مەرجی كورد بۆ پشتیوانی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو چی دەبێ؟

ناوچە دابڕێنراوەكان یەكێكە لە دیارترین دۆسیە هەڵپەسێراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، بە پێی هەندێك زانیاری ئاماژە بۆ بوونی پیلانێكی میلیشیاكانی حەشد و هەندێك هێزی سوننە دەكرێت كە لە ژێر لوولەی تفەنگ كاریگەری لەسەر هەڵبژاردن و دەستوەردان لە ئەنجامەكەی بۆ بەرژەوەندیی كاندیدەكانیان بكەن تا زیاتر دەستی كورد لەو ناوچانەدا ببڕن. پەرلەمانتارێكیش ئاشكرای دەكات كە كوردانی ئەو ناوچانە ترسیان لە بەشداریكردن لە هەڵبژاردن هەیە بەوەی بە تۆمەتی بوونی ناویان لە لیستی داواكراوان لەلایەن میلیشیاكانی حەشد بگیرێن.

دوای ئازادیی عێراق لە 2003، پارێزگای كەركووك و ناوچە كوردنشینەكانی سنووری پارێزگای مووسڵ و دیالە لە چوارچێوەی مادەی 58ی ئەنجوومەنی حوكم جێیان كرایەوە، پاشان لە دەستووری عێراق لە مادەی 140 جێگیر كرا و بڕیاربوو لە ماوەی دووساڵ مادەكە جێبەجێ بكرێت كە خۆی لە سێ قۆناغ دەدۆزییەوە. بەڵام حكوومەتی عێراق نەك مادەكەی جێبەجێ نەكرد، بەڵكو تەگەرەیشی خستە بەردەم تا دوای تەواوبوونی دووساڵەكە، پاشانیش پڕوپاگەندەی بەسەرچوونی مادەكەی جاڕدا، بەڵام بەرپرسانی كورد رەتیان كردەوە مادەكە كاتی بەسەرچوو بێت.

دوای هاتنی داعش و شكستی حكوومەتی عێراق لە پاراستنی ئەو ناوچانە، هێزەكانی پێشمەرگە توانییان ئەو ناوچانە لە دەستی داعش رزگار بكەن و بیانپارێزن، خەڵكی ناوچەكەش بەشدارییان لە ریفراندۆمی 25ی ئەیلوول كرد، بەڵام دواتر باڵێكی ناو یەكێتی رێككەوتنی لەگەڵ سەرانی میلیشیاكانی حەشد ئەنجامدا و  خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەری لێ كەوتەوە، كەركووك و چەندان ناوچەی تریان رادەستی سوپای عێراق كرد.

كەمتر لە دوو مانگ ماوە بۆ هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی عێراق، مەترسییەكانی سەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان هێندەی تر زیادی كردووە، دوای ئەوەی میلیشیاكانی حەشد بە بڕیاری حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانیش كەركووك و ئەو ناوچانەیان جێنەهێشت، لەولاشەوە لایەنە كوردستانییەكان شكستیان خوارد لە دروستكردنی لیستی هاوبەش بۆ ئەو ناوچانە.

لە یەككاتدا دوو مەترسی لەسەر ناوچەكانی دەرەوەی كوردستان هەیە، یەكەمیان شكستی یەك لیستی كوردی و دووەمیان بوونی میلیشیاكانی حەشد كە خاوەنی هاوپەیمانی فەتحن و كاندیدیان لەو شارانە هەیە، لەلایەكی تریش ترسی دەستوەردان و ساختەكاری لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوو گومان هەڵناگرێت، لە پاڵ ئەوەشدا بە ناوی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و راوەدوونانی چەكدار و ئەندام و لایەنگرانی داعش، هاووڵاتییەكی زۆری مووسڵ كە بەشێكیان كوردن ترسیان هەیە بەشداری هەڵبژاردن بكەن بەهۆی لێكچووی ناوی سیانیان و گرتن و شوێنبزركردنیان لەلایەن دەزگەی هەواڵگری و بەرەنگاربوونەوە و میلیشیاكانی حەشد.

لەم خولەی ئێستەی پەرلەمانی عێراق، كورد لە مووسڵ 10 پەرلەمانتار و لە كەركووك هەشت و لە دیالە سێ و لە سەڵاحەدین یەك پەرلەمانتاری هەیە، هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن بۆ ئەم خولەی پەرلەمان لەبەر ئەو ئاماژانەی سەرەوە نەتوانن هەمان ژمارەی كورسییەكان بەدەست بهێننەوە.

هەر لەسەر مادەی 140، هەفتەی رابردوو دادگای باڵای فیدڕاڵ لە وەڵامی پەرلەمانتارانی كورد لەبارەی چارەنووسی ئەو ناوچانە، وەها بەرسڤی دایەوە كە كەركووك و مووسڵ و رۆژهەڵاتی دیالە ناوچەی جێ ناكۆكن، ئەمەش ئەو بۆچوونە رەتدەكاتەوە كە پێشتر هەندێك لە پەرلەمانتار و بەرپرسانی عێراقی دەیانگوت مادەكە بەسەرچووە.

