ئایا كێشەكانی توركیا و ئەمەریكا..ئەنكەرە لە ناتۆ دەخاتە دەرەوە؟
رۆژنامەی "فیلت"ی ئەڵمانی لە راپۆرتێكیدا باس لە بنەڕەتی كێشەی نێوان توركیا و ئەمەریكا دەكات، راوێژكارێكی سەرۆكی توركیاش دەڵێ كێشەكە پێوەندی بە قەشە بڕۆنسون نییە.
جەمیل ئەریتم راوێژكاری رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا، بە رۆژنامە ئەڵمانییەكەی راگەیاندووە كە ئەمەریكا دەیەوێت لە رێگەی گوشار خستنەسەر توركیا توانا و كاریگەری خۆی لە ناوچەیەكی گەرم تاقی بكاتەوە.
راوێژكارەكەی سەرۆكی توركیا، بەپێی رۆژنامەی "عەرەبی 21" كە راپۆرتەكەی كردووە بە عەرەبی، دەڵێ دەبێت ئەمەریكا لەوە تێ بگات كە دنیا وەك جاران نەماوە و یەك وڵات لووتكە نییە، "بۆیە ململانێی نێوان ئەمەریكا و توركیا لە رووكەش پێوەندارە بە قەشەیەك، بەڵام لە ناوەڕۆك هیچ پێوەندی بەو نییە كە ئەمەریكا بەهۆیەوە باجی لەسەر كەلوپەلی توركی زیاد كردووە".
زیاتر گوتی "هێشتا ئەمەریكا وەك پێش جەنگی سارد لەگەڵ رووسیا لە ناوچەكە مامەڵە دەكات، دیارە لەوە تێ نەگەیشتووە كە دۆخەكە گۆڕاوە و هێزی تر پەیدا بوونە و باڵانسی هێزیش بەردەوام لە گۆڕاندایە".
رۆژنامە ئەڵمانییەكە لە راپۆرتەكەیدا باس لەوە دەكات توركیا دەیەوێت لە رێی گرتنی زۆرەملێی لەسەر قەشە ئەمەریكییەكە گوشار بخاتە سەر واشنتن بۆ رادەستكردنەوەی فەتحوڵا گولەن، هاوكات توركیا وەها دەڕوانێتە ئەمەریكا كە هەژموونی لە ناوچەكە لاواز بووە بەهۆی دابەزینی پشكی لە ئابووری جیهانی و كەڵەكەبوونی قەرزێكی زۆر لەسەری، دوای ئەوەی دەركەوت كاریگەری لەسەر بازرگانی نێودەوڵەتی لاوازە.
بەپێی رۆژنامەكە كوردەكانیش بەشێكن لە كێشەی نێوان هەردوو وڵات، بەتایبەت كاتێك كوردەكان ئەمەریكا بە هاوپەیمانی خۆیان دەزانن و توركیاش پێی وایە ئەوان هەڕەشەن لەسەر ئاسایشی نەتەوەیییان.
ئەگەرچی توركیا وای دەبینێت لە پێگەیەكی بەهێزدایە، دەیەوێت سیاسەتی ئارامگرتن و قۆستنەوەی خاڵی لاوازی ئەمەریكا بەكار بهێنێت بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆی لە ناوچەكە، بەتایبەت دوای ئەوەی گرێبەستی كڕینی سیستەمی دژە موشەكی ئێس 400ی لەگەڵ رووسیا واژوو كردووە بەرانبەر بەوەی رووسیا رێ بە توركیا بدات كوورەی ئەتۆم لەسەر خاكی رووسیا دامەزرێنێت.
رۆژنامە ئەڵمانییەكە مەترسی ئەوە ناشارێتەوە لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوەی كۆنگرێس پڕۆژە یاسایەك پەسند بكەن تێیدا نوێنەرانی ئەمەریكا لە بانكی نێودەوڵەتی و بانكی ئەوروپی ناچار بكەن بە دابەزاندنی رێژەیی دڵنیایی توركیا، بەمەش گورزێكی كوشندە لە ئابووری توركیا دەدەن.
پێوەندی ئەمەریكا و توركیا لە ناتۆ
بەو پێیەی هەردوو وڵات ئەندامی ناتۆن، تێكچوونی پێوەندییەكانیان كاریگەری راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر ناتۆ.
