تا دێت بڕیارەكانی دۆناڵد ترەمپ بە سەپاندنی باج لەسەر كاڵاكان دەبێتە هۆی ناجێگیری زیاتری بازرگانی نێودەوڵەتی و ئەمەش زیانی گەورە و قووڵی لەسەر خواست لەسەر وزە لە ئاستی دنیادا كەم كردووەتەوە. چاودێران پێیان وایە ئەگەر دۆخەكە بەمجۆرە بەردەوام بێت، ئەوا تێكڕای گەشەی ئابووری جیهانی لاواز دەكات و پێویستە بە خێرایی چارەسەر بكرێت.
راپۆرتەكان باسی چی دەكەن؟
بڕیارەكانی ترەمپ لە سەپاندنی باج بەسەر كاڵای وڵاتان، وایكردووە چیتر وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت كۆنتڕۆڵی نرخی جیهانی نەوت نەكەن، بەڵكو بڕیارەكانی ترەمب بووەتە سەرچاوەی ناجێگیری نرخەكە، ئەمەش دوای ئەوەی لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا رێوشوێنەكانی وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت كۆنتڕۆڵی نرخەكەیان كرد و بەهۆیەوە نرخەكەش زیاد لە دوو هێندە بەرز بووەوە.
بەپێی راپۆرتێكی كۆمپانیای نەوتی هیلال، ئاماژەی بەوە داوە چیتر ئاسان نییە وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت و غاز بتوانن مامەڵە لەگەڵ ئاڵنگارییەكانی بازاڕ و خواست لەسەر نەوت بكەن وەك ئەوەی لە رابردوو توانای هەبوو، بەهۆی ئەوەی ئابووری وڵاتانی بەرهەمهێن دووچاری زیانێكی زۆر گەورە بووەتەوە لە سەرجەم سێكتەرەكان، چ سێكتەرە نەوتییەكان و نانەوتییەكان، تا ئێستە لێكەوتەكانی قووڵە و كاریگەری بەسەر پلان و ستراتیجی دارایی و ئابووری وڵاتانی پیشەسازی هەبووە.
راپۆرتەكەی هیلال كە "
عەرەبی 21" بڵاوی كردووەتەوە، ئاماژە بە گەشەی ئابووری ئامانجدار لای وڵاتانی كڕیار و پلانی بەرهەمهێنان دەكات لەگەڵ خستنەڕووی نەوت لە بازاڕەكاندا، دەڵێ لە دوو ساڵی رابردوودا جۆرێك لە هاوسەنگی دروست كرد، بەڵام ئێستە بازاڕ جۆرێك لە بەرز و نزمی بەخۆیەوە دیوە كە بە قووڵی كاریگەر بووە بەهۆی ناجێگیری دۆخی بازرگانی نێودەوڵەتی.
جێی باسە لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا دوای گرتنەبەری رێوشوێن لەلایەن ئۆپیك و رووسیا و وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت، وایكرد نرخی بەرمیلێك نەوت لە 30 دۆلارەوە ببێتە 80 دۆلار، ئەمەش دۆخی ئابووری وڵاتانی بەرهەمهێنی باشتر كرد و كاریگەری بەسەر گەشەی ئابووری ئەو وڵاتانەدا هێناوە، بە جۆرێك لە چارەگی یەكەمی ئەمساڵدا گەشەی ئابووری وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت 1.6% زیادی كردووە و داهاتی نا نەوتیش 42% گەشەی كردووە لە وڵاتێكی وەك عەرەبستانی سعوودیە.
هیلال باس لە گەشەی ئابووری وڵاتێكی وەك ئیماڕات دەكات و دەڵێ، گەشەی نا نەوتی 4.6% لە حەوت ساڵی رابردوو زیادی كردووە و چاوەڕوان دەكرێت لە ساڵی 2021 بگاتە 5% و بەشداری كەرتەكانی نانەوتیش لەسەر بودجەی ساڵانەی بگاتە 80%.
هەر بەگوێرەی راپۆرتەكە بەهۆی بڕیارەكانی ترەمپ، پێ دەچێ وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت و غاز نایانەوێت بچنە ناو هاوكێشەیەكی ناجێگیری بازاڕی وزەی جیهانی.
