لە بەكرێگیراوەوە بۆ قەیسەری نوێی رووسیا

"بێ پوتین رووسیا بوونی نییە" ئەمە بۆچوونی سەرۆكی ئەنجوومەنی دۆمای رووسی و ملیۆنان رووسییە كە تەنیا سێ رۆژ ماوەی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی رووسیا، ڤلادیمێر پوتین بەربژێری بێ ركابەرە و ئەگەری سەركەوتنی زیاتر 70%ی هەیە. دوای سێ خولی سەرۆكایەتی ئایا پوتین توانیویەتی گەلی رووسیا بەوە رازی بكات كە شوێنگرەوەی نییە؟ ئەوە ئەو پرسیارەیە پوتینی لە بەركێگیراوێكی (KGB) كردووەتە بەهێزترین پیاوی رووسیا كە بە قەیسەری نوێش زۆرجار ناو دەبرێت.

لە سەدەی 21ەوە رووسیا تەنیا یەك سەرۆكی بەخۆیەوە بینیوە ئەویش ڤلادیمێر پوتینە
ڤلادیمێر پوتین ئەو كەسایەتییەی هەم پۆستی سەرۆك وەزیران و هەمیش پۆستی سەرۆكی وڵاتی بینیوە. پوتین ساڵی 1999 بۆ یەكەمجار وەك سەرۆك وەزیران دەستبەكار بوو، پاشان ساڵی 2000 تا 2008 بووە سەرۆكی رووسیا، دواتر لە 2008 تا 2012 جارێكی تر بووەوە سەرۆك وەزیران. لەم ماوەیەدا پوتین دەستكاری دەستووری رووسیای كرد و ماوەی سەرۆكایەتی لە چوار بۆ شەش ساڵ گۆڕی، لە 2012 جارێكی تر بە سەرۆكی رووسیا هاتەوە هەڵبژاردن تا 2018.

ئێستە ئەو وڵاتە لە بەردەم خولێكی تری هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەكە كە بڕیارە لە 18ی ئاداری ئەم مانگە ئەنجام بدرێت، ئەگەر ئەمجارەش پوتین كە چانسی بردنەوەی هەیە، ئەوا تا 2024 لە پۆستی سەرۆكی رووسیا دەمێنێتەوە.

دیارترین وێستگەی ژیانی سیاسی پوتین چین؟
كەسایەتیی پوتین لە دوا ساتەكانی جەنگی سارد دەركەوت، ئەو لە ساڵی 1989 ئەفسەرێكی بچووكی دەزگەی هەواڵگری سۆڤیەتی (KGB) بوو لە شاری دریسدن لە ئەڵمانیای رۆژهەڵات كە لە ژێر دەسەڵاتی شیوعیەت بوو.

لەو ماوەیەدا پوتین بە رۆژگارێك تێپەڕی كە لاواز بوو، بەڵام بۆچوونەكانی جێی سەرنج بوو كاتێك ترسی شۆڕشی گەڵانی ژێر دەسەڵاتی سۆڤیەتی نەشاردەوە كە دواتر داڕووخانی دیواری بەرلینی لێكەوتەوە لە ساڵی 1990 و بەدوایدا یەكێتیی سۆڤیەتیش هەڵوەشایەوە.

لەسەر رووداوەكانی ئەو كاتەدا پوتین هەستەكانی نەشاردەوە كاتێك لە بارەگای (KGB) لە شاری دریسدنی ئەڵمانی لەلایەن جەماوەرەوە گەمارۆ درابوو، لەو كاتەدا پوتین پێوەندی بە یەكەی زریپۆشی سوپای سوور دەكات بۆ پاراستنیان، بەڵام مۆسكۆ كە ئەوكات میخائیل گۆرباچۆڤ سەرۆكایەتی دەكرد هیچ جووڵەیەكی نەكرد، ئەمەش وایكرد پوتین تاكڕەوانە بڕیار بدات و هەموو دۆسیە هەواڵگرییەكانی لە باڵەخانەی (KGB) هەبوون بسووتێنێت.

پوتین لە ساڵیادی ئەو رووداوە و كەوتنی بلۆكی سۆڤیەتی دەڵێ، هەموو بەڵگەنامەكانم سووتاند تا وای لێهات فڕنەكە تەقییەوە.

هاوكات بۆریس ریت شوستەر نووسەری ئەڵمانی دەڵێ، "ئەگەر پوتین لە ئەڵمانیا كاری نەكردایە، ئەوا دنیا پوتینێكی تری بەخۆیەوە دەبینی".

لە هیچەوە بۆ سەرۆك شارەوانیی لینینگراد
دوای گەڕانەوە بۆ زێدی خۆی شاری لینینگراد كە دواتر ناوە كۆنەكەی خۆی بۆ گەڕایەوە سان پترسبۆرگ، پوتین كرایە پارێزگاری ئەو شارە.

