میسال ئالووسی:جێی پێكەنینە سلێمانی هاوپەیمانی بودجەبڕەكەی كوردستانە

ئالووسی دووپاتی دەكاتەوە كە "دەستپێشخەرییەكەی عەمار حەكیم پێكەنینە بە خەڵك و هیچ راستییەكی تیادا نیی" ئەوەیش دەخاتە ڕٍوو كە بەهۆی نەخۆشكەوتنی تاڵەبانییەوە بۆشایی زۆر لە سلێمانی دروست بووە و دەڵێ "جێی پێكەنینە كە سلێمانی بە دەستوەردانی ئێران كێشە بۆ سیاسەتی هەرێم دروست دەكات و هاوپەیمانی كەسێكن كە بودجەی كوردستانی بڕیوە".

ئەوەی هەیە حكوومەتێكی لێكهەڵوەشاوە و ناتەواوە، چەند وەزارەتێك كە سەروەرییاننییە و دەبووفەرماندە سەربازی و تەناهییەكانی بە رەزامەندی پەرلەمان و لەسەر بنەمای توانست دیاری بكرانایە، هەموو ئەوانە لە سایەی فەرمانڕەوایییەكی گشتگیری ئیسلامیی سیاسی لە بەغدا كە بریتییە لە تایفیەت، بۆیە پرۆسەی سیاسی لە عێراق لێكهەڵوەشاوەیە و بووە هۆی لێكهەڵوەشانەوەی دەوڵەتی عێراقی.

هەتا سەركەوتنی داعش بەهۆی ئەو بۆشایییانە بوو كە لە دەوڵەتی لێكهەڵوەشاوەی عێراقیدا هەبوو، لەوەش خراپتر سەركەوتن بەسەر داعش دەبێتە مایەی زیادبوونی لێكهەڵوەشانەوەكە، چونكە فەرمانڕەواكانی بەغدا و حزبە ئاینییەكان توانای پێشكەشكردنی پڕۆژەی بنیاتنانی دەوڵەتێكی مەدەنییان نییە كە هەمووان كۆ بكاتەوە.

پڕۆژەكە راستەقینە نییە و تەنیا پێكەنینە بە خەڵك و هەر كاتێك لە هەڵبژاردن نزیك دەبینەوە، گوێبیستی ئەو جۆرە پڕۆژانە دەبین، هەوڵێكیشە بۆ پەردەپۆشی و مانەوەی سیاسەتوان و كەسانی فاشیل و گەندەڵ. 

رێژەی83%ی بودجە لە بەغدایە و هیچ خزمەتگوزارییەكی ئەوتۆ نییە، 17%ی بودجە بۆ هەرێمی كوردستانە و هیچی پێ ناگات، ئەوانە نیشانەی فەشەلی حكوومەت و دەوڵەتی عێراقن، بۆیە هیچ چارەسەرێك نییە بێجگە لە بوونی ویستێكی نێودەوڵەتی بەهێز بۆ بەهاناهاتنی عێراق، لێرەوە داوا لە سەرۆك ترەمپ دەكەم ناوی خۆی بباتە ناو مێژوو لە رێگەی پێڕەوكردنی سیاسەتێكی پراگماتیكی بۆ بەهاناهاتنی مرۆڤی عێراقی و بنیاتنانی دەوڵەتێكی نوێی عێراقی، جا دەوڵەتێكی كوردی-عەرەبی بێت یان كۆنفیدراڵی یا دەستووری.

مەبەستێكی تری پڕۆژەكەی حەكیم سووڕانەوەیە لەسەر تووڕەیی نێودەوڵەتی و بێزارییانە لەبەرامبەر ئەوەی لە بەغدا روو دەدات، ئەوان لە بڕیارە فاشیلە سیاسییەكانی بەغدا بێزارن، چونكە ئازاری هاووڵاتییان دەدات و پێشێلی دەستوور و سەروەریی خاك دەكات، بۆیە ئەوەی دەكرێت پەردەپۆشی فەشەل و پێكەنینە بە هاووڵاتییان و پێشاندانە بە دنیا كە ئێمە دەتوانین دەوڵەت بنیات بنێین، بەڵام كام دەوڵەت؟.