ترەمپ جەنگی بازرگانی یەكەمی دەست پێ كرد
سیاسەتەكانی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمەریكا بووەتە هەڕەشە بەسەر بازرگانی نێودەوڵەتی، چاودێران پێیان وایە دنیا بەرەو تەنگژەیەكی دارایی دەبات، ئەگەر بەردەوام بێت لەسەر دژایەتیكردنی وڵاتانی پیشەسازی.
شارەزایانی ئابووری هۆشداری دەدەن لە سەرهەڵدانی تەنگژەیەكی دارایی كە بازاڕی جیهانی لەناو دەبات بەهۆی سیاسەتەكانی دارایی و ئابووری و بازرگانی سەرۆكی ئەمەریكا، كە تەنانەت وڵاتانی هاوپەیمانی ئەمەریكا لە ناتۆشی گرتووەتەوە.
ترەمپ بەهۆی ناكۆكیی سیاسی، سزای ئابووری خستووەتە سەر وڵاتێكی وەك توركیا كە هاوپەیمانیەتی لە ناتۆ، هەروەها سزای هاوبەشە بازرگانییەكانی وەك كەنەدا و چینی داوە، ئەمە جگە لە زیادكردنی باج لەسەر بەرهەمەكانی ئەوروپا.
دەیڤید موریسون شارەزای ئابووری لە كۆمپانیای "G.K.F.X" بۆ نێوەندگیری دارایی، دەڵێ لەو كاتەی ترەمپ دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، زۆر بە پەلە باجی گومرگی خستووەتە سەر كاڵای بیانی، ئەمەش تەنیا وڵاتانی هاوبەشی بازرگانی ئەمەریكای نەگرتووەتەوە وەك كەنەدا و چین و مەكسیك، بەڵكو تێكەڵی كردووە بە كێشە و ململانێ سیاسییەكانیشی لەگەڵ وڵاتانی وەك رووسیا و ئێران و توركیا. گوتی "سەپاندنی سزا بەسەر وڵاتانی ئەندام لە ناتۆ جێی سەرنج و هەڵوەستەیە".
چاودێران پێیان وایە ئەگەر سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر توركیا بەردەوامی هەبێت، دوور نییە ئەو وڵاتەش هاوشێوەی چین لە رێكخراوی بازرگانی نێودەوڵەتی سكاڵا لە دژی ئەمەریكا بەرز بكاتەوە.
جەمیل ئەحمەد سەرۆكی بەشی ستراتیجی لە دراوەكان و لێكۆڵینەوە لە بازاڕ لە كۆمپانیای " FXTM " دەڵێ، ئەو وڵاتانەی بەهۆی سزاكانی ترەمپ زیانیان كردووە، ناچار دەبن لەگەڵ یەكتر گرێبەستی بازرگانی ئەنجام بدەن بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری سزاكان، ئەمەش وەك چارەسەرێكی شوێنگرەوە دەبێت.
روونی كردەوە، پێ دەچێت توركیا رووی لە چین و رووسیا و وڵاتانی كەنداو بكات بۆ دەستخستنی سەرمایە وەك چارەسەرێكی شوێنگرەوە. گوتی "ئەگەر جەنگی بازرگانی بەردەوام بێت، ئەوا كاریگەرییەكانی زۆر گەورەتر دەبێت لە تەنگژەی دارایی 2008، بۆیە ناكرێت كاریگەرییەكانی جەنگی بازرگانی لەسەر ئابووری جیهانی نادیدە بگرین".
ئەوروپا سەلامەتە.. چی سازش بە ترەمپ دەكات؟
شارەزایانی ئابووری لە بانكی "UBS" پێشبینی دەكەن ئەگەر بازاڕی ئەمەریكی بەهۆی دابەزینی بەهای پشكەكانەوە بەشێوەیەكی چاوەڕوان نەكراو، ئەگەری ئەوەی لێ دەكرێت دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا ستراتیجی خۆی لەبارەی تەعریفەی گومرگی و بازرگانی بگۆڕێت.
