ژمارەیەك شرۆڤەكاری سیاسی وای دەبینن كە سیاسەتی دەرەوەی ئێران تەنیا بەرجەستەی خواستەكانی بۆ فرەوانخوازی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناكات، بەڵكو بەهەمان قەبارە بەرجەستەی خواستی لاوازكردنی ریفۆرمخوازانی ئەو وڵاتەیە لەلایەن پارێزگارەكانەوە.
"سەنتەری توێژینەوەی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل"ی وتارێكی دوورودرێژی لەبارەی ململانێ ناوخۆییەكانی ئێران و ركابەری لە نێوان هەردوو رەوتی "ریفۆرمخواز" و "پارێزگار"ەكان و كاریگەری ئەوە بۆ سەر سیاسەتی دەرەوەی ئێران بڵاو كردەوە.
بەپێی وتارەكە سیستەمی سیاسی لە ئێران لە ماوەی رابردوودا هاوسەنگ نەبووە و زۆر جار دابەشكاری و ململانێی بەهۆی پاشخانی ئایدۆلۆجی و كەسی بەخۆیەوە بینیوە كە كاریگەری زۆری لەسەر داڕشتنی هێڵەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەو وڵاتەدا هەبووە.
وتارەكە تیشكی خستە سەر ناكۆییەكانی نێوان چاكسازیخواز و پارێزگارەكان و وای لەقەڵەم دا كە ململانێی نێوان ئەو دوو رەوتە تەنیا لەبارەی پرسی دیموكراسیەتەوە نییە، بەڵكو پرسی تریش دەگرێتەوە وەك سیاسەتی ئابووری و چی پێویستە بكرێت لەبارەیەوە و بڕی كرانەوەی ئێران بۆ دنیای دەرەوە و هێڵە سوورەكانی كە پێویستە لە ململانێكانی ناوچەكە نەبەزێندرێن.
سەرەڕای ئەوەی هەردوو رەوت بەشێكن لە سیستەمی فەرمانڕەوایی لە ئێران، بەڵام ئەوان لە وەڵامدانەوەی دوو پرسیاری سەرەكی دابەش دەبن كە ئەوانیش بریتین لە، گەورەترین مەترسی كە رووبەڕووی رژێمی ئێران دەبێتەوە چییە؟، هەروەها باشترین رێگە بۆ گەیشتن بە ئامانجە نموونەییەكانی ئێران چییە؟.
حەسەن رووحانی، سەرۆكی ئێران كە نزیكترین كەسایەتی براگماتی نزیكە لە رەوتی چاكسازیخوازان، هەموو هەوڵێك دەدات بۆ چارەسەركردنی ئەو نەخۆشییە درێژخایەنەی كە بەربووەتە هەناوی رژێمی ئێران، ئەو دووپاتی كردەوە كە گەورەترین دوژمنی ئێران ئەمەریكا و ئیسرائیل نین، بەڵكو بێكاری و هەڵاوسان و گرانی بژێوی و كەمی ئاو و گەندەڵییە، كە لە دامەزراوەكانی دەوڵەت تەشەنەی كردووە.
ئەوەیش مانای ئەوەیە كە چاكسازیخوازان و لە سەروویانەوە رووحانی وای دەبینن كە ئەگەر ئێران بیەوێت بەسەر كێشەكانی سەركەوێت پێویستە بەرووی دنیای دەرەوەدا بكرێتەوە بۆ راكێشانی وەبەرهێنانی زیاتری دەرەكی، چاكسازیخوازان پێیان وایە كرانەوە بەرووی دنیا پێویست بە گۆڕانكاری ناوخۆیی ئابووری دەكات، بەڵام ئەوان هاوكات درك بە سنوورداری توانای خۆیان دەكەن بۆ پاڵنان بە دۆخەكە بەرەو ئازادی و لیبرالیەتەوە بەهۆی خۆپارێزیی عەلی خامنەیی رابەری شۆڕشی ئێران لەو بارەوە كە ئەو كارە بووە هۆی پەكخستنی جموجۆڵەكانی خاتەمی سەرۆكی پێشووتری ئێران و سنوورداركردنی دەسەڵاتەكانی لە ماوەی سەرۆكایەتییەكەی لە نێوان 2001-2005دا.
