هەفتەی رابردوو دەنگۆی كودەتای سەربازی لە عێراق بە خێرایی بڵاو بووەوە، ئەمەریكییەكان هۆشداری دەدەنە حكوومەتی عەبادی كە مالیكی هەوڵ دەدات كودەتای سەربازی لە دژ بكات، كەچی شیعەكان هەوڵی كودەتای ئەمەریكا بە هاوكاری ئەفسەرە پلە باڵاكانی پێشتری بەعس بە دوور دەزانن، وەزیرێكی حكوومەتەكەی عەبادیش دەڵێ ئەگەر تاران و واشنتن لە عێراق نەدەبوون دەمێك بوو كودەتا كرا بوو.
كێ كودەتا دەكات؟
دوای لێكەوتەكانی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی عێراق، لە چەند رۆژی رابردوودا دەنگۆی كودەتایەكی سەربازی لە شەقامی عێراقی بڵاو بووەوە كە سوپای ئەمەریكا لە جموجۆڵدایە بۆ ئەنجامدانی كودەتایەكی سەربازی.
دەنگۆی ئەو كودەتا سەربازییە لەو كاتەدا زیاتر تۆخ بووەوە كە هەڵبژاردن نەیتوانی نەخشەی سیاسی عێراقی بەلایەكدا ببات و هیچ هاوپەیمانی و لیستێك زۆرینەی رەهای دەنگەكانیان بەدەست نەهێنا و ئاستی بەشداری هاووڵاتییانیش لە هەڵبژاردن بەتایبەت لە ناوەڕاست و باشووری عێراق هێندە لاواز بوو، وەك كودەتایەكی سپی وابوو دژ بە نوخبەی سیاسی و دەسەڵاتدار لە عێراق.
لە دوای 2003ەوە، ئەگەرچی عێراق هیچ هەوڵێكی كودەتای سەربازی بەخۆیەوە نەدیوە، بەڵام حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی بەغدا شكستیان هێناوە لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و دابینكردنی ژینگەیەكی ئارام بۆ هاووڵاتییانی عێراقی، تەنانەت لەم ماوەیەدا گەندەڵی هەموو سێكتەرەكان و كونج و كەلەبەری دامەزراوەكانی دەوڵەت و حزبە سیاسییەكانی گرتەوە و عێراق ماوەی چەندین ساڵە لە 10 وڵاتە هەرە گەندەڵەكانی دنیایە.
بەرپرسێكی باڵای عێراقی ئاشكرای كرد كە زۆرێك لە سەركردە سەربازییەكان لە حكوومەت و پڕۆسەی سیاسی عێراق بێزار بوونە، ئەوەی رێگرە لە بەردەمیان بۆ ئەنجامدانی كودەتایەكی سەربازی، واشنتن و تارانە.
ئەو بەرپرسە باڵایە نەیشاردەوە كە دۆخی عێراق بەرەو خراپتر دەڕوات كە هاوشانی پشێوی سیاسییە كە گومان لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن هەیە بەهۆی ساختەكاری.
دۆخی عێراق لە هەموو رووێكەوە بەرەو داڕمان دەچێت، لەلایەك دابەزینی ئاستی ئاوی هەردوو رووباری دیجلە و فوڕات لەلایەن توركیا و گرتنەوەی ئاوی رووبارەكانی لە ئێرانەوە دەڕژێنە عێراق، هەڕەشەی گەورەی لەسەر ناوەڕاست و باشووری عێراق دروست كردووە لەوەی ببن بە بیابان.
هاوشانی ئاو، سێكتەری كارەبا كە زیاتر لە 28 ملیار دۆلاری لێ خەرج كراوە كەچی حكوومەتی عێراق شكستی هێناوە لە دابینكردنی كارەبای بەردەوام، ئەمە جگە لە بەرزبوونەوەی رێژەی بێ كاری و هەژاری، گەڕانەوەی توندوتیژی و دەركەوتنەوەی داعش و بڵاو بوونەوەی میلیشیاكانی شیعە بە هەموو پنتێكی خاكی عێراق و دەستبەسەر داگرتنی بەندەرەكانی بەسڕە كە تاكە سەرچاوەی ئاوی بازرگانی و ئابووری عێراقە.
