ملیشیاكانی حەشدی شەعبی شارەكانی سەرووی فوڕات لە رۆژئاوای ئەنبار بە تەواوەتی لە میدیا نێودەوڵەتییەكان دادەبڕێنن و دەیكەن بە گۆڕەپانی ئەنجامدانی جۆرەها تاوانكاری و پێشێلكاری، ئەمەش وایكردووە جارێكی تر بڕیاری ئاوارەبوون هەڵبژێرن بۆ رزگاربوون لە دەست گرووپە چەكدارییەكان.
شارۆكەكانی هیت و عانە و راوە و ئالوس و جبە و بەغدادی و قائیم و حوسەیبیەی هاوسنوور لەگەڵ سووریا و روتبەی هاوسنوور لەگەڵ ئوردن تا دەگات بە شارۆكەكانی نەخیب و جەدیدە عەڕعەڕی هاوسنووری سعوودیە، كە لە رووی كارگێڕییەوە بەشێكن لە پارێزگای ئەنبار، دوای رزگاربوونیان لە دەستی داعش، جارێكی تر رووبەڕووی خراپترین ئەشكەنجە بوونەتەوە لەسەر دەستی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی.
حەشدی شەعبی تەواوی ئەو ناوچانەی لە كامێرای میدیا لۆكاڵی و بیانییەكان و رێكخراوەكانی مافەكانی مرۆڤی بیانی و لۆكاڵی و رێكخراوە كۆمەكبەخشەكان دابڕاندووە، تەنانەت حكوومەتی عێراقیش دەسەڵاتی بەسەر ئەو ناوچادانەدا نییە، ئەگەرچی فەرمانگە خزمەتگوزارییەكان سەرقاڵی كاری رۆژانەی خۆیانن و پۆلیسی خۆجێیش هەن، بەڵام پۆلیسی خۆجێی و پۆلیسی فیدڕاڵی لاوازترین زنجیرەی یەكە كارگێڕییەكانی ئەو ناوچانەن، ئەمەش رێی خۆش كردووە بۆ گرووپە میلیشیا شیعەكان و گرووپی میلیشیای عوبێد و جغایفە و هێزە عەشایەرییەكان، بە ویستی خۆیان دەستوەردان بكەن لە كاروباری ئیدارەدانی ناوچەكە، بەمەش جارێكی تر خەڵكی ناوچەكە بوونەتەوە قوربانی دەستی میلیشیاكان دوای ئەوەی لە دەستی داعش رزگاریان بوو.
زۆرینەی ئەو پێشێلكارییانەی بەرانبەر بە هاووڵاتییانی ئەو ناوچەیە دەكرێت وەرگرتنی سەرانەیە، ئەوان كە بەشی زۆریان ماوەیەكی كەمە گەڕاونەتەوە سەر زێدی خۆیان دوای رزگاربوونیان لە دەستی داعش، جارێكی تر لەلایەن گرووپە چەكدارەكانی میلیشیاكانی حەشد پێشێلكارییان بەرانبەر ئەنجام دەدرێت.
ئەنبار گەورەترین پارێزگای عێراق لە رووی رووبەرەوە كە 31.7%ی خاكی عێراق پێكدەهێنێت، شارۆكەی رومادی سەنتەری پارێزگاكەیە و جگە لەو حەوت شارۆكەی تری بەسەرەوەیە كە فەلووجە، روتبە، راوە، هیت، حەدیسە، عانە و قائیمن، لەگەڵ 22 شارەدێ. ژمارەی دانیشتووانی بەپێی ئاماری نافەرمی ساڵی 2014 بێت ملیۆنێك و 600 هەزار كەسە، رووباری فوڕات بەلای بەشی باكوری رۆژئاوا بەرەو باشووری رۆژهەڵاتی شارەكە درێژ دەبێتەوە و بەناو شارۆكەكانی قائیم، عانە، حەدیسە، هیت، رومادی و فەلووجە بەدوای یەكدا تێپەڕ دەبێت تا دەگاتە سنووری بەغدای پایتەخت لە باشووری رۆژهەڵاتەوە.
پێشێلكاری بێ سزادان بەردەوامی هەیە
دانیشتووانی ئەو ناوچانە دووپات لەوە دەكەنەوە كە لیوای تەفوف و حزبوڵا و خۆراسانی، جۆرەها پێشێلكارییان بەرانبەر دەكەن و لە سەرەتای مانگی موحەڕەم لە 11ی ئەیلوولی رابردووەوە رێگرییان لێ كردوون لە ئەنجامدانی ئاهەنگی شەكراو خواردنەوە و بووك گواستنەوە، تەنانەت هەڕەشەی ئەوەیان لێ كردوون نابێت كەس گوێ لە گۆرانیش بگرێت.