گۆرباچۆڤ و ویلتسین قوتابییەكەیان لەبیر نەكرد، لە یەكەم كاری سیاسیدا ساڵی 1990 كردیانەپارێزگار، باشە دەبێت چی وای لە گۆرباچۆڤ و ویلتسن كردبێت بەكرێگیراوێكی (KGB) وا نزیك بكەنەوە لە خۆیان؟
لە ئەڵمانیای رۆهەڵات، پوتین بەشێك بوو لە تۆڕی كەسایەتییەكان كە رۆڵی جارانیان لە دەستداوە، بەڵام لە رووسیای نوێدا پێگەیەكی گرنگی پێدرا لەسەر ئاستی سیاسی و كەسایەتی.

پوتین بە توانا و شارەزایییەكانی خۆی سەلماندی كەسێكی بە سوود دەبێت بۆ رووسیای نوێی دوای سۆڤیەت، پوتین توانی برادەرایەتییە كۆنەكانی بگەڕێنێتەوە و تۆڕێكی پێوەندی و فێركردنی یاری بە بنەما نوێیەكان دروستبكات، زۆری نەبرد كردیانە جێگری سوبچاك و پارێزگاری سانت پترسبۆرگ.

سەرنجی مۆسكۆی راكێشا
هەر لەو كاتەی لە دریسدنی ئەڵمانیای رۆژهەڵات بوو، پوتین توانیبووی تۆڕێكی پێوەندی لە ناوەوەی كۆمەڵگەی ئەڵمانی دروست بكات، بۆیە شارەزایی باشی لەمەدا هەبوو. ترسی لە مردنی مامۆستاكەی نەبوو، بەڵكو بەرەو مۆسكۆ جووڵەی كرد و بوو بە بەشێك لە دروستكردنەوەی دەزگەی ئاسایشی فیدڕاڵی كە جێی (KGB)ی گرتەوە.

پاشان بۆریس یلتسین بووە یەكەم سەرۆكی رووسیای فیدڕاڵ، توانی پارێزگاری لە مانەوەی حزبی شیوعیی كۆن بكات و قۆناغی گواستنەوەی رووسیا بە سەركەوتوویی تێپەڕێنێت.

لەم ماوەیەدا بۆریس پیریزوفسكی پەیدا بوو كە پشتگیری لە یلتسین كرد وەك كەسایەتییەكی بەهێز لەناو رای گشتی، ئەو كەسێكی نزیكی پوتین-یش بوو. سێبەری ئەو كەسایەتییە هەرزوو بەسەر كارەكانی یلتسن رەنگی دایەوە و توانی پوتین بباتە پێشەوە، ئەمەش وایكرد یلتسین بیكات بە ئەندامی ئەنجوومەنی سەرۆكایەتی لە ساڵی 1997، پاشان ساڵی 1999 پوتین بوو بە سەرۆك وەزیران. كارە سەرشێتانەكانی یلتسن جێی سەرسوڕمان بوو كاتێك لە 31ی كانوونی یەكەمی 1999 لەناكاودا دەستی لەكاركێشایەوە، ئەمەش زیاتر رێی بۆ پوتین خۆشكرد تا خۆی دەربخات بە یارمەتی پیریزوفسكی و یاریزانە سەرەكییەكانی سەركردایەتی حزبی شیوعی (ئۆلیگارش) راپەڕاندنی كارەكانی سەرۆكیشی گرتەدەست تا هەڵبژاردنی 18ی ئاداری 2000، بەمەش رێ بۆ پوتین خۆش بوو سەركەوتن لە هەڵبژاردن بۆ خۆی مسۆگەر بكات.

پێدەچوو ئۆلگاریشەكان و ریفۆڕمخوازەكان كە نوێنەرایەتی خێزانی یلتسینیان لە سیاسەت دەكرد، زۆر دڵخۆش بوون بە سەرۆكی نوێیەكەیان، چونكە پوتین كەسایەتییەكی بەهێز و ئاڵۆزی هەبوو، نیشانەكانی سەركردایەتیی تێدا هەبوو كە توانای هەیە كۆنتڕۆڵی رووسیای نوێ بكات، ئەمەش وایكرد ئەوان دڵنیا بن لە داهاتووی رووسیا.

كۆنتڕۆڵكردنی راگەیاندن
تەنیا لە ماوەی سێ مانگی گرتنە دەستی دەسەڵات، پوتین كۆنتڕۆڵی میدیای وڵاتەكەی كرد، ئەمەش كاتی جیابوونەوە بوو لە ئۆلیگاریشەكان و لابردنی پاسەوانە كۆنەكانی كرملین و گۆڕینی ئاوازی سەرۆكایەتی كە ئاوازێك بوو تایبەت بە دەسەڵاتی پوتین و داهاتوو.