ئەو بەرپرسە باڵایەی عێراق كە پلەی وەزیری هەیە لە حكوومەتەكەی عەبادی، ئاشكرای دەكات كە هەندێك لە لیواكانی سوپای عێراق ئامادە نەبوون بێنە سەر سفرە و خوانی رەمەزانی لەگەڵ بەرپرسانی سیاسی عێراقی لە ناوچەی سەوز، ئەمەش وەك پەیامێك لە دامەزراوەی سەربازی بۆ سیاسییەكان لێكدرایەوە.
گوتی "یەكێك لە لیواكان لە وەڵامی داوەتەكە گوتبووی، نانخواردنی سەربازەكان لە سەربازگە زۆر شەریفانەترە لەوەی لەگەڵ سیاسییەكان نان بخۆیت".
ئەو وەزیرەی حكوومەتەكەی عەبادی كە نەیویستووە ناوەكەی ئاشكرا بكرێت و قسەی بۆ "عەرەبی جەدید" كردووە، دەڵێ سووپای عێراق لە شەڕی دژ بە داعش 80 هەزار قوربانی داوە لە كوژرا و بریندار بوو، ئەمەش بەهۆی شكستی حكوومەت بوو لە پڕۆسەی سیاسی، گوتی "ئەگەر ئێران لە رێگەی حەشدی شەعبی نەبێت, هەروەها هەبوونی سووپای ئەمەریكا لە عێراق نەبێت، دەمێك بوو سووپا كودەتای لە دژی سیاسییەكان كرد بوو".
زانیارییەكانی وەزیرەكەی حكوومەتەكەی عەبادی لە كاتێكدایە بە گوێرەی راپۆرتە میدیاییەكان لە هەفتەی رابردوو، قسە لەسەر هەوڵەكانی نوری مالیكی كرا كە خۆی بۆ كودەتایەكی سەربازی ئامادە كردووە دژ بە حكوومەتەكەی عەبادی و بە پشتگیری ئێران، لەمەیشدا ئەمەریكا هۆشداری داوەتەوە بەغدا و ئاگاداری كردووەتەوە لەو هەوڵە.
بەگوێرەی راپۆرتێكی رۆژنامەی "جمهوریەت"ی توركی كە لە سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی ئەمەریكی ئاشكرای كردووە، دەڵێ ئەگەری هەیە كودەتای سەربازی دژ بە حكوومەتەكەی عەبادی لەلایەن نووری مالیكی و دامەزرێنەرانی سووپای نوێی عێراق ئەنجام بدرێت.
رۆژنامەكە دەڵێ، ئەمەریكا لە رێگەی گاریت كوشنەر، نێردەی تایبەتی ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و راوێژكاری تایبەتی، داوای لە حكوومەتی عێراق كردووە كە 785 گەورە ئەفسەری سوپای عێراق سڕ بكات، چونكە بەگوێرەی ئەجێندای ئێران و قاسم سلێمانی كار دەكەن و نووری مالیكی سەرپەرشتیان دەكات.
پێوەند بەو پرسە، هادی عامری سەركردەی هاوپەیمانی فەتح ئەمڕۆ شەموو حەوتی تەمووز، رەتی كردەوە هیچ جموجۆڵێكی سوپای ئەمەریكا لە عێراق هەبێت بۆ ئەنجامدانی كودەتا، گوتی "هەموو لایەنە سیاسییەكان باڵی سەربازییان هەیە و رێگە بە كودەتا نادەن لەلایەن ئەمەریكاوە".
ئەو قسانەی عامری لە كاتێكدایە ئەمەریكا هۆشداری داوە لە ئەگەری كودەتا لەلایەن مالیكی هاوپەیمانی عامری دژ بە حكوومەتی عەبادی.