ئەوان دەڵێن، میلیشیاكانی حەشد دەیان گەنجیان گرتووە تەنیا لەسەر ئەوەی تیشێرت و كراسی رەنگاوڕەنگیان پۆشیوە و پێیان وایە رێزیان لەو مانگە نەگرتووە.
ئەفسەرێك لە بنكەی پۆلیسی قائیم دەڵێت، میلیشیاكان سوودیان لە خراپی دۆخی تەناهی وەرگرتووە و پێشێلكاری گەورە بەرانبەر بە خەڵك ئەنجام دەدەن، ئەمە وایكردووە خەڵكی ناوچەكە نەتوانن بە ئازادانە هاتوچۆ بكەن، ئەگەرچی خەڵكی ناوچەكە سكاڵایان لەسەر ئەمە بەرز كردووەتەوە، بەڵام هێزە تەناهییەكان ناتوانن میلیشیاكانی حەشد لەو پێشێلكارییانە بوەستێنن، هەر كەسێكیش لە هێزە تەناهییەكان رووبەڕوویان ببنەوە، ئەوا لەناوی دەبەن یانیش لە ئەنبار دووری دەخەنەوە.
ئەندامێكی ئەنجوومەنی پارێزگای ئەنبار كە نەیویست ناوەكەی ئاشكرا بكرێت، ئاشكرای دەكات كە 10 گرووپی میلیشیای شیعە هەن لە شارەكەدا، كاریان رفاندنی خەڵك و سەپاندنی یاساكانی خۆیانە بەسەر ژیان و باری كۆمەڵایەتی خەڵكەكە، گوتی "ئەوان بێ هیچ نووسراوێكی فەرمی خەڵك دەگرن و سزای دەدەن و پێشێلكاری بەرانبەر دەكەن". زیاتر گوتی "تەنانەت هێزی هەردوو عەشیرەتی عوبێد و جغایفەش كە خەڵكی ناوچەكەن، لەو پێشێلكارییانە تێوەگلاون، تەنانەت ئەوانەی كە بازرگانن یان نووسینگەی حەواڵەی دراویان هەیە، هەڵدەكوتنە سەر ماڵەكانیان و سەرانەیان لێ وەردەگرن، حكوومەتی عێراقیش بێدەنگی هەڵبژاردووە و نایەوێ رووبەڕووی میلیشیاكانی حەشد ببێتەوە".
بەرپرسانی پارێزگای ئەنبار كۆكن لەسەر ئەوەی كە خەڵكێكی زۆر سكاڵایان لە دژی
میلیشیاكانی حەشد تۆمار كردووە، فالح عیساوی پەرلەمانتاری شارەكە دەڵێ سكاڵایەكی زۆریان بە دەست گەیشتووە دژ بە بەشێك لە میلیشیا شیعەكان لە ئەنبار و تەنانەت مووسڵ و دیالە، بۆ ئەمەش لیژنەی لێكۆڵینەوە پێكهێنراوە لەلایەن سەرۆكی پەرلەمان بۆ دەستنیشانكردنی لایەنی كەمتەرخەم".
شێخ سەباح محلاوی یەكێك لە سەرۆك هۆزەكانی قائیم دەڵێ، هۆكاری مانەوەی میلیشیاكانی حەشد لە رۆژئاوای ئەنبار، هاتن و چوونیان بۆ سووریا بۆ ئەنجامدانی كردەی سەربازی. گوتی "ئەوان نەیانتوانیوە كۆنتڕۆڵی سنوور بكەن، بەڵام دەروازەیەكی تایبەتیان هەیە، لەوێدا هاتن و چوونیان بۆ سووریا ئەنجام دەدەن". زیاتر گوتی "جگە لەمە هیچ ئەركێكی سەربازی بەجێ ناگەیەنن تەنیا گێچەڵكردن نەبێت بە خەڵكی ناوچەكە، ئەگەرچی هەوڵمان دا لە رێی سەركردەكانی سوپا ئاستێك بۆ پێشێلكارییەكانیان دابنێین، بەڵام ئەوان بە تەلەفۆن پێوەندییان پێوە كردم و جگە لە سووكایەتی، ئەوا هەڕەشەی كوشتنیان لێ كردم".
خەڵك چی لە بارەی پێشێلكارییەكانەوە دەڵێن؟
سالم تەعمە هیتاوی 26 ساڵان، دەڵێ چەند هەفتەیەك پێش ئێستە بە بیانووی رێز نەگرتن لە خاڵی پشكنین، لەو وەختەی بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ باوكی كردووە، میلیشیاكانی حەشد تێیان هەڵداوە و زۆریان لێ داوە، ئەو گوتی "لێرە كەس گوێ لە پێشێلكارییەكانی حەشد ناگرێت، ئەگەر ناڕەزایەتی دەرببڕێ، ئەوا بە داعش ناوت دەبەن، بۆیە دوو رێمان لە بەردەم ماوەتەوە یان قبووڵكردنی سووكایەتی یانیش رۆیشتن لە شارەكە".