بەرپرسێكی باڵای عێراقیش ئاشكرای دەكات، دۆسیەی مادەی 140 بۆ حكوومەتی داهاتوو دەگوازرێتەوە هاوشانی دۆسیەی نەوت و گاز و سنووری هەرێمی كوردستان.

بە پێی زانیارییەكان، ئەو دۆسیانە مەرجی سەرەكی كورد دەبن بۆ پشتگیریكردن لە سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق جا ئەگەر حەیدەر عەبادی خۆیشی بێت یانیش هادی عامری، بەلای كوردەوە كێشە نییە، بەڵكو یەكلاكردنەوەی ئەو دۆسیەیە مەرجی سەرەكییە.

لەسەر ئەو پرسە حوسێن كەریم كەسایەتی سیاسیی كورد دەڵێ، نابێت هەرێمی كوردستان تەنیا دووپات لە لایەنە دارایییەكان و بودجە بكاتەوە، بەڵكو گرنگە داوای جێبەجێكردنی دەستوور بە مادەی 140یش بكات، گرنگە ئەو پرسە یەكلابكرێتەوە.

لای خۆیەوە كیفاح مەحموود راوێژكاری راگەیاندنی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان دەڵێ، ئەو ناوچانە كارتێكی گرنگی دانوستاندن بە دەست حزبە كوردییەكان، تاكە رێی چارەسەریش دەبێت بە دیالۆگ بەگوێرەی دەستوور ئەو پرسە یەكلابكرێتەوە.

هاوكات ماجد شنگالی ئەندامی پەرلەمانی عێراق نایشارێتەوە هەڕەشە لەسەر ئەو ناوچانە هەیە، ئەو دەڵێ چەندان خەڵكی ئەو ناوچەیە پێوەندییان پێوەكردووە و ترسی خۆیانیان لە بەشداریكردن لە هەڵبژاردن نیشانداوە كە بەهۆی لێكچوونی ناوەكانیان لەگەڵ ناوی داواكراوان لەلایەن میلیشیاكانی حەشد بێنە گرتن.

ئەو ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە گرەو لەسەر بەدەستهێنانی كورسیی زیاتر لە مووسڵ و ناوچەكانی تر دەكەین، بەڵام دەبێت هەڕەشەكانی میلیشیاكانی حەشد لەبەرچاو بگیرێت كە كاریگەری لەسەر ویستی دەنگدەران دابنێن بەو پێیەی خۆیان كاندیدیان هەیە لەو ناوچانە، لەوانە ئەحمەد جبووری كە حەشدی عەشایەری هەیە.

شنگالی لە بەرنامەیەكی تەلەڤزیۆنیدا ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، ترسی دەستوەردان و ساختەكاری دەكرێت بە ئەنجامی دەنگدان لە مووسڵ و ناوچەكانی تری دابڕاو لە كوردستان.

لەبەرانبەر ئەو ترسانەدا موحسین سەعدوون ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە لیستی پارتی، دەڵێ ترسیان لە دەستكەوتەكانیان نییە، ئەنجامی هەڵبژاردن هەرچییەك بێت لە كۆتادا بەگوێرەی مادەی 117ی دەستووری دەستمان دەگات بە هەموو مافەكانمان.

سەعدوون كە بۆ "عەرەبی جەدید" قسەی كردووە، وێڕای مادەی 140، ئەوا بەپێی مادەی 117یش كورد دەتوانێت دەستی بە هەموو مافەكانی بگات.

 لای خۆشیەوە حەسان عیدانی مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی بەغدا دەڵێ ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بەردەوام دەبن تا ئەو كاتەی لەسەر دۆسیەی ناوچە دابڕاوەكان دەگەنە ئەنجامێك.

ئەو بۆ عەرەبی جەدید قسەی كردووە و دەڵێ، هەمیشە ئەو ناوچانە رووبەڕووی دەستكاریكردن لە دیمۆگرافیا دەبنەوە، چ ئەو كاتەی حكوومەتی عێراق هەژموونی بەسەردا هەیە چ ئەو كاتەشی دەكەوێتە دەست كورد. گوتی "زۆر ئەستەمە كورد ددان بەو راستییە بنێت كە دەستكاری دیمۆگرافیای كردووە، چونكە ئەوان پێیان وایە كارە راستەكەیان كردووە و ئەو خەڵكەی پێشتر لەسەر زێدی خۆی دەركراوە گەڕێنراونەتەوە".

زیاتر گوتی "باشترین چارەسەر ئەوەیە هەولێر و بەغدا كۆی كێشەكانیان بخەنە سەر مێزی گفتوگۆ بە تەنگژەی ناوچە كێشە لەسەرەكانیش، كە بەپێی دەستوور چارەسەری دەستنیشان كراوە، پاشان دادگای فیدڕاڵ روونكردنەوەی خۆی لەسەر بدات بەگوێرەی دەستوور".