كۆنتڕۆڵكردنی میدیا دوو سوودی بۆ پوتین هەبوو، یەكەمیان هاوكاری بوو بۆ لەناوبردنی ئۆپۆزسیۆنە بەهێزەكانی وڵات و دوورخستنەوەیان لە ناوەندەكانی دەسەڵات و هێز و رای گشتی كە لە شەڕی دژ بە چیچان ئەمە زۆر بە روونی بەدەركەوت و وایكرد خەڵك پشتگیری لە پوتین بكەن.

یەكەم كەناڵ كە بووە قوربانی سیاسەتەكانی پوتین، كەناڵی "ئێن تی ڤی"ی هەواڵی سەربەخۆ بوو، ئێستە سێ هەزار كەناڵ لە رووسیا هەن كە هەموویان لە ژێر هەژموونی سیاسیەتی پوتیندان، ئەگەرچی هەوڵی كردنەوەی كەناڵی سەربەخۆ هەیە، بەڵام هەوڵەكان پووچ و پەراوێز خراون و توانای كێبەركێیان نییە.

خۆ دەربازكردن لە ئۆلیگارش و ئۆپۆزسیۆن
بۆ بەهێزتركردنی پێگەكەی، پوتین تێگەیشت دەبێت زوو ئەو كەسانە لەناو ببات یان دووریان بخاتەوە كە ئەویان كردە شوێنگرەوەی یلتسین، ئەوانیش پیریزوفسكی ساڵی 2000 و خۆدوركوفسكی ساڵی 2003، پۆستەكانی لێ سەندنەوە و دووری خستنەوە.

ئیتر وردە وردە كۆمپانیا زەبەلاحەكانی رووسیا پووكانەوە و كۆمپانیای تر جێی گرتنەوە كە هاوپەیمانی پوتین بوون و لای ئەو جێی باوەڕ بوون. هەر بەو سیاسەتە توانی كۆنتڕۆڵی تەواوی 83 هەرێمەكەی رووسیا بكات و كەسانی جێی باوەڕی خۆی لەوێ دامەزرێنێت و هەڵبژاردنی هەرێمەكانیشی هەڵوەشاندەوە، ئەگەرچی پوتین بە كودەتاكار ناو برا بەسەر دیموكراسیی، بەڵام بەرهەمی كارەكانی وردە وردە دەركەوتن.

رووسیای من رووسیای ئێوەیە
تا ئێستە پوتین توانیویەتی بیسەلمێنێت كە سەركەوتوو بووە لە ئیدارەدانی وڵات، ئێستە ئەو پێویستی بە چوارچێوەیەكی گشتی هەیە بۆ داڕشتنی بیرۆكەكانی كە خۆی لە رووسیا گەورە دەبینێتەوە كە خاوەنی نیشتمان و هێزێكی سەربازیی بەهێز بێت.

بۆ جێبەجێكردنی ئەم پلانەی، پوتین پێویستی بەوە هەیە كە نیشانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بدات كە رووسیا بەهێزە و گەلانی رووسیاش یەكگرتوون و گوشارە نێودەوڵەتییەكان كاریگەرییان لەسەر رووسیا نابێت. لە ئاستی ناوخۆش لە رێی كەناڵەكانی كۆنتڕۆڵكراوی كرملین وەها وێنەی رۆژئاوا دەكات كە ئەوان درۆ دەكەن.

پوتین هەمیشە خۆی وەك پیاوێكی بەهێزی سەربازی دەردەخات و لە گوتارە سیاسییەكانیشدا خۆپارێزە، لە رووی ئاینیشەوە خۆی لە كەنیسەی ئەرسۆزكسی نزیك دەكاتەوە. هیچ كات رێ بە رەخنە نادات لەگەڵ هەر كەسێك بێت كە رەخنە لە حكوومەت یان دەوڵەت بگرێت.

قرم.. گەڕانەوە بۆ یەكێتیی سۆڤیەت
شۆڕشی ناوخۆی ئۆكرانیا رێی بۆ ستراتیجی نوێی پوتین خۆش كرد كە دەست بەسەر قرم بگرێت لە شوباتی 2014، ئەمەش بووە گەورەترین سەركەوتنی پوتین بەسەر رۆژئاوا و وایكرد رووسیا هێز و بازووی خۆی نیشانی دنیا بدات و كەسیش نەیتوانی بیوەستێنێت.