پێشتر رێككەوتننامەی مەكەیان واژوو كرد، هەروەها رێككەوتننامەی شەرەف و حەوزە و قاهیرە و لەسەر دەستی رێكخراوی وڵاتانی ئیسلامی و وڵاتانی دنیا، كوا ئەنجامەكانی؟ راستییەكەی ئەوان توانای بنیاتنانی دەوڵەتیان نییە، حەكیم دەیەوێ ئەو سەركردە سیاسی و فاشیلانەی ئێستە بمێنن و وای پێشان بدەن كە سەرەتایەكی نوێ دەست پێ دەكەنەوە، خۆ ئێوە فەشەلتان هێنا و دزیتان و هیچ پابەندییەكتان بە یاسا نییە و ناتوانن دەوڵەت بنیات بنێن، چاكسازی چی دەكەن.

ئەجینداكان بە ئاشكرا بوونیان هەیە، ئێستە نیوچە داگیركارییەكی ئێرانی بۆ عێراق، هەروەها داگیركاری توركیا و سعوودیە هەیە، لێهەڵوەشانەوەی دەوڵەت رێگەی بەو دەستوەردانە دەرەكییانە داوە، لەبارەی چارەسەری دۆخەكە، ئێستە سوننە ناتوانن لەگەڵ شیعەدا بژین و شیعەش بەهیچ جۆرێك متمانە بە سوننە ناكەن و كوردیش لەو نێوانەدا دەناڵێنن، كریستیانەكانیش بەهەمان شێوە.

ئاخۆ داعشەكان هەموویان بیانی و عەرەبن؟ نەخێر زۆرینەی چەكدار و سەركردەكانیان عێراقین و خەڵكی ئەو ناوچانەن كە داعش داگیری كردن، كێ بوو هەزاران ئافرەتی ئێزیدی رفاند و هەزارانی كوشتن، ئەوان هەر دراوسێی خۆیان بوون لە عەرەب و مسوڵمان، ئەوەش وای كرد كە بێمتمانەیی لە نێوان دانیشتوانی گوندەكانیش دروست ببێت، بۆیە وەك سەرانی سیاسی پێویستە وەڵام بدەینەوە كە شێوەی دەوڵەت چۆن دەبێت، دەوڵەتێكی یەكگرتوو درۆیە و حكوومەت نە دەسەڵات و نە پلانی هەیە بۆ ناوچەكانی سوننە و كوردی، ناوچە سوننەكانیش گرنگی نادەن بەوەی لە ناوچەكانی باشوور روو دەدات، بۆیە دوو رێگەمان لە پێشە، یان ئەوەتا بەرەو دەوڵەتێكی عەرەبی و دەوڵەتێكی كوردی یان بەرەو كۆنفیدراڵیی بڕۆین، یان گەشە بە دیموكراتیی بدەین و سەری بخەین كە پارتە ئیسلامییەكان توانای تێگەیشتن و سەرخستنیان نییە.

ئەو دان بەمافی گەلی كورد دەنێت و رێزی بۆ ئەو مافە هەیە، رێزیش لە سەرۆكایەتیی مەسعوود بارزانی و سەرۆكایەتیكردنی بۆ جەنگ لەدژی داعش دەگرن، ستافی نوێی كۆشكی سپی رێز لە پێشمەرگە دەگرن و بەهاوپەیمانێكی سەرەكی دادەنێن لە جەنگ دژی تیرۆر و سەقامگیركردنی تەناهی لە ناوچەكە.

ترەمپ نیگەرانە لە بەرامبەر فرەوانخوازی ئێران و تەڵەكەبازی ئاینی و تایفی و میلیشیایی و داعشی كە هەیە، ئەو دەیەوێ سیاسەتێكی نوێ جیاواز لە سیاسەتەكانی ئۆباما پێڕەو بكات، بەڵام ئاخۆ ئێمە وەك سیاسەتوانانی عێراق ئامادەین كە سوود لەو سەرۆكایەتییە نوێیە وەربگرین، یان ئەوەتا تا ئێستەش لەژێر كاریگەری و دەسەڵاتی ئێرانداین؟.