ئیرین بڕاون سەرۆكی بەشی كارگێڕی قەواڵەكان لە بانكی ناوبراو دەڵێ، باوەڕیان بەهێزە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ دواجار لەو ستراتیجەی ئێستە هەیەتی پاشگەز دەبێتەوە.
بەپێی راپۆرتێكی "
ئیخبارك"، بڕاون لە راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بەوە داوە كە ئەمەریكا گوشارەكانی لەبارەی ناكۆكی بازرگانی كەمتر دەكاتەوە ئەگەر كاریگەری گەورەی لەسەر بازاڕی پشكەكانی ئەمەریكا دروست بكات.
روونی كردەوە، مەبەستی لە دابەزینی گەورە لە بازاڕی پشكەكانی ئەمەریكی بەو مانایەی بە رێژەی 10% دابەزێت لە ماوەیەكی كورتدا.
لە راپۆرتەكەدا ئاماژە بە توندتربوونی ململانێیەكانی نێوان چین و ئەمەریكا كراوە لە چەند مانگی داهاتوودا، داواش لە وەبەرهێنەران دەكات هەوڵی هێوركردنەوەی دۆخی بازرگانی نێوان ئەوروپا و ئەمەریكا بدەن.
ئەو داوایەی بانكەكە لە وەبەرهێنەران دوای ئەوە دێت چین بڕیاری دا بە بەهای 60 ملیار دۆلار تەعریفەی گومرگی بخاتە سەر كاڵای ئەمەریكی هاوردە، ئەمەش وەك وەڵامدانەوەیەك بوو بۆ ئەو باجەی ترەمپ بە بەهای 200 ملیار دۆلار خستیە سەر كەلوپەلی چینی. بڕاون گوتی "ئەوەیە وا دەكات دەبێت زۆر وریا بین لە پێوەندی بازرگانی ئەوروپا و ئەمەریكا".
جێی باسە هەڕەشەكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئەوروپا مەترسی ئەوەی لێ كەوتەوە كە بەرهەمە گرانبەهاكانی ئەوروپا تا 30% بەهاكانیان لە دەست بدەن، بەمەش كۆمپانیا ئەوروپییەكانی گەورەترین زیانی بەردەكەوت لەو جەنگەی ترەمپ رای گەیاندووە.
هێلین براند لە بانكی سویسڕی دەڵێ، وەها دابەزینێك لە بەهای كەلوپەلەكانی ئەوروپا، خراپترین سیناریۆیە كە چاوەڕوان بكرێت، بەتایبەت دوای ئەوەی لە بازاڕی پشكەكاندان، پشكە گرانبەهاكان نرخیان دابەزینی بە رێژەی 1% بەخۆیەوە بینی، ئەمەش وەبەرهێنەرانی پاڵ پێوە نا بۆ فرۆشتنی پشەكانیان وەك رێكارێك لە زیان نەكردنی زیاتر، ئەمە لە كاتێكدایە سەرەتای ئەمساڵ پشكە گرانبەهاكانی ئەوروپا بە رێژەی 24% بەرزبوونەوەیان بەخۆیانەوە بینی.
مەترسییەكانی پێوەندی بازرگانی نێوان ئەمەریكا و ئەوروپا گەیشتە لووتكە بەتایبەت دوای رەخنە توندەكانی ترەمپ لە كۆبوونەوەی ناتۆ، بەڵام دوای سەردانی نێردەی یەكێتی ئەوروپا بۆ واشنتن و كۆبوونەوەی لەگەڵ ترەمپ لە سەرەتای ئەم مانگەدا، پێ دەچی دۆخەكە گۆڕانكاری ئەرێنی بەخۆیەوە بینیبێت، بە جۆرێك باس لە رێككەوتنی هەردوولا دەكرێت لەسەر هەڵگرتنی یەكجارەكی تەعریفەی گومرگی لەسەر كاڵاكانی یەكتر.
جگە لەمە بەشێك لە زانیارییەكان باس لەوە دەكەن ئەوروپا و ئەمەریكا هەوڵ دەدەن بەیەكەوە چین لە قاڵب بدەن و تەنیای بهێڵنەوە لە پرسە بازرگانی و تەكنەلۆجییەكان.