پێ ناچێت پێوەندییەكانی نێوان توركیا و وڵاتانی عەرەبی لە باشترین دۆخی دابێت، زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی پێوەندییەكانیان لەگەڵ توركیای ئەردۆغانی ئیخوانی لەوپەڕی خراپیدایە. میر محەمەدی جێنشینی عەربستانی سعوودیە، توركیا بە دوژمنی دووەمی وڵاتەكەی ناو دەبات دوای ئێران، ئوردنیش مەترسییەكانی هەژموونی توركیا بەسەر قودسی رۆژهەڵات ئاشكرا دەكات.
ئەردۆغان ئەگەرچی لەناو شەقامی عەرەبی جەماوەری زۆری هەیە و بەپێی بەدواداچوونێكی "عەرەبی 21" ئەگەر كاندید بێت لە هەر وڵاتێكی عەرەبی ئەوا لەو دەنگە زیاتر دەهێنێت كە لە توركیا لە هەڵبژاردنی 24ی حوزەیرانی رابردوو بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری لە توركیا بەدەستی هێنا.
ژینگەی وڵاتانی عەرەبی، ژینگەیەكی لەبارە بۆ دەركەوتنی سەركردەیەكی ئیخوانی، بە تایبەت دوای شۆڕشی بەهاری عەرەبی كە ئیخوانەكانی توونس و لیبیا و میسڕ و سووریا زۆر بە بەهێزی دەركەوتن، ئەمە وایكرد لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی میسڕدا براوەی هەڵبژاردن بن، بەڵام عەبدولفەتاح سیسی كودەتای سەربازی بەسەر محەمەد مورسی كرد كە ئێستە ئەوەی دووەم بە كۆمەڵێك تۆمەتەوە بەند كراوە.
بەپێی بەدواداچوونەكەی "عەرەبی 21" هۆكاری پشتگیری شەقامی عەرەبی لە ئەردۆغان بۆ دوو هۆكاری سەرەكی دەگەڕێتەوە، یەكەمیان تواندنەوەی دەسەڵاتی سەربازی لە وڵاتەكەی كە ئەوان لە وڵاتانی خۆیان بەو دەسەڵاتە سەركوت كراون. هۆكاری دووەمیش، بووژانەوەی ئابووری توركیایە بەتایبەت تا پێش كودەتاكەی حوزەیرانی 2016، كە ئێستە ئابووری توركیا لە پاشەكشەیەكی زۆر گەورە و مەترسیدار دایە بەهۆی دابەزینی بەهای لیرەی توركی و كۆچكردنی سەتان بازرگان و وەبەرهێنی تورك بەرەو یۆنان و وڵاتانی تری ئەوروپا.
هەر بەپێی راپرسییەكە، نوێكردنەوەی ئاینی ئیسلام لەسەر دەستی ئەردۆغان، یان روونتر تێگەیشتنێكی نوێ بۆ دین، ئەویش هۆكارێكی ترە لەوەی ئەردۆغان خاوەن جەماوەرێكی زۆر بێت لە وڵاتانی عەرەبی كە بەشی زۆریان بە دەست دەسەڵاتی تاكڕەوی لە وڵاتەكانیان گیریان خواردووە، بە تایبەت ئیخوانەكان كە كەنداوی عەرەبی و میسڕ هەوێنی سەرهەڵدانی ئەو گرووپە ئیسلامییە میانڕە و توندڕەوەیە لەیەك كاتدا.
بەگوێرەی شیكارییەكی ماڵپەڕی "میدل ئێست مۆنیتۆر" سەركەوتنی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی رابردووی توركیا كە بەو هەموو دەسەڵاتە رەهایە بووەتە سەرۆك كۆمار، لای تاكی عەرەبی تەنیا ناگەڕێتەوە بۆ سەركەوتكردنیان و شكستی خەونەكانیان، بەڵكو هیوا بەوە دەخوازن ئەردۆغانێكی عەرەبی لە وڵاتەكەیان هەڵبكەوێت.
چواریان پیرۆزبایی دەكەن
ئەو جەماوەرییەی ئەرۆدغان لای تاكی عەرەبی، پێچەوانەی پێوەندیەكانییەتی لەگەڵ سەركردەی وڵاتانی عەرەبی، توركیا تەنیا پێوەندی لەگەڵ قەتەڕ و مەغریب و توونس و سوودان خۆشە.
قەتەڕ كە وڵاتێكی كۆمەكبەخشی سەرەكی ئیخوانەكانە، بەو پێیەی توركیاش حزبێكی ئیخوانی حوكمی دەكات، پێوەندییەكی بەهێزیان لەگەڵ یەكتر هەیە، بەتایبەت دوای گەمارۆی چوار وڵاتە عەرەبییەكە بۆ سەر قەتەڕ كە توركیا بنكەیەكی سەربازی لەو وڵاتە دامەزراند و ئاستی بازرگانی نێوانیان هەڵكشا.
