە لە 2015ەوە تا ئێستە 25 هەزار كیلۆمەتر سێجای لە دەست داوە.
بەپێی نەخشەكانی بۆ دەسەڵاتی داعش دەكرێ، كۆنترۆڵی رێكخراوەكە یەكپارچە نییە و پچڕپچڕە و كۆی ئەو شار و شارۆكانەی داعش لە سووریا و عێراق داگیری كردوون، بریتییە لە كەمتر لە 120 ناوچە و بنكەی سەربازی، لەو كاتەی رێكخراوەكە لە 55 شار وەدەر نراوە كە شەشیان گەورە شارن.
لەو كاتەی زۆرێك لە میدیاكان نەخشەی دەسەڵاتی داعش زیاد لە قەبارەی خۆی گەورە دەكەن، هاوكات بەشێك لە دەزگە هەواڵگرییەكانیش بەهەمان شێوە، وەك "سی ئای ئەی" كە رای گەیاند لەناوبردنی داعش پێویستی بە 30 ساڵە، هاوكات وریایی لە توانای فرەوانخوازی داعش بۆ لیبیا و نایجیریا و یەمەن و سۆماڵ دا، بەڵام زیان و شكستەكانی داعش تا دێت زیاتر دەبن، چ لە رووی زەوییەكانی لە دەست دەدات تا لەدەستدانی رێكخستنەكانی، ئەوەش وەك ئاماژەیەكی روون بۆ مەترسی نەماوی رێكخراوەكە و پرسەكە تەنیا لەسەر كات ماوە.
ئێستە دوای ئەوەی توركیا بڕیاری داخستنی سنوورەكانی لەگەڵ سووریا و چڕكردنی چاودێری دا كە هاتنی رێكخستنەكانی داعش بەتایبەتی ئەوانەی بیانین لەو سنوورانەوە دەهاتن بۆ سووریا، ئێستە ژمارەی چەكدارانی داعش زۆر كەم بووەتەوە.
داعش لە حوزەیرانی 2014 دەست بە هێرشەكانی كرد و مووسڵ و تكریت و حەویجە و چەندان بەشی پارێزگەكانی دیالە و ئەنباری داگیر كرد، لە ناوەڕاستی 2015 دۆخەكە ئاوەژوو بووەوە و ئێستە تەنیا سەنتەری مووسڵ و حەویجەی بەدەستەوەیە، كە ئامادەسازییەكان بۆ جەنگی ئازادكردنەوەی ئەو دوو شارە زۆر نزیك بووەتەوە.
وشە/شەفەق نیوز-راپۆرت
و: مەحموود ئیسماعیل