چارەسەری راستەقینە بۆ عێراق چاودێرییەكی راستەوخۆی ئەمەریكایە بۆ ئاشتەوایییەك لە نێوان هەموو پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە بۆ دیاریكردنی شێوەی داهاتووی دەوڵەتی عێراق، كە وڵاتێكی یەكپارچە بێت یان نا.

ئەڵمانیا وڵاتێكی نازی بوو، بەڵام دراوسێكانی وایاندەبینی كە پێویستە وڵاتێكی سەقامگیر بێت، بۆیە بووە دەوڵەتێكی سەقامگیر، بەڵام دراوسێكانی عێراق دیموكراسی نەبوون ودیموكراسیشیان بۆ عێراق نەویست، بەڵكو دیموكراسی عێراق بووە مەترسی بۆ ئەوان و ئازادبوونی عێراقییەكان لە سەدام بووە هەڕەشە بۆ ئێران و سووریا و توركیا و كەنداو، هەروەها ئازادبوونی كورد بووە هەڕەشە بۆسەر ئێران و توركیا و سووریا و وڵاتانی تریش، بۆیە دیموكراسیی لە عێراق لە بەرژەوەندی رژێمەكانی ناوچەكە نییە، بەڵام لەوە خراپتر نەزانی و لێكهەڵوەشاوەییی سیاسەتوانانی عێراقە كە بەشێوەی مافیا رەفتار دەكەن و یاسا لە بەرامبەریان دەستەوەستانە، بۆیە بنیاتنانی دەوڵەتی عێراق لەسایەی پارتە ئیسلامییەكان نابێت.

هیچ سیاسییەك لە عێراق نییە بتوانی بڵێ لە عێراق سەروەری هەیە، لەگەڵ ئێران و توركیا و كەنداو و سووریا و ئوردن سەروەری لە بنەڕەتدا بوونی نییە، عێراق بەو شێوەی دەوڵەتێكی چوارچێوە دیاریكراو نییە، ئیسلامییەكان وای دەبینن كۆپیكردنی شێوەی ئێران مەبەستە، بۆیە خۆیان بە تەواوكەری شۆڕشی ئێران دەزانن و ئەوەش گلەییمانە لەو وڵاتە كە تا ئێستەش باوەڕی بە پرۆسەی هەناردنی شۆڕشی ئیسلامی هەیە، بۆیە سەروەرییەكە كامەیە كە ئەفسەرانی ئێران و حزبوڵای لبنانی و توركیا و عەرەبەكانی كەنداو بە هەوەسی خۆیان لە بەغدا و دەرەوەی دەسووڕێنەوە، دەبێ ئەو سەروەرییە چی بێت كاتێك میلیشیاكان دەڵێن ئەوان پارێزگاری لە دەوڵەتێكی شیعە لە عێراق دەكەن، لەوكاتەی سوننەكان باسی لاگیری بۆ سعوودیە و توركیا و میسر دەكەن، بۆیە شتێك نییە بەناوی سەروەری چ لە رووی تیۆری یان كردەنی.

پێویستە هەموومان كۆ ببینەوە و لەسەر شێوەی دەوڵەتی عێراق رێكبكەوین، پارتە شیعەكان دەڵێن عێراق دەوڵەتێكی ئیسلامی شیعەیە و ئیسلامییە سوننەكان دەڵێن دەوڵەتێكی ئیسلامی عەرەبی بێت و كوردیش دەڵێت مافی دەوڵەتی كوردیمان هەیە، بۆیە پێویستە كۆ ببینەوە بڕیار بدەین شێوەی دەوڵەتی عێراق چۆن بێت، پێم وایە ئیسلامییەكان پڕۆژەی دەوڵەتیان نییە، بۆیە خاوەن دەوڵەتێكی نەخۆش و پەككەوتەین تائەو ئاستەی هەزار چەكداری داعش توانییان چەند پارێزگایەك كۆنترۆڵ بكەن، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە عێراق دەوڵەتێكی لێكهەڵوەشاوەیە.