پوتین لەوە تێدەگات كە رووسیا پێویستی بەوە نییە ببێتەوە بە لووتكەیەكی زەبەلاحی هێز بەرانبەر بە ئەمەریكا بوەستێ وەك لە جەنگی سارد لە نێوان یەكێتیی سۆڤیەت و ئەمەریكا رووی دا، چونكە ئەمە رێیەكی پڕ سەركێشی و ئاڵۆزە، لەوەش تێدەگات رووسیا بە تەنیا ناتوانێت پێگەی خۆی لە دنیادا دەستنیشان بكات، بۆیە گرنگی بە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە دەدات كە بۆچوونیان لە رووسیا نزیكە وەك ئێران.

هەنگاوەكانی ئێستەی پوتین بە ئاراستەی ئەو وڵاتە بچووكانەیە كە لە داڕووخانی یەكێتیی سۆڤیەت دروستبوونە، دەیەوێت كۆنتڕۆڵیان بكات.

قۆستنەوەی خاڵی لاوازی رۆژئاوا لە سووریا
پوتین باش دەزانێت وڵاتانی رۆژئاوا لە پرسی دۆسیەی دەرەوەدا یەكگرتوو نین، ئەمیش توانیویەتی ئەو خاڵە لاوازە دەستنیشان بكات و بۆ بەرژەوەندی خۆی كاری لەسەر بكات. ئەمەشی لە سووریا ئەنجامدا كاتێك دەستوەردانی لە كێشەی ناوخۆی ئەو وڵاتە كرد كە بەشار ئەسەد نزیك لەوەی لە دەسەڵات بهێنرێتە خوارەوە، لەمەشدا دووجار سوودی بینی، یەكەم گەڕانەوەی رووسیا بوو بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دووەمیش پاراستنی هاوپەیمانەكەی بوو كە دەكەوێتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست كە دوو بنكەی سەربازی رووسی لە سووریا هەیە. هاوشانی ئەوە، سووریا بووە گۆڕەپانێكی باش بۆ تاقیكردنەوەی پێشكەوتووترین چەكی رووسی.

پاساو هێنانەوە بۆ سەركوتكردنەكانی
پوتین سەلماندی كە دامەزراوە و حكوومەتەكەی لە مێژووی رووسیادا سەقامگیرترین بووە و ئەمەش هاوكاری رووسیای كردووە كە دەستوەردان بكات لە ململانێیەكانی دەرەوەی وڵات و لێدان لە ئۆپۆزسیۆنەكانی لە دەرەوە، هەموو ئەوانەشی لە چوارچێوەی ئەو رستەیەدا ئەنجامدا كە رۆژئاوا دوژمنی رووسیایە و پوتین تاكەكەسە كە بتوانێت بەرژەوەندییەكانی وڵاتەكەی بپارێزێت كە زۆرجار سەركوتكاری لە ئاستی ناوخۆدا تێدا بەكار دێت، لەمەشدا خەڵك ئەمە بە كێشە نابینن و پێیان وایە پێویستە ئەمە ئەنجام بدرێت بۆ پاراستنی سەقامگیری رووسیا و گەورەیی رووسیا.

قەیسەری نوێی رووسیا
هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن كە پوتین لەم خولەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی رووسیا كە بڕیارە رۆژی یەكشەم 18ی ئادار ئەنجام بدرێت، بێ ركابەر بۆ خولی چوارەمی سەرۆكایەتی وڵات دێتەوە هەڵبژاردن تا ساڵی 2024. لەو كاتەدا پوتین دەچێتە ناو تەمەنی 70ساڵی، بەڵام پێناچێت ئامادە بێت خانەنشین بكرێت، چونكە لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەودا جارێكی تر بیرۆكەی "كۆكردنەوەی زەوییەكانی رووسیا" دەبیسترێت، ئەمەش بیرۆكەیەكی كۆنی پاساوی سیاسەتی رووسیای فراوانخوازییە، لەم چوارچێوەیەشدا دەتوانین بڵێین دەست بەسەرداگرتنی قرم باشترین بەڵگەیە.

هەندێك لە چاودێران پێیان وایە ئەو شێوازە لە سیاسەتكردن رێ خۆشكردنە بۆ دروستبوونەوەی قەیسەرێكی نوێ لە رووسیا، لەوانە ئەركادی ئۆستروفسكی چاودێری سیاسی رووس. ئەو دەڵێ ئەوەی پوتین دەیكات، وەك سەركردەیەك دەردەكەوێت كە لەسەرووی سیاسەتی هەموو حزبێكەوەیە، بەڵگەش بۆ ئەمە بەشداریكردنیەتی لە هەڵبژاردن وەك كەسایەتییەكی سەربەخۆ.

بەڵام تا ئێستە كەس لە پلانی پوتین بۆ دوای 2024 تێ ناگات، بەڵام ئاماژەكان هەمووی بۆ ئەوە دەچن كە پوتین بۆ دوای 2024یش پلانێكی هەیە كە بە تێپەڕبوونی كات سەرەداوەكانی ئاشكرا دەبن.

سەرچاوە/ بی بی سی