لەگەڵ ئەوەی زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی پێوەندییان لەگەڵ حكوومەتی ئەردۆغان ناخۆشە و هەر وڵاتێكیش بە هۆكارێك، بەڵام گونتەر مایەر بەڕێوەبەری ناوەندی لێكۆڵینەوەی جیهانی عەرەبی لە زانكۆی ماینزی ئەڵمانی، دەڵێ ئەردۆغان لەرووی سیاسییەوە لە ئیخوان موسلمین و قەتەڕ نزیكە، پشتگیری لە چالاكی رەوتە ئیخوانییەكان دەكات لە هەندێك وڵاتی عەرەبی.
مایەر دەڵێ ئەردۆغان پێوەندییەكی زۆر تایبەتی لەگەڵ قەتەڕ هەیە وەك وڵاتێكی كۆمەكاری بەهێزی رەوتی ئیخوانەكان لە دنیا، پێ دەچێ دوای هەڵبژاردنەوەی درێژە بەو ستراتیجییەی توركیا بدات، ئەمەش بە دیوەكەی تر پێوەندی توركیا لەگەڵ ركابەرەكانی قەتەڕ لە سەرووی هەموویانەوە سعوودیە، میسڕ، ئیمارات و بەحرێن ناخۆش دەكات.
شێخ تەمیم بن حەمەد ئال سانی لە یەكەمینەكانی سەركردەكانی دنیا بوو پیرۆزبایی لە ئەردۆغان كرد، هەر دوای راگەیاندنی ئەنجامەكان، پێوەندی بە ئەردۆغان كرد و پیرۆزبایی لێ كرد.
ئەو دوو وڵاتە بەمدواییە پێوەندییەكانیان زۆر بەهێز بووە بەتایبەت لە بواری سەربازی و ئابووری، هاوكات لە تەنگژەی وڵاتانی كەنداو، توركیا پشتگیری لە قەتەڕ كرد، ئەمەش باشترین بەڵگەی بەهێزی پێوەندییەكانی هەردوو وڵاتە.
جگە لە قەتەڕ، عومەر بەشیر سەرۆكی سوودان یەكێك بوو لە هەرە یەكەم سەرۆكەكانی دنیا كە پیرۆزبایی سەركەوتنی لە ئەردۆغان كرد.
جێی باسە پێوەندییەكی بەهێزی ئابووری لە نێوان توركیا و سوودان هەیە، كە وڵاتی دووەم زۆر پشت بە وەبەرهێنی توركی دەبەستێت، جگە لەمەش لە رووی سەربازیش هەردوو وڵات پێوەندییان بەهێزە.
غەنووشی كە نوێكەرەوەی هزری ئیخوانی دادەنرێت لە دنیا، زۆر لە چاودێران پێیان وایە داد و گەشەپێدانی توركی لەسەر تیرۆری غەنووشی دەڕوات، راشد غەنووشی یەكێك بوو لەو سەركردانەی هەرزوو پیرۆزبایی لە ئەردۆغان و داد و گەشەپێدان كرد.
راشد غەنووشی سەرۆكی بزووتنەوەی نەهزەی توونسی كە بزووتنەوەكەی براوەی هەڵبژاردنی ئەمدواییەی توونس بوو، بەڵام بە تەنیا حكوومەتی پێك نەهێنا بەڵكو حكوومەتی هاوبەشی پێكهێنا لەگەڵ لایەنەكانی تر، لە ترسی دووبارە بوونەوەی سیناریۆی میسڕ بەسەر مورسی.
نەهزە و داد و گەشەپێدان دوو حزبی ئیخوان موسلمینن و خاڵی هاوبەشیان لە نێواندا گەلێك زۆرە.
سەعدەدین عوسمانی شای مەغریب، ئەمیش لای خۆی پیرۆزبایی لە ئەردۆغان كرد و هیواخواز بوو پێوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات بەردەوامی هەبێت.
مەغریب هاوشانی وڵاتانی قەتەڕ و سوودان، پێوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ توركیا هەیە، هێندەی رێككەوتن و هاوبەشی لە نێوانیان هەیە، نیو هێندە ناكۆكییان نییە.
پارتی داد و گەشەپێدانی مەغریبی، لەو حزبانەیە هەمیشە بە ئاشكرای پشتگیری خۆی بۆ داد و گەشەپێدانی توركی دەردەبڕێت، بە بەردەوامیش وەبەرهێنانی توركیا لە مەغریب لە پەرەسەندندایە.
میری سعوودیە: توركیا دوژمنی دووەمی سعوودیەیە
میر محەمەد بن سەلمان جێنشینی شای عەرەبستانی سعوودیە، بەمدواییانە رای گەیاند كە وڵاتەكەی سێ دوژمنی هەیە، ئەوانیش ئێران و توركیا و گرووپە سوننە چەكدارەكانی وەك حەماس و ئیخوان موسلمین!
