پوتین...20 ساڵ لە لووتكەی دەسەڵاتی ڕووسیا

:: PM:12:23:18/03/2018 ‌

پێ دەچێت ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی رووسیا بۆ جارێكی تر بە سەرۆكی ئەو وڵاتە بێتەوە هەڵبژاردن. ئەو سەرۆكی حزبی رووسیای یەكگرتووە و لە ساڵی ١٩٩٩ەوە تا ئێستە یان لە پۆستی سەرۆك وەزیران یان لە پۆستی سەرۆك كۆماردا بووە. پوتین لە بنەماڵەیەكی ئاسایی بووە و  لە ساڵی ١٩٥٢ لە شاری لینینگراد لە دایك بووە.

ئەو بە سەرۆكێكی پڕكار دەناسرێت و كەسێك بوو توانی ئابووریی رووسیا لە تەنگژەیەكی گەورە رزگار بكات كە لە دەیەی نەوەتەكان بەرۆكی ئەو وڵاتەی گرتبوو. بەر لەوەی كە پوتین پۆستی سەرۆكایەتی یان سەرۆك وەزیرانی رووسیا وەربگرێت لە سەردەمی یەكێتی سۆڤیەت لە دەزگەی هەواڵگری ئەو وڵاتە كاری كردووە.

لە نۆی ئابی ساڵی ١٩٩٩ پوتین سەرۆكی دەزگەی هەواڵگری FSB رووسیا و هاوكات سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی فیدراڵی ئەو وڵاتە بوو، كە بە یەكێك لە جێگرەكانی سێرجی ئێستیاشن سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی رووسیا دەستنیشان كرا. بەڵام دوای تەنیا چەند سەعاتێك لە رووخانی حكوومەتی ئێستیاشن، بوو بە سەرۆك وەزیرانی رووسیا بە وەكالەت و ئێوارەی هەمان رۆژ دۆخی تەندروستی بۆریس یێلتسین سەرۆك كۆماری ئەوكاتی رووسیا تێكچوو، بۆیە پوتینی بە جێگرەوەی خۆی دەستنیشان كرد.

دوای هەفتەیەك پوتین لە پەرلەمانی رووسیا وەك سەرۆك وەزیرانی وڵات متمانەی وەرگرت و لە دوایین رۆژی ساڵەكەش بە فەرمی بوو بەسەرۆك كۆماری وڵات بە كەفالەت. ساڵی ٢٠٠٠ هەڵبژاردن بەڕێوە چوو و پوتین توانی لە هەریەك لە ركابەرەكانی واتا پریماكۆف و یوری لۆژكۆف بباتەوە و ببێت بە سەرۆك كۆماری رووسیا.

لە قۆناغەكانی یەكەم و دووەمی سەرۆكایەتی پوتین، ئابووریی رووسیا بۆ ماوەی هەشت ساڵی لە دوای یەك گەشەی سەند و ئاستی بەرهەمهێنانی نەپاڵاوتووی ناوخۆیی رووسیا ٧٢٪ گەشەی كرد. لە ساڵی ٢٠٠٨ پوتین نەیدەتوانی بۆ جاری سێیەم ببێتە سەرۆك كۆماری رووسیا، بۆیە دیمیتری مێدڤیدێف لە هەڵبژاردنەكە سەركەوت و هەركە سەریش كەوت، پوتینی بە سەرۆك وەزیران دستنیشان كرد.

لە ساڵی ٢٠١٢ پوتین بۆ جارێكی تر خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری پاڵاوت و ٦٤٪ی دەنگەكانی دەستەبەر كرد. دابەزینی نرخی نەوت، پرسی هێرش بۆ سەر دوورگەی كریمیای ئۆكراین و سەپاندنی سزا نێودەوڵەتییەكان بەسەر رووسیا، هۆكار بوو لەوەی لە ساڵی ٢٠١٥ ئابووریی رووسیا پاشەكشە بكات.

پوتین كەسایەتییەكی جۆراوجۆری هەیە و بە وەرزشوانترین سەرۆكی دنیا هەژمار دەكرێت. كۆمەڵێك تایبەتمەندی بۆ كەسایەتیی پوتین دەستنیشان كراون. پوتین كەسێكی پسپۆڕ و بەتوانایە و بەرنامەی تایبەتی خۆی هەیە لە بەرەوپێشبردنی رووسیا. ئەو هەوڵی دا بەهاكانی رووسیا بۆ رووسیا بگەڕێنێتەوە و پشتیوانی لە نەریت و بەها كۆمەڵایەتییەكانی ناوخۆی رووسیا كرد و دژی چاولێكەری رۆژئاوایییەكان وەستایەوە.

بەگوێرەی "ئیسنا" ئەو بە پیاوی مێژووش ناسراوە و لە مێژووی رووسیادا ئەزموونێكی زۆری كۆ كردووەتەوە. لە سەردەمی میخایل گۆڕباچۆف و بۆریس یەلتسین قەرزێكی زۆر لەسەر رووسیا كەڵەكە بووبوو و پوتین كاتێك دەسەڵاتی وەرگرت، توانی لە ماوەیەكی كورتدا ئەو قەرزانە بگەڕێنێتەوە و دووبارە رووسیا لە تەنگژەی دارایی رزگار بكات.

پوتین كوڕی كەسێكی ناسراو نییە و لە بنەماڵەیەكی خانەدانیش نەبووە، بەڵكو كوڕی كرێكارێكی ئاسایی بووە و بۆ یەكەم جار لە ساڵی ١٩٧٠ ڤلادیمێر پوتین وەك فەرمانبەر بۆ دەزگەی هەواڵگری رووسیا كار دەكات.

پوتین توانی لە ناو ئەو دەزگە گرنگەی رووسیا قۆناغ بە قۆناغ پۆست و پلەكان ببڕێت. پوتین هیچ كاتێك یەكێك نەبووە لە پێكهاتەی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی رووسیا و تەنانەت لە دەیەی هەشتاش وەك كەسێك لە دەرەوەی ئەو پێكهاتە و ئایدۆلۆجیایە خۆی پێناسە دەكرد. لە میانەی چاكسازییەكانی یەكێتیی سۆڤیەت، دەزگەی هەواڵگری رووسیا، پوتین بەرەو ئەڵمانیای رۆژهەڵات رەوانە دەكات و تا كۆتاهاتنی سیستەمی كۆمۆنیستی لە رووسیا ئەو هەر لە ئەڵمانیای رۆژهەڵات دەمێنێتەوە. كاتێك دەگەڕێتەوە لە چالاكییەكانی بەردەوام دەبێت و تا ساڵی ١٩٩٦ دەبێتە جێگری سەرۆك شارەوانیی لینینگراد. دواتر بۆ پەرەپێدانی زیاتری خۆی لە بواری سیاسی و ئابووری روو لە پایتەختی وڵات دەكات. گرنگترین تایبەتمەندیی پوتین ئەوە بوو پێوەندییەكی زۆر پتەوی لەگەڵ خەڵكی ئاسایی هەبوو و هیچ پۆستێكی باڵای حزبی نەبوو.

بەهۆی ئەوەی پوتین لە ناو سیاسەتی حزبی كۆمۆنیستدا نەبوو، بۆچوونی سەربەخۆیانەی خۆی پاراستبوو، ئەو دەرفەتی زیاتری هەبوو تا رەخنە لە سیستەمی كۆمۆنیستی بگرێت، بۆیە بە ئاشكرا سیستەمەكەی رەت دەكردەوە و بە توندی لایەنگری لە بازاڕی ئازاد دەكرد.

ئەو ماوەیەی پوتین لە لینینگراد خەریكی چالاكی بازرگانی و ئابووری بوو، توانی ئەزموونێكی باش كۆ بكاتەوە و دواتر كە بە دەسەڵات گەیشت، سوودیان لێ وەربگرێت و ئابووریی رووسیا گەشە پێ بدات.


 



وشە - سلێمان تاشان