چی لە پشت خۆپێشاندانەكانی شارەكانی باشووری عێراقە؟

تا دێت بازنەی خۆپێشاندان لە باشووری عێراق بەرفراوانتر دەبێت و ژمارەی قوربانییانیش زیاتر دەبن، حكوومەتیش بڕیاری دەستكرانەوە بە سوپا دەدات بۆ سەركوتكردنیان كە پێچەوانەی دەستوور و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكانی پێوەند بە دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕینە.

لە كاتێكدا لە مادەی 38ی دەستووری عێراق و بڕگەی یەكەمی مادەی 61 و بڕگەی دووەمی مادەی 73، بە وردی باسی ئازادی رادەربڕین دەكات بە هەموو شێوەكانی، بەڵام بەشێوەی ئاشتییانە و دوور لە توندوتیژی بێت، هاوكات پڕۆژە یاسای ئازادی رادەربڕین كە 17 مادەیە و لە پەرلەمانی عێراق خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە، هەموو پرسەكانی پێوەندی بە خۆپێشاندان و رادەبڕین باس كراوە، كەچی هەر خۆپێشاندانێك كە ئەنجام درابێت لەلایەن هێزەكانی تەناهی و پۆلیسەوە بە هێز رووبەڕوویان بوونەتەوە.

هاوكات بەپێی مادەی 21ی پەیماننامەی مافەكانی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكانی ساڵی 1958، گردبوونەوە و ئازادی رادەربڕین مافی هەموو كەسێكە و نابێت بەهیچ شێوەیەك مەرج و بەربەستیان بخرێتە بەردەم. كەچی خۆپێشاندانەكانی عێراق هەمیشە بەربەستی هەیە و بە چەك رووبەڕووی خۆپێشاندەران دەبنەوە.

بەهۆی نەبوونی خزمەتگوزاری سەرەتایی وەك ئاوی خواردنەوە و كارەبا بەم گەرمای هاوینە كە پلەی گەرما سەرووی 56 پلەیە لە هەندێك ناوچە، لەولاشەوە بێكاری كە رێژەكەی بەردەوام لە هەڵكشاندایە، چەند گەنجێك لە شارەدێی باهلە سەرەتای هەفتەی رابردوو، ناڕەزایەتییان لە بەردەم ئۆفیسی كۆمپانیای لۆك ئۆیڵ ئەنجام دا و داوای رەخساندنی هەلی كاریان كرد، پۆلیسی نەوت وگاز بە فیشەك بەرەنگاریان بوونەوە و كەسێكیان لێ كوشتن و سێ تریش بریندار بوون.

هەفتەیەك بەسەر رووداوەكە تێپەڕیوە، حكوومەتی عێراق نەك تا ئێستە بكوژی ئەو گەنجەی نەداوەتە دادگا كە هۆكاری بەرفراوانبوونی خۆپێشاندانەكەیە، بەڵكو بەگوێرەی ئامارەكان تا ئێستە زیاتر لە 80 بریندار هەن.

بەپێی هەواڵێكی "حوڕە" لە خۆپێشاندانەكانی دوو رۆژ لەمەوبەری میسان، خۆپێشاندەرێك كوژراوە و 18ی تریش بریندارن، بەمەش ژمارەی كوژراوانی خۆپێشاندەر بوون بە سێ كوژراو.

لە كاتێكدا پارێزگاكانی باشووری عێراق بە بەراورد بە ناوەڕاست و باكوری، ئارامە و دووە لە تیرۆر و شەڕ، بەڵام هاووڵاتییانی پارێزگاكانی باشووری عێراق لە دوای 2003 بوونەتە قوربانی ململانێی حزبە شیعییەكان، بەو هۆیەوە وەك سامی عەسكەری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان دەڵێ نەتوانراوە هیچ پڕۆژەیەكی وەبەرهێنان لەو پارێزگایانە ئەنجام بدرێت. گوتی "وەبەرهێنان لە بەسڕە سڕ كراوە و هیچ جووڵەیەكی نییە، نەتوانراوە هیچ پڕۆژەیەك لەو شارە ئەنجام بدرێت".

جگە لە ململانێی حزبی، بەپێی یاسای پتڕۆدۆلار كە ساڵی 2010 لە پەرلەمانی عێراق دەرچووە و بۆ هەر بەرمیل نەوتێكی خاو بڕی پێنج دۆلار دەدرێت بە پارێزگای وەبەرهێنی نەوتەكە بە مەبەستی ئاوەدانكردنەوەی ژێرخان و پێشخستنی خوێندن و سێكتەری تەندروستی و چارەسەری لێكەوتە ژینگەییەكانی دەرهێنانی نەوت، بەڵام حكوومەتی عێراق ئەو پارەیەی نەداوە بە هیچ پارێزگایەكی بەرهەمهێن.

غانم ئەلمیاحی ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای بەسڕە بۆ "عەرەبی جەدید" قسەی کردووە، دەڵێ، تەنیا بەسڕە 70%ی نەوتی هاوردەی عێراق دابین دەكات، حكوومەتی عێراقیش 12 ملیار دۆلاری پتڕۆدۆلار قەرزاری بەسڕەیە، بەو بڕە پارەیە ئەگەر لە كاتی خۆیدا بدرایە، دەتوانرا پڕۆژەكانی كارەبا و ئاوی خواردنەوە و خزمەتگوزارییە سەرەتایییەكان رێك بخرێنەوە و هەزاران هەلی كاریش دەرەخسا. گوتی "بەڵام حكوومەتی عێراق هیچی نەداوە".

وەڵام نەدانەوەی داخوازییەكانی خەڵك و ئەنجام نەدانی پڕۆژە ژێرخانییەكان لە پارێزگاكانی باشووری عێراق لەلایەن حكوومەت و حزبە دەسەڵاتدارەكانەوە، خەڵكی ئەو شارانەی هەراسان كردووە لە نەبوونی خزمەتگوزاری و هەلی كار.

بەپێی هەواڵێكی "ئیخبار ئەلعێراق" بەسڕە كە 60%ی دانیشتووانی گەنجن، رێژەی بێكاری لە ناویاندا 40%ە، هەرچی پارێزگای میسانە كە 12%ی نەوتی عێراقی لێیەوە بەرهەم دەهێنرێت، بەپێی ئامارە فەرمییەكانی وەزارەتی پلاندانانی عێراقی ئەو شارە لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژیت.

حەیدەر ئەلمەولی پەرلەمانتاری ئەو شارە كە قسەی بۆ "این" كردووە، دەڵێ 40%ی گەنجانی میسان بێكارن، خەڵكی ئەو شارە لە ژێر هێڵی هەژاریدا ژیان دەگوزەرێنن.

دیوانیە كە یەكێكی ترە لەو شارانەی لە چەند رۆژی رابردوودا خەڵكەكەی دژی نەبوونی خزمەتگوزاری و بێكاری خۆپێشاندانیان ئەنجام داوە، بەپێی ئامارەكانی ساڵی 2015 رێژەی بێكاری 13%ی تێپەڕ كردووە و 45%ی خەڵكی شارەكە كە دەكاتە 518 هەزار 942 كەس لە ژێر هێڵی هەژاریدان، بەمەش دەبێتە دووەمین هەژارترین پارێزگای عێراق.

سەرچاوەیەك لە نەخۆشخانەی حوسێن بە "شەبەکە ئیخبار ناسڕییە"ی راگەیاندووە، ئەمڕۆ یەكشەم 15ی تەمووز لە ئاکامی رووبەڕوو بوونەوەی هێزەکانی پۆلیس لەگەڵ خۆپیشاندەران لە ناسڕییە، تا ئێستە 36 بریندار گەیەنراونەتە نەخۆشخانەكە كە 11یان لە هێزەكانی پۆلیسن، لەو كاتەی خۆپێشاندەران جووڵەیان كردووە بەرەو بینای پارێزگای شارەكە.

ناسڕیە "زیقاڕ" یەكێكی ترە لە پارێزگاكانی باشوور، بەپێی ئامارەكان رێژەی بێكاری لەو شارەدا 35%ی تێپەڕ كردووە و زیاتر لە 400 پڕۆژەش پەكی كەوتووە كە 50 هەزار كرێكار كاریان تێدا دەكرد.

هەموو ئەو ئامارانە ئاماژەی دۆخی خراپی گوزەرانی پارێزگاكانی باشووری عێراق پشتڕاست دەكەنەوە، كەچی بەرانبەر بە داوای رەوانی خۆپێشاندەران، لە كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئاسایشی نیشتمانی كە شەوی رابردوو بە سەرۆكایەتی عەبادی ئەنجام درا، بە پاساوی ئەوەی گرووپ و رێكخراوی تر خزاونەتە ناو خۆپێشاندەران، بڕیاری دەستكرانەوەی هێزەكانی عێراقی درا بە رووی خۆپێشاندەران بۆ گرتنەبەری هەموو رێوشوێنێك تا ئاستی تەقەكردنی راستەوخۆ لە خۆپێشاندەران.

هاوكات بڕیاری پچڕاندنی هێڵەكانی ئینتەرنێتیش درا، دوای ئەوەی دوێنێ بە فەرمی تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك لە عێراق وەستێنرا.

 هەوڵەكانی حكوومەتی عێراق بۆ سەركوتكردنی ناڕەزایەتی خۆپێشاندەران چڕ تر بووەتەوە و هێزی زیاتر لە بەغدا و شارەكانی تر رەوانەی باشوور كراون، ئەمەش بەپێی دەستوور پێچەوانەی بنەما دیموكراسییەكان و مافەكانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕینە،  بەڵام خۆپێشاندەرانیش پێداگرن لەسەر داواكارییەكانیان و تا ئێستە بارەگای چەندان حزبی شیعەیان سووتاندووە كە بە هۆكاری سەرەكی خراپی گوزەرانیان دەزانن.