هاوكات ئەنوەر قەرقاش وەزیری دەوڵەتی ئیمارات بۆ كاروباری دەرەوە رای گەیاند پێوەندییەكانی جیهانی عەرەبی و توركیا لە باشترین ئاستیدا نییە.
مایەر دەڵێ شتێكی نامۆ نییە توركیا لەسەر لیستی ركابەر و دوژمنانی سعوودیە بێت، بەو پێیەی ئیسلامی سیاسی كە ئیخوان موسلمین نوێنەرایەتی دەكات و توركیاش پشتگیری زۆری لێ دەكات گەورەترین دامەزراوەی ئیسلامییە كە دەسەڵات بە دەستە لە نیمچە دوورگەی عەرەبی، بەمەش گەورەترین مەترسییە لەسەر دەسەڵاتی ئەو وڵاتانە، لێرەوە ناكۆكی نێوان دەسەڵاتدارانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ توركیا دەردەكەوێت.
جگە لەمە لە هەندێك لە وڵاتانی تری عەرەبی، بەشێك لە خەڵك لە ئەردۆغان دوور كەوتوونەتەوە بەهۆی دەستوەردانی لە كاروباری باكوری سووریا و داگیركردنی عەفرین. ئەو جموجۆڵە سەربازییەی توركیا تەنیا كوردانی نیگەران نەكردووە، بەڵكو عەرەبی سووریا و عێراقیشی نیگەران كردووە لە مەترسی دەستوەردانی سەربازی توركیا.
ئوردن و فەلەستین، پیلانێكی مەترسیداری توركیا لە رۆژهەڵاتی قودس ئاشكرا دەكەن، ئەویش كڕینی خانووبەرەیە لە قودسی رۆژهەڵات.
ئوردنییەكان و دەسەڵاتی فەلەستینی لەگەڵ ئیسرائیلییەكان لە گفتوگۆ و را گۆڕینەوە دان لەبارەی پەرەسەندنی پێگە و هەژموونی توركیا لە رۆژهەڵاتی قودس. هەروەك ئوردەنی و فەلەستینیەكان بەگوێرەی راپۆرتێكی رۆژنامەی "هائارتس"ی ئیسرائیلی كە سەرەتای ئەم مانگە بڵاو كرایەوە، ئاشكرای دەكات كە توركیا كۆمەكی دارایی زۆری بزووتنەوەی حەماسی توندڕۆی كردووە بۆ ئەوەی كۆنتڕۆڵی بەشی غەزە بكات.
لە بەشێكی راپۆرتەكەدا باس لە چالاكییەكانی توركیا لە رۆژهەڵاتی قودس دەكات بەوەی خانوو زەوییەكی زۆرییان كڕیوە كە پێشتر بەمجۆرە نەبووە، بە تایبەت لە دەوروبەری مزگەوتی ئەقسا، رۆڵی زۆریشیان دیوە لە خۆپیشاندانەكانی رابردوو لەو شارەدا، تەنانەت زۆرجار ئەوان بزوێنەری خۆپیشاندانەكانن دژ بە دەسەڵاتی ئیسرائیلی.
بەگوێرەی راپۆرتەكە، ئوردنییەكان ترسی ئەوەیان توركیا ببێتە ركابەریان و خۆی بە پارێزەری قودس بزانێت، لای ئیسرائیلییەكانیش چالاكییەكانی توركیا دەیەوێت لە رێی كڕینی خانووبەرە پێگەی سیاسی خۆی لە شارەكە بەهێز بكات.
هەرچی پێوەندییەكانی نێوان میسڕ و توركیایە، لەوپەڕی خراپیدایە بەتایبەت دوای كودەتاكەی سیسی بەسەر موڕسی.
توركیا پێی وایە سیسی بە كودەتا دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، هەرچی سیسییە توركیا تۆمەتبار دەكات بەوەی گەورترین وڵاتە كە پشتگیری لە "تیرۆری ئیخوانی" دەكات.
پێوەند بە ئیمارات، ئەو وڵاتە هێشتا پیرۆزبایی لە ئەردۆغان نەكردووە، بەڵكو بە پێچەوانەوەی گاڵتەجاڕی بە سەركەوتنەكەی كردووە.
پێوەندییەكانی توركیا و ئیمارات مێژوویەكیان لە ناخۆشی و ململانێ هەیە، بەڵام بەمدواییە بەهۆی تەنگژەی قەتەڕ پێوەندییەكانیان زیاتر گرژی بەخۆیەوە دیوە.
نزیك لە 20 رۆژە هەڵبژاردن لە توركیا كۆتایی هاتووە، كەچی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق هێشتا پیرۆزبایی لە ئەردۆغان نەكردووە.
پێوەندییەكانی نێوان عێراق و توركیا بەردەوام گرژی و ئاڵۆزی هەبووە، مێژووی نزیكترین ئاڵۆزی نێوان هەردوو وڵات دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2016، دوای ئەوەی عێراق هەبوونی سوپای توركیای لە باكور بە داگیركاری ناو برد.