هاوكات پارێزگاران لە سەروویانەوە خامنەیی پێیان وایە كە مەترسی سەرەكی بۆ سەر ئێران بریتییە لە دوو لایەن، یەكەمیان دەرەكی، ئەوانیش رۆژئاوا بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا و ئەوەی تر ناوخۆیی، كە بریتییە لە پاشەكشەكردنی هەستی ئاینی و شۆرشگێڕی لای كۆمەڵگەی ئێرانی، بەتایبەتی لای توێژی لاوان و زۆر جاریش خامنەیی وریایی لە بوونی پیلان كە لەلایەن دوژمنەكان بەتایبەتی رۆژئاوا لە دژی ئێران دەدات، بەڵام سەرەڕای ئەوە لە هێرشی زەوینی ئەمەریكا بۆ سەر وڵاتەكەی ترسی نییە، بەڵكو ترسی یەكەمی بریتییە لە جەنگی نەرم یان داگیركردنی كولتووری كە رۆژئاوا لەدژی ئێران دەیكات بەمەبەستی رووخاندنی دەوڵەتەكە لە ناوخۆدا.
مەترسیی ئەو جۆرە داگیركارییە لە تەشەنەكردن و بڵاوبوونەوەی كاریگەرییەكانی كولتووری رۆژئاوایە كە شێواندنی گیانی لێ ئەنجام دێت بەر لە شێواندنی جەستەییەوە، بۆیە پارێزگاران سوورن لەسەر هێشتنەوەی دۆخی سیاسی و كولتووری بە هاوشێوەی ئێستە لە ئێران بەهۆی درككردنیان كە كرانەوەی دەرەوەكی و ناوخۆیی دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر رژێمەكە و پارێزگارانیش ئەزموونی میخائیل گۆرباچۆڤ لە یاد ناكەن كاتێك بە ناوی چاكسازی لە پەیكەری یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو وڵاتەكەی لێك هەڵوەشایەوە.
لەو كاتەی چاكسازیخوازان وای دەبینن كە رێككەوتننی ئەتۆمی كە لە تەمووزی 2015 واژوو كرا مەرجێكی پێویست بوو بۆ چاكسازی لە ئابووری ئێران و بواردان بۆ هاتنەوەی وەبەرهێنانی گەورەی دەرەكی لە كەرتی نەوت و كەرتەكانی تری پیشەسازی و ژێرخان كە لە ساڵی یەكەمی دوای رێككەوتننەكە ئەوە رووی دا كاتێك ئێران بانگێشتنی سەتان گەورە كارسازی دنیای كرد و گرێبەستی سەرەتایی وەبەرهێنانیان واژوو كرد، بەڵام بەهۆی زۆری بەربەستەكانەوە زۆرێك لەو گرێبەستانە جێبەجێ نەكران.
بەلایەكی تر پارێزگاران وا سەیری ئەو وەبەرهێنانە دەكەن وەك هەڕەشەیەك بۆ بوونی رژێمی ئێران و ترسیان لەوە هەیە كە وڵاتەكە بكەوێتە بەر كاریگەریی نەرێنی كولتووری رۆژئاوا، بۆیە خامنەیی پێشنیازی بیرۆكەیەكی تری كرد كە ناوی نا "ئابووری بەرگریكاری" تا پێویستییەكانی تایبەتی ئابووری نیشتیمانی دابین بكات و پێویستی ناوخۆیی پڕ بكاتەوە، ئەوەیش مانای ئەوەیە كە پارێزگاران ئامادەن بۆ دانی باجێكی گەورەی ئابووری بەمەرجی پارێزگاریكردن لە بەهاكانی شۆرشی ئەو وڵاتە.