لە ماوەی رابردوودا لە دەیان راپۆرتدا باس لە دەركردنی توركیا لە ناتۆ كراوە، بەڵام بەمدواییە توركیا هەڕەشەی داخستنی بنكەی ئەنجەرلیكی ناتۆی لەسەر خاكی توركیا كرد.
رۆژنامە ئەڵمانییەكە دەڵێ سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر توركیا دوای سەردانەكەی جەنەڕاڵی ئەمەریكی كورتیس سكاباروتی كە هاوكات سەركردەی گشتییە لە هاوپەیمانی ناتۆ، بۆ ئەنكەرە دێت كە لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە دۆسیەی سووریایان تاوتوێ كرد، بەڵام توركیا لە بەردەم بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە سووریا وەستایەوە.
كاتی دەركردنی توركیا لە ناتۆ هاتووە؟
دۆگ باندۆی نووسەر لە وتارێكیدا بە ناونیشانی "كاتی دەركردنی توركیا لە ناتۆ هاتووە" كە ماڵپەڕی "24"ی ئیماڕاتی بڵاوی كردووەتەوە، باس لەوە دەكات چیتر پارتی داد و گەشەپێدان كە پارتی موسڵمانی دەسەڵاتدارە لە توركیا و بانگەشەی دیموكراسیی دەكات بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان، لای رۆژئاوا متمانەی لە دەست داوە، بەتایبەت دوای كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی حوزەیرانی 2016، ئەمەش وایكردووە واشنتن بیر لەوە بكاتەوە كە توركیا چیتر ئەو ئەندامە نییە شایانی ئەوە بێت لە ناتۆ بێت.
باندۆ كە نووسەرە لە پەیمانگەی "كاتۆ" هەروەها یاریدەدەری دۆناڵد ریگان سەرۆكی پێشتری ئەمەریكا بووە، لە وتارەكەیدا كە گۆڤاری "ئەمەریكا كۆنسیرفاتیڤ" بڵاوی كردووەتەوە، ئاماژە بە دەسەڵاتی ئەردۆغان دوای كودەتاكە دەكات كە بەكاری هێناوە بۆ دەست بەسەرداگرتنی تەواوی جومگەكانی دەسەڵات لە توركیا.
باندۆ لە وتارەكەیدا باس لە گرتن و دەركردنی زیاتر لە 160 هەزار فەرمانبەر دەكات، كە 50 هەزاریان بەند كراون و 152 هەزاری تریش لە كارەكانیان دوور خراونەتەوە، ئەمە جگە لە هەڵمەتی هەڕەمەكی گرتن دژ بە هەموو ئەوانەی رەخنە لە دەسەڵاتەكەی ئەردۆغان دەگرن، لەوانە گرتنی 300 رۆژنامەنووس و داخستنی هەزار و 500 رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ وەك لە راپۆرتەكانی رێكخراوی لێبوردەی نێودەوڵەتی هاتووە.
یاریدەدەرەكەی سەرۆكی پێشتری ئەمەریكا، باس لە هەوڵەكانی توركیا دەكات بۆ رێگریكردن لە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكەدا، دەڵێ چالاكییەكانی توركیا لە ئامانجە نێودەوڵەتییەكانی ئەمەریكا دەدات لە ناوچەكەدا، ئەمەش لەگەڵ هاوپەیمانێكی ئەندام لە ناتۆ نایەتەوە.
ئاماژە بە رووداوی كەوتنی فڕۆكەكەی رووسیاش دەكات لە ساڵی 2015 لەلایەن توركیاوە، نووسەر پێی وایە ئەو رووداوە بووەتە هۆی نزیكبوونەوەی سەرۆكی توركیا و رووسیا، ئەگەرچی هەردووكیان ناكۆكن لەسەر چارەنووسی سەرۆكی سووریا، بەڵام كۆكن لەسەر دەركردنی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی كوردستان.
باندۆ هێما بۆ دەستوەردانی توركیا لە سووریاش دەكات كە بووەتە هەڕەشەیەكی راستەوخۆ بەسەر سیاستەكانی ئەمەریكا، ئەمەش كوردەكانی بێ هیوا كردووە و رەنگە لە داهاتوودا ئەوانیش چیتر پشتگیری لە ئامانجەكانی ئەمەریكا نەكەن.
نووسەری وتارەكە باس لە هەوڵەكانی توركیا دەكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی دروستبوونی دەوڵەتی كوردی لەسەر سنوورەكەی، دەڵێ لای توركیا ئەوە پێشینەیە نەك بەرەنگاربوونەوەی داعش. بە پێچەوانەوە توركیا هاوئاهەنگی لەگەڵ داعش كردووە بۆ لێدان لە كوردەكان و كڕینی نەوتەكەشی بۆ دەستكەوتنی سەرمایە.
