د. مەحموود عوسمان: بەشداری كورد لە هەڵبژاردنی عێراق خراپە

د. مەحموود عوسمان سیاسەتوانی ناسراوی كورد لەم دیمانەیەی "وشە"دا قسە لەسەر چەند پرسێكی گرنگ لەبارەی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكات، ڕای دەگەیەنێت كە "باشترین چارەسەر بۆ كێشەكانی كورد لە عێراق دانیشتن و گفتوگۆكردنە لە نێوان هەولێر و بەغدا، ئەویش بە ئامادەبوونی لایەنی سێیەم وەك (UN) و ئەمەریكا.
عوسمان كە 60 ساڵی تەمەنی خۆی لە نزیكەوە لەناو رووداوەكانی كورد و پێوەندی لەگەڵ بیانییەكان بەسەر بردووە، ئاماژە بەوەیش دەدات كە بەشداریكردنی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانی لە هەڵبژاردنی ناوچە جێناكۆكان، ددان پێدانانە بە شەرعیەتی بەڕێوەبردنی ئەم ناوچانە لەلایەن حكوومەتی عێراقەوە، بۆیە من بە باشی نازانم و پێویستە كورد بە گشتی هەڵبژاردن بایكۆت بكات.

كۆبوونەوەی هەردوو شاندی عێراق و كوردستان لە كۆنگرەی میونشن تا چەند كاریگەری دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا؟
دانیشتن و كۆبوونەوەكانی هەردوو سەرۆكایەتیی حكوومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان لە میانەی بەشداریكردنیان لە كۆنگرەی میونشن، هیچ سوود و كاریگەریی و ئەنجامێكیان نابێت لەبارەی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، تەنیا بۆ ئەوەی بە وڵاتانی دنیا بڵێن لەبارەی كێشەكانەوە ئێستە هەولێر و بەغدا لە گفتوگۆدان و كێشەكانیش لە ماوەیەكی كەمدا چارەسەر دەبن، بۆیە بە بڕوای من ئەو جۆرە كۆبوونەوانە لە بەغدا یا لە هەولێر ئەنجام بدرێت باشترە نەك لە دەرەوە.

ئەی كۆبوونەوەكانی تری شاندی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی تر و بەرپرسانی باڵای دنیا، بە تایبەت لە داڤۆس چۆن دەبینی؟
بەشداریكردنی شاندی باڵای هەرێمی كوردستان و چاوپێكەوتن و كۆبوونەوەكانی سەرۆك وەزیران لەگەڵ گەورە بەرپرسانی وڵاتانی دنیا لە كۆڕبەندی ئابووری جیهانی لە داڤۆس، كارێكی زۆر باش بوو، لە هەمان كاتدا دەرفەتێكیش بوو بۆ ئەوەی داوایان لێ بكرێت فشار بخەنە سەر حكوومەتی عێراق تا گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ هەرێمی كوردستان ئەنجام بدات و چیتر سزای بە كۆمەڵی كورد نەدات و كێشەكانیش چارەسەر بكات، هەروەها لەپێناو بەردەوامبوونی پێوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی دنیا، بەشداریكردن لەم جۆرە كۆڕبەندانە زۆر پێویستن.

دوای سەردانەكەی سەرۆك وەزیرانی كوردستان بۆ تاران، پێوەندییەكانی هەرێم و ئێران بەرەو كوێ دەچن؟
سەردانەكەی نێچیرڤان بارزانی بۆ تاران و كۆبوونەوەی لەگەڵ حەسەن ڕۆحانی و بەرپرسانی تری ئێران بە هەنگاوێكی باش دەزانم، لەبەرئەوەی ئێران كاریگەری و ڕۆڵی زۆری لەسەر عێراق و ناوچەكە هەیە، بۆیە سەردانەكەی شاندی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ تاران، جگە لەوەی كاریگەری دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، لە هەمان كاتدا ئەم سەردانە كاریگەریی لەسەر ئاساییبوونەوەی پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئێران دروست كرد كە بەهۆی ئەنجامدانی ڕێفراندۆم لە 25ی سێپتێمبەری 2017دا ئاڵۆزی تێكەوتبوو.

ئەگەر بەغدا بەردەوام بێت لەسەر سیاسەتەكەی و كێشەكانی كورد چارەسەر نەكات، پێت وایە هەڵوێستی وڵاتان چی دەبێت؟
بە بڕوای من وڵاتان هیچ هەڵوێستێكی كردەیییان نابێت لەبارەی مافەكانی گەلی كورد لە عێراقدا، ئەگەر هەڵوێستیشیان هەبێت هیچ كاریگەرییەكی نابێت، چونكە تەنیا بە قسە هەڵوێستەكانیان دەربڕیوە و هیچ كات فشاریان لەسەر حكوومەتی عێراق دروست نەكردووە تا كێشەكانی كوردستان چارەسەر بكات، هەروەها لە كۆنیشەوە لە كاتی بوونی هەر كێشەیەك لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكوومەتی عێراق، وڵاتانی دنیا بە تایبەتی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی هەمیشە لایەنگری حكوومەتی ناوەندی بوونە و فشاریان لەسەر هەرێمی كوردستان دروست كردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ بەغدا ڕێك بكەوین.

هەڵوێستی فڕەنسا و ئەڵمانیا لە دوای ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر هیچ كاریگەرییەكی دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە عێراقدا؟
هەڵوێستی وڵاتان لە دوای ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر لەبارەی مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان، هەڵوێستێكی باش بووە، بە تایبەتی فڕەنسا و ئەڵمانیا ڕۆڵێكی باشیان هەبوو ، بەڵام بەداخەوە هەڵوێستی ئەم وڵاتانە تا ئێستە هیچ كاریگەرییەكی نەبووە لەسەر حكوومەتی عێراق بۆ ئەوەی كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان بەپێی دەستوور چارەسەر بكات، چونكە هەڵوێستەكانی ئەوانیش تەنیا قسە بووە و بە كردەوە هیچیان نەكردووە، بۆیە من پێم وایە ئەگەر ئەمەریكا و وڵاتانی ڕۆژئاوا مەبەستیان چارەسەركردنی كێشەكانی كوردە لە عێراقدا، پێویستە بە كردەوە ڕۆڵی خۆیان بگێڕن و فشاری زۆر لەسەر حكوومەتی ناوەندی دروست بكەن.

خوێندنەوەتان بۆ داهاتووی كوردستان لە دوای هەڵبژاردنەكانی عێراق چییە؟
لە ڕابردوو و ئێستەیشدا هەمیشە دووپاتم كردووەتەوە، ئەگەر لایەنە سیاسییەكانی كوردستان یەكدەنگ و یەكڕیز و تەبا بن و بەپێی بەرژەوەندیی گشتی خەڵكی كوردستان كار بكەن، بارودۆخی كوردستان باش دەبێت، بەڵام ئەگەر هەر بەم شێوەیە بەردەوام ناتەبا و پەرتەوازە بن، بارودۆخی هەرێمی كوردستان لە داهاتوودا بەرەو خراپتر دەچێت، بەداخەوە ئەوەش لە سوودی حكوومەتی ناوەندی دەبێت، بۆیە هۆی ئەو پەرتەوازەیی و ناتەبایییەی نێوان لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بۆ ئەو سیستەمە حزبییە دەگەڕێتەوە كە حزبەكان خاوەنی دەسەڵاتن لە كوردستاندا، واتە لە كوردستان نە پەرلەمان و نە حكوومەت خاوەنی دەسەڵات نین.

بایكۆتكردنی هەڵبژاردن لە كەركووك و بەشێكی ناوچە كوردستانییەكان لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بە بڕیارێكی دروست دەزانن؟
ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ئێستە لە بارودۆخێكی خراپدان و هێزەكانی عێراق لەو شوێنانەدا نەكشاونەتەوە، هەروەها تا ئێستە مادەی 140ی دەستووری عێراق جێبەجێ نەكراوە، بۆیە بەپێی دەستوور تا ئەو كاتەی 140 جێبەجێ دەكرێ، دەبێت ئەم ناوچانە لە ڕووی كارگێڕییەوە بە هاوبەشی لە نێوان حكوومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان بەڕێوە ببرێن، بەڵام ئێستە كورد لەم ناوچانەدا نە هێزی هەیە و نە خاوەن دەسەڵاتیشە، بۆیە پێشتریش من بۆچوونم وا بووە كورد لەم ناوچانە بەشداری هەڵبژاردنەكان نەكات، چونكە بەشداریكردنی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانی لەم ناوچانەدا، ددان پێدانانە بە شەرعیەتی بەڕێوەبردنی ئەم ناوچانە لەلایەن حكوومەتی عێراقەوە، هاوكات بایكۆتكردنی هەڵبژاردن بە تەنیا لە كەركووك و بەشێكی ناوچە كوردستانییەكان لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بە بڕیارێكی ڕاست نازانم، چونكە ئێستە هەموو ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بەبێ جیاوازی لەژێر داگیركاریدان و پێویستە ئەو بایكۆتكردنە هەموو ناوچە كوردستانییەكان بگرێتەوە و تەواوی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بایكۆتی بكەن نەك تەنیا پارتی، لەلایەكی تریشەوە بەهۆی ئەو داگیركارییەوە كورد ئەگەر بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی عێراق لەم ناوچانەدا بكات، ژمارەی كورسییەكانی زۆر كەم دەكات.

باشترین ڕێ بۆ چارەسەركردنی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم چییە؟
باشترین ڕێ بۆ چارەسەركردنی كێشەی ناوچە كوردستانییەكان، گفتوگۆكردنە لە نێوان هەردوو حكوومەتی هەرێم و عێراق بە بەشداریی لایەنی سێیەم وەك (UN) و ئەمەریكا و ئێران و ئەو وڵاتانەی كە كاریگەرییان هەیە لەسەر عێراق، هەروەها ئەم وڵاتانە پێویستە فشار لەسەر حكوومەتی ناوەندی دروست بكەن بە جێبەجێكردنی مادەی 140ی دەستوور، بەڵام پێم وا نییە حكوومەتی عێراق هیچ بڕوایەكی بە مادەی 140 هەبێت، چونكە ئەگەر بڕوای پێی هەبووایە، دەبوو تا ساڵی 2007 جێبەجێی بكرایە، سەرەڕای ئەوەی كورد خۆی كەمتەرخەم بووە و زۆر گفتوگۆی رژدی لەو بارەیەوە لەگەڵ حكوومەتی بەغدا نەكردووە، لەلایەكی ترەوە نە ئەمەریكا و نە هیچ وڵاتێكی تر تا ئێستە فشاریان بۆ سەر عێراق نەبووە تا ئەو كێشەیە چارەسەر بكرێ.

وشە/ دیمانە- محەمەد جەمال