هاوكات عامر فایز، سەركردە لە هاوپەیمانی فەتح قسەی بۆ "بەغداد یەوم" كردووە، دەڵێ قسە كردن لەسەر جموجۆڵی ئەمەریكا بە مەبەستی كودەتا لە عێراق تەنیا پڕوپاگەندەیە و بنەمای راستی نییە، گوتی "ئەمەریكا ناتوانێت حكوومەتێكی رزگاری نیشتمانی دامەزرێنێت و ناشتوانێت حكوومەتێكی سەربازی دامەزرێنێت، ئەگەر ئەوە بكات ئەوا فتنەیەكی گەورە لە عێراق روودەدات كە كۆنتڕۆڵ ناكرێت".
زیاتر گوتی "كاتی كودەتا لە عێراق بەسەر چوو، ئەوەی هەبوو بەشێكە لە رابردوو، ئاستەمیشە دووبارە ببێتەوە".
مێژووی كودەتای سەربازی لە عێراق؟
عێراق لە 25ی نیسان/ ئەپرێڵ بووە یەكێك لەو وڵاتانی ئینتدابی بەریتانی، لە 23ی ئابی 1921 شا فەیسەڵ بوو بە یەكەمین پاشای عێراق، پاشان لە سێی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەری 1932 بوو بە دەوڵەتێكی سەربەخۆ. 14ی تەمووزی 1958، یەكەمین كودەتای سەربازی بەسەر دەوڵەتی پادشایەتی لەلایەن عەبدولكەریم قاسم ئەنجام درا و عێراق بوو بە وڵاتێكی كۆماری.
لەو رۆژە بەولاوە تا 1968 لە عێراق چەندان كودەتای تری سەربازی ئەنجامدران، لەوانە هەشتی شوبات/ فێبرایەر 1963 كودەتا بەسەر حكوومەتەكەی قاسم ئەنجام درا لەلایەن حزبی بەعس و هەندێك لە ئەفسەران و عەقید عەبدولسەلام عارف كرا بە سەرۆكی وڵات، بەڵام 18ی تشرینی دووەم/ نۆڤێمبەر 1963، عارف و هەندێك لە ئەفسەران گورزێكی كوشندە لە حكوومەتی بەعس دەدەن، بەڵام دواتر لە 17ی نیسان/ئەپرێل 1966 عارف لە بەسڕە دەكوژرێت و عەبدولرەحمانی برای جێگەی دەگرێتەوە.
17ی تەمووز/ یۆلیۆ 1968 حزبی بەعس و هەندێك لە ئەفسەرە نزیكەكانی عارف كودەتا دەكەن و ئەحمەد حەسەن بەكر دەبێتە سەرۆك. دوای چەند رۆژێك لە 30ی هەمان مانگ حزبی بەعس دژی ئەو ئەفسەرانە دەوەستێتەوە كە هاوكاری كودەتاكەیان كرد بوو.
سەدام حوسێن لە 16ی تەمووز/ یۆلیۆ 1979 بەكر لە پۆستەكەی دوور دەخاتەوە و خۆی دەبێتە سەرۆك كۆمار تا 2003 كە لەلایەن هاوپەیمانان بە سەركردایەتی ئەمەریكا، عێراق لە چنگی سەدام ئازاد دەكرێت.
لە ماوەی حوكمی سەدام حوسێندا "1979-2003" ئەگەرچی عێراق چەندان شەڕی لەگەڵ دراوسێكانی ئەنجام دا، بەڵام هیچ هەوڵێكی كودەتا دژی دەسەڵاتەكەی نەدرا. لە دوای 2003 تا 2009 ئەگەرچی عێراق بە كاتێكی پڕ مەترسی و شەڕ تێپەڕی كە تەنیا ساڵی 2006، زیاتر لە 36 هەزار هاووڵاتی سڤیل بوونە قوربانی جەنگ، بەڵام هیچ هەوڵێكی كودەتا نەدراوە.
لە دوای چوونە دەرەوەی سوپای ئەمەریكا لە عێراق لە 2011، پارێزگا سوننەكان رووبەڕووی هەڵمەتێكی توندی سوپای عێراقی بوونەوە تا ئەو كاتەی لە حوزەیرانی 2014 داعش مووسڵی داگیر كرد.