خالد سەلمانی باس لە دۆخی قائیم دەكات و دەڵێ، لەو كاتەوەی لە دەستی داعش رزگاریان بووە تا ئێستەشی لەگەڵدا بێت، ئەوا میلیشیاكانی حەشد پێشێلكاری و گێچەڵ بە هاوزڵاتییانی قائیم دەكەن،. گوتی "لە خاڵەكانی پشكنین وشەی نەشیاو بە خەڵك دەڵێن، شەوانە هەڵمەتی گرتنی رەشبگیری ئەنجام دەدەن، كەسیش ناتوانێت رەخنەیان لێ بگرێت، ئەوا راستەوخۆ تۆمەتی داعشبوونی دەدەنە پاڵ".
خالد راوی باس لە گرتنی كوڕەكەی دەكات تەنیا لەسەر ئەوەی ناوی سوفیانە، ئەو دەڵێ كوڕەكەی كە تەمەنی 14 ساڵانە تا ئێستە سێ جار گیراوە، ئەمەش وایكردووە بڕیاری فرۆشتنی خانووەكەی بدات و لە كوردستان نیشتەجێ بێت.
جێی بیرخستنەوەیە دوای داعش، تا ئێستە هەزاران لە خەڵكی ئەنبار كوژراون یانیش گیراون، كەسیش هیچ لە بارەی دۆسیەی بەندكراوانیان نازانێت و چارەنووسیان نادیارە.
رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان: میلیشیاكانی حەشد تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە
لە نوێترین راپۆرتی
رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە بارەی پێشێلكارییەكانی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی لە پارێزگا سوننەكان بۆ ساڵی 2017- 2018، دەڵێ ئەگەرچی داعش پێشێلكاری زۆر مەترسیداری دژ بە مافەكانی مرۆڤ لە پارێزگا سوننەكان ئەنجام داوە، كە بەشێك پێیان وایە تاوانی جەنگی ئەنجام داوە، ئەوا هێزەكانی میلیشیاكانی حەشدیش هەمان پێشێلكاری و تاوانیان دژ بە خەڵكی ناوچەكە ئەنجام داوە كە لە هەندێ ناوچە تاوانی جەنگ بووە. جگە لەمەش دەستیان نەپاراستووە لە رفاندنی خەڵك كە تەمەنیان لە نێوان 15 بۆ 65 ساڵیدایە و لە ژێر دەستی داعش هەڵاتوون، كەچی ئەوان رفاندوویانن و تا ئێستەش چارەنووسیان نادیارە.
بەشێكی تر لەو پێشێلكارییەی دژ بە خەڵكی ناوچەكە ئەنجام دەدرێت، ئەو دادگاییكردنەیە كە تاكلایەنە و ئەوانەی تۆمەتبار كراون هیچ مافێكیان پارێزراو نییە و ناتوانن پارێزەر بۆ خۆیان دابین بكەن، جگە لەمەش لە ژێر سزادانێكی قورسدا ددان بەو تاوانانە دەنێن كە دەیانرێنە پاڵ.
تەنانەت دەسەڵاتدارانی عێراق لە ماوەی مانگی تەمووز و ئابی رابردووی 2017، 15 پارێزەریان گرتووە كە ئامادەیییان دەربڕیوە بەرگری لەو كەسانە بكەن كە تۆمەتی پێوەندی هەبوون بە داعشیان دراوەتە پاڵ.
رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی باس لە پێشێلكاری تر دەكات كە میلیشیاكان دژ بە خەڵكی پارێزگا سوننەنشینەكان دەیگرنەبەر، لەوانە گێچەڵ پێكردنیان تا ئاستی ناچار بوون لە چۆڵكردنی ناوچەكانیان و ئاوارەبوونەوەیان، بەشێك لەوانە تۆمەتی پێوەندی هەبوون بە داعشیان دەدرێتە پاڵ.
تەواوی ئەوانەشی كە پێشێلكاری دژی خەڵكی ئەو ناوچانە دەكەن، لە سوپای عێراق و میلیشیا شیعەكانن، ئەگەرچی حكوومەتی عێراق لیژنەی لێكۆڵینەوەی پێكهێنا، بەڵام تا ئێستە لیژنەكە هیچ راپۆرتێكی لەبارەی پێشێلكارییەكان بڵاو نەكردووەتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە تەنیا لە سەقڵاوییە بەیەكجار 643 كەس لە گەنج و پیاو رفێنراون و چارەنووسیان هێشتا دیار نییە.