بەم دواییە لایەنی جەماوەری و سیاسی لە پارێزگای نەینەوا دەستیان بە جموجۆڵ كردووە بەرەو پێكهێنانی هەرێمێكی فیدراڵی تایبەت بەو پارێزگایە، ئەوان پاساویان هەیە بەوەی بەغدا كۆتێكی مەركەزیەتی توندی لەسەر پارێزگاكە داناوە، لە سایەی ئەو دۆخە سەختەی پارێزگاكە پێیدا تێپەڕ دەبێت، هەرچی بەسڕەیە بیرۆكەی فیدرالیەت لە مێشكی جەماوەرەكەی دەرناچێت و قبووڵی ناكەن كە سەرچاوەی زۆرینەی داهاتی عێراقن و وەك پارێزگاكانی تر مامەڵە دەكرێن، جیا لە بێكاری و نەبوونی خزمەتگوزاری لە پارێزگاكەیان.
ئەو دوو جموجۆڵە بەرەو فیدرالیەت لەدوای یەك هاتن و فراوانترینە كە چەند لایەنێكی سیاسی ناوخۆیی دوو پارێزگاكە بە كردەنی دەستیان بە جموجۆڵ كردووە بەرەو دامەزراندنی هەرێمی فیدراڵی بۆخۆیان بە هاوشێوەی هەرێمی كوردستان و بەسودوەرگرتن لە بڕگەكانی دەستووری عێراق، كە بێگومان ئەگەر ئەوانە سەركەوتوو بن، هیتریشی بەدواوە دێت، چونكە پێشتریش سەڵاحەدین و دیالە و ئەنبار و چەند پارێزگایەكی تر هەمان داواكاریان هەبوو.
جموجۆڵوگەی
مووسڵ لەدوای فشارێكی جەماوەری بۆ سەر چەند لایەنێكی سیاسی لەو پارێزگایە هات و ئەوانیش خەریكن داوایەكی فەرمی ئاراستەی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن لە عێراق دەكەن بۆ دەست پێكردنی رێوشوێنەكان بە فەرمی، لەو بارەوە بەرپرسێكی حكوومەتی خۆجێیی مووسڵ دەڵێت، ژمارەیەك لە مامۆستایانی زانكۆ و سەرۆك هۆزەكان لە مووسڵ ناڕەزایەتیان لە بەرانبەر زەوتكردنی مافەكانی مووسڵ پێشان داوە لە رێگەی فەرامۆشكردن و دەستگرتن بەسەر مافەكانی بەناوی مەركەزیەت لەلایەن بەغداوە.
دووپاتی كردەوە، بۆیە چەند لایەنێكی سیاسی لە حكوومەتی پارێزگاكە پاڵپشتی لەو هەوڵانە دەكەن و دەستیان كردووە بە كۆكردنەوەی واژوو لە بەرپرسانی ئەو پارێزگایە و لە ماوەی هەفتەیەكدا داوایەك پێشكێشی كۆمسیۆن دەكەن، ئاماژەی كرد، دەست پێكردنی جموجۆڵەكە بەهۆی دابینكردنی ئەو بڕە كەمەی خەرجییەكان بووە لە بودجەی گشتیی عێراق بۆ پارێزگای نەینەوا و فەرامۆشكردنی ئاوەدانكردنەوەی ناوچە وێرانبووەكانی بەهۆی جەنگی داعشەوە.
زیاتر گوتی، ئەو داوایە بە دوو ئاراستەدا دەڕوات یاسایی و میللی، لەوكاتەی دەنگی جەماوەر كە داوای بەهەرێمبوون دەكات یەكلاكەرەوەیە، بەتایبەتی رێوشوێنەكان پێویست بە ئەنجامدