ئەنجامی ژماردنەوەی دەستی ..عێراق دەخاتە ناو پشێوییەكی ترەوە

لە كاتێكدا لیستە براوەكانی هەڵبژاردن شكستیان هێناوە لە پێكهێنانی لیستی گەورەی پەرلەمانی كە چاوەڕوان دەكرێت هەفتەی داهاتوو ئەنجامی كۆتایی رابگەیەنرێت، لایەنە سیاسییەكان ترسیان هەیە لە بەردەوامی خۆپێشاندانەكان دوای راگەیاندنی ئەنجامەكەش.

لە كاتێكدا سێ مانگ بەسەر هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی عێراقی تێدەپەڕێت، هێشتا بە فەرمی ئەنجامی هەڵبژاردن رانەگەیەنراوە، بە پێی ئەنجامەكانیش بێت هیچ لیستێك نەیتوانیوە 50+1ی دەنگەكان كە دەكاتە 165 كورسی پەرلەمانی بە دەست بهێنێت كە بەپێی بڕگەی یەكەمی مادەی 76ی دەستوور كە دادگای فیدڕاڵ كاتی خۆی خوێندنەوەی بۆی كردووە لەبارەی لیستی براوەی هەڵبژاردن یان لیستی گەورەی هەڵبژاردن، ئەو لیستەیە لە پەرلەمان لیستی گەورە بێت نەك لە براوەی هەڵبژاردن بێت، كاتێك لە نێوان لیستەكەی مالیكی و عەلاوی لە 2010 ململانێ هەبوو، بەڵام دادگا لە بەرژەوەندی مالیكی شكاندییەوە، ئەگەرچی لیستەكەی عەلاوی بە 91 كورسی براوەی هەڵبژاردن بوو.

ئیاس ساموك گوتەبێژی دادگای باڵای فیدڕاڵ دەڵێ، بەگوێرەی دەستوور كە كاتی خۆی خوێندنەوەی بۆ كراوە، ئەو لیستە دێتە راسپاردن بۆ پێكهێنانی حكوومەت كە زۆرترین كورسی پەرلەمانی هەبێت، نەك ئەو لیستەی براوەی هەڵبژاردن دەبێت.

زیاتر گوتی "تا ئێستە هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر هەڵوێستی دادگای باڵای فیدڕاڵ نەهاتووە و ئەو روونكردنەوەیە گۆڕانكاری بەسەردا نایەت، بەڵكو بۆ ئەوەی گۆڕانكاری بەسەر هەڵوێستی دادگا بێت دەبێت دەستوور هەموار بكرێتەوە".

مانەوەی هەڵوێستی دادگا وەك خۆی، لە كاتێكدایە بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردن پێش جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست، هاوپەیمانی سائیروون بە سەركردایەتی موقتەدا سەدر بە 54 كورسی لە كۆی 329 كورسی، براوەی هەڵبژاردنە، بەڵام ناتوانێت حكوومەت پێكبهێنێت و پێویستی بە 111 كورسی تر هەیە.

دوای ئەو هاوپەیمانی فەتح بە سەرۆكایەتی هادی عامری دێت كە 47 كورسی هەیە، ئەویش بۆ ئەوەی حكوومەت پێك بهێنێت پێویستی بە 118 كورسی هەیە، پاشان هاوپەیمانی نەسڕ بە سەرۆكایەتی عەبادی دێت كە 42 كورسی هەیە و ئەویش پێویستی بە 123 كورسی تر هەیە.

هەرسێ لیستە براوەكەی شیعە تەنانەت بەیەكەوەش ناتوانن 165 كورسی كۆ بكەنەوە، ئەمە لە كاتێكدایە پێكهێنانی حكوومەتی عێراق پێویستی بەوە دەكات لایەنە كوردستانییەكان و سوننەكانیش بەشداربن تێیدا.

پرسی پێكهێنانی كابینەی چوارەمی حكوومەتی عێراق لە دوای 2003، لە كاتێكدایە لە نۆ پارێزگای باشوور و بەغدای پایتەخت ماوەی مانگێك زیاترە خۆپێشاندانی جەماوەری بەردەوامی هەیە و داوای دامەزراندن و خزمەتگوزارییە سەرەتایییەكان دەكەن، تەنانەت دروشمی گۆڕینی سیستەمی سیاسی و بەگژداچوونەوەی گەندەڵكاران و چوونە دەرەوەی ئێرانیش لە عێراق دەكەن.

گۆڕەپانی سیاسی عێراقی نیگەرانی ئەوەی گرتووە كە راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنیش كە چاوەڕوان دەكرێت هەفتەی داهاتوو رابگەیەنرێت، نەتوانێت كۆتایی بە خۆپێشاندانەكان بهێنێت و بەردەوامییان هەبێت.

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن كە ئێستە لیژنەیەكی دادگا سەرپەرشتی دەكات، رۆژی دووشەم شەشی ئاب/ئۆگستس رای گەیاند كە جیاكردنەوەی دەنگی بە دەست هی ئەو سندووقانەی سكاڵای لەسەر بوو، كۆتایی هاتووە، بەڵام ئیاس ساموك گوتەبێژی دادگای فیدڕاڵی دەڵێ هێشتا ئەنجامەكە بۆ دادگا رەوانە نەكراوە بۆ پەسندكردنی، پێش ئەو قۆناغە، ئەوا قۆناغی تانەی لایەنە سیاسییەكان دێت كە مافی خۆیانە سكاڵا لەسەر جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست بكەن، ئەمەش پێویستی بە دوو هەفتە دەبێت.

ئەوەشی گوت "پاش راگەیاندن و كۆتاییهاتنی قۆناغی تانەی لایەنە سیاسییەكان لە دادگای تەمیز، ئینجا ئەنجامەكە رەوانەی دادگای فیدڕاڵ دەكرێت بۆ پەسندكردنی ناوی پەرلەمانتارانی خولی چوارەم بەگوێرەی دەستوور و یاسا".

بەگوێرەی دەستووری عێراق، دوای پەسندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن، ئەوا سەرۆك كۆماری ئێستەی عێراق فوئاد مەعسووم دەبێت لە ماوەی 15 رۆژدا، داوا لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی هەڵبژێردراو بكات بۆ ئەنجامدانی یەكەمین كۆبوونەوەی خۆی و سوێندخواردنی پەرلەمانتاران و هەڵبژاردنی سەرۆك پەرلەمان و هەردوو جێگرەكەی، پاش ئەو قۆناغە، ئەوا پەرلەمان سەرۆك كۆماری نوێ هەڵدەبژێرێت و ئەویش دوای تێپەڕبوونی 15 رۆژ لیستی گەورەی پەرلەمانی رادەسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكوومەتی نوێ لە ماوەی یەك مانگدا كە پەرلەمانیش متمانەی پێ بدات.

دەستووری عێراق كە دوای داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمەریكاوە نووسراوەتەوە، ساڵی 2005 لە راپرسییەكی گشتیدا خەڵكی عێراق دەنگیان بەو دەستوورە داوە، بەڵام لە دوای ئەو كاتەوە تا ئێستە رەخنەیەكی زۆر لە دەستوور دەگیرێت لەلایەن لایەنە سیاسییەكانەوە بە پاساوی ئەوەی بە پەلە نووسراوەتەوە و زۆر شت تێیدا روون نەكراوەتەوە، ئەمەش وایكردووە ململانێیەكی زۆری یاسایی لە نێوان پێكهاتەكان و لایەنە سیاسییەكان هەبێت كە بەشێكیان تا ئێستەش چارەسەر نەكراون.

پێوەند بەو پرسە، ئیاس ساموك ئاماژە بەوە دەكات، تەنیا لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 150 كێشەی یاسایی و دەستووری رەوانەی دادگای دەستووری كراوە بۆ روونكردنەوە لەسەر بڕگە و مادەكانی دەستوور كە بەشی زۆریان یەكلا كراونەتەوە.

روونی كردەوە كە دادگا بڕیاری گرنگی داوە كە بەشێكی پێوەندار بووە بە پرسی هەڵبژاردن و تانە لێدان لە یاسای بودجەی فیدڕاڵ، گوتی "ئەمە جگە لە پرسە دەستوورییەكانی پێوەند بە پێوەندی نێوان حكوومەتی فیدڕاڵ لەگەڵ هەرێم و پارێزگاكان بەگوێرەی تێگەیشتن لە لامەركەزی كە لە دەستووردا ئاماژەی پێ دراوە".

پرسی پێكهێنانی حكوومەتی داهاتوو كە ئەو هەموو رێكارە یاسایی و دەستوورییەی لە بەردەمدایە لەگەڵ بوونی ململانێی سیاسی نێوان لیستە سیاسییەكاندا، لە كاتێكدایە خەڵكی عێراق ترسیان لە بەردەوامبوونی تەنگژەی سیاسی نێوان لایەنەكان هەیە دوای راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنیش، خۆپێشاندانی جەماوەری بەردەوامی هەبێت.

پێكهێنانی كابینەی چوارەمی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، گرنگی تایبەتی خۆی هەیە كە هاوكاتە لەگەڵ سەركەوتن بەسەر داعش و ئاوەدانكردنەوەی ناوچە وێرانبووەكانی ژێر دەسەڵاتی داعش لە "2014 تا 2017".

سەرچاوە/ عەرەب