لێرەوە داوا لە عەرەب دەكەم ئازا بن و لەگەڵ كورد لەسەر دواڕۆژی دەوڵەتی عێراق و شێوەكەی رێك بكەون كە هەموو مافەكانی مرۆڤ و مێژوویی و داهاتوو مسۆگەر بكات كە ئەو ئازایەتییە لە سەركردایەتی سیاسی لە بەغدا نابینم بۆ بنیاتنانی ئەو جۆرە دەوڵەتە.

شتێك نەبوو بەناوی تەنگژە لە نێوان هەولێر و بەغدا، بەڵكو ئەوەی هەبوو سەركردایەتییەكی سیاسی یان حكوومەتی بوو لە بەغدا كە هەوڵی دروستكردنی تەنگژەی دەدا لەگەڵ كوردستان، هەر كاتێكیش دەگەیشتین بە چارەسەری كێشەكان، ئەوان لەناویان دەبرد، تەنانەت لە هیچوپووچی خۆیەوە ئەو دەسەڵاتدارە دەیگوت كە كوردەكانتان بۆ بەچیا دەخەمەوە و هەر ئەوانەش بوون كە دەوڵەتی عێراقیان وێران كرد، تەنانەت وای دەبینم كە ناكۆكییەكانی كورد لە نێوان خۆیاندا بەهۆی پاڵەپەستۆی ئێرانی و دەرەكی دروست كراوە و كورد هەموویان یەكگرتوون بۆ داواكردنی مافەكانیان، هەروەها وای دەبینم سەركەوتنەكانی پێشمەرگە و بارزانی لە سەركردایەتیی داناییەكەی بۆ جەنگی سیاسی و سەربازی ئەنجامی باشی دەبێت لەبارەی هێوركردنەوەی دۆخەكە.

ناوەند مامەڵەی ئیرەیی بردن لەگەڵ هەرێم دەكات، بۆیە پاڵەپەستۆی دارایییان خستووەتە سەر هەرێم، ئەوان لە بەغدا دزی لە بودجە دەكەن و هاووڵاتییانی كوردیش لە مووچە بێبەش دەكەن، بۆیە لێرەدا بابەتەكە تەنیا كێشەیەك نییە لە نێوان هەولێر و بەغدا، بەڵكو كێشەكە گەورەترە و قەتیسكردنی عێراقییەكانە لە ناو بازنەیەك لە درۆ كە لێی بێزار بوون.

پێم وایە كورد لە نێوان خۆیاندا كۆكن لەبارەی مافەكانیان، بەڵام لەگەڵ نەخۆشكەوتنی تاڵەبانی وەك سیاسەتوانێكی ژیر و دانا، بۆشایییەكی گەورە لە سلێمانی دروست بوو و ئەو بۆشایییەش بووە هۆی كەلێنی گەورە لە سلێمانی، بەڵام بەتێپەڕبوونی كات ئەو بۆشایییانە نامێنن لە رێگەی كەمبوونەوەی دەستوەردانی ئێران و هاتنی ترەمپ.

هاوكات شتێكی روونە كە ئێران لە رێگەی سلێمانییەوە پاڵەپەستۆ دەخاتە سەر سیاسەتەكانی هەرێم بەگشتی، سەرۆكایەتیی هەرێم هەر دەستوەردانێك رەت دەكاتەوە. بەڕاستی جێی پێكەنینە كەسایەتییەك لە بەغدا دەڵێت كورد بە چیا دەخەمەوە و بودجەیان لێ دەبڕێت و دەكرێتە هاوپەیمان لەلایەن ژمارەیەك لە سیاسەتوانانی سلێمانی، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەوانە، چاوەڕوانی دواڕۆژێكی گەش بۆ كوردستان دەكەم.