باندۆ باس لە قوبرس و یۆنان دەكات كە توركیا بەمدواییە هەڕەشەی لە یۆنان كرد بەهۆی پێشخستنی كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی لە قوبرسی یۆنانی. نووسەر پێی وایە توركیا هۆكاری دابەشبوونی قوبرسە دوای ئەوەی ساڵی 1974 هێرشی كردە سەر قوبرس و داگیری كردووە كە هیچ وڵاتێكی دنیاش ددان بە قوبرسی توركی نانێت.
نووسەری وتارەكە، دوای باسكردنی ئەو هەموو پێشێلكارییانەی توركیا، دەیەوێت بڵێت ئێستە كاتی دەركردنی توركیا لە ناتۆ هاتووە.
ئەو دەڵێ ئەمەریكا ناتوانێت لەوە زیاتر بۆ توركیا بكات بۆ ئەوەی لەناوخۆیدا باری تێك نەچێت، بەڵام توركیا بە سەختی دژایەتی ئەمەریكا دەكات، بۆیە پێویستە ئەمەریكا چیتر پشت بە بنكەی ئەنجەرلیك نەبەستێت و چەكە ئەتۆمییەكانی و فڕۆكەكانی كە وەك دیل وان بە دەستی ئەنكەڕە لەوێ بگوازێتەوە بۆ شوێنێكی ئارامتر، پێش ئەوەی هەر رووبەڕووبوونەوەیەك روو بدات.
زیاتر گوتی "پێویستە ئەمەریكا رەشنووسێك ئامادە بكات و بیداتە ناتۆ، تێیدایە هەڵسەنگاندن بۆ ئەندامبوونی توركیا لە ناتۆ بكرێت، چونكە بوونی توركیا چیتر سوودی نەماوە لە ناتۆ و لە بەرژەوەندی ئەمەریكا نییە بەهۆی سیاسەتی داپڵۆسێنەر و پێشێلكاری مافی مرۆڤ كە ئەرۆدغان گرتوویەتییەبەر".
توركیا هەڕەشە داخستنی ئەنجەرلیك دەكات
لەگەڵ گرژتربوونی پێوەندییەكانی نێوانیان، توركیا دەیەوێت لە رێی هەڕەشەی داخستنی بنكەی سەربازی ئەنجەرلیكی ناتۆ لە وڵاتەكەی گوشار بخاتە سەر ئەمەریكا.
لەو بنكەیەدا ئەمەریكا وێڕای هەبوونی دەیان فڕۆكەی جەنگی پێشكەوتوو، ئەوا مووشەكی ئەتۆمیشی لێیە و ئەمەریكا وەك بنكەیەكی سەرەكی لە لێدان لە ئەفغانستان و شەڕی دژ بە تیرۆر بەكاری هێناوە.
هەڕەشەیەكی تری توركیا، نزیكبوونەوەیەتی لە ئێران و رووسیا و چین، بەو دوو چەكە دەیەوێت گوشاری زیاتر بخاتە سەر ئەمەریكا.
پێنج دۆسیە گەرمەكەی نێوانیان
دوای كێشەی قەشە بڕۆنسون، بەپێی راپۆرتێكی "مسڕاوی" ئێستە پێنج دۆسیەی سەرەكی لە نێوان توركیا و ئەمەریكا ململانێی لەسەر هەیە، ئەوانیش دۆسیەكانی ئاڵوگۆڕی بەندكراوەكان، باكوری سووریا، گرێبەستی پێ فرۆشتنی فڕۆكەی ئێف 35 بە توركیا، هۆشداریدان لە پێوەندییەكانی ئەنكەڕە و مۆسكۆ بەو پێیەی توركیا ئەندامی ناتۆیە، هەروەها هاوپەیمانی بەستن لەگەڵ ئێران.
بە پێی راپۆرتەكە، ئەو پێنج دۆسیەیە كاریگەری و لێكەوتی راستەوخۆی دەبێت لە نێوان هەردوو دەوڵەت ئەگەر بە پەلە چارەسەر نەكرێت، مەترسی هەڵگیرسانی ململانێیەكی گەورەتری لێ دەكرێت ئەمجارە لەناو هاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی، ناتۆ.
وشە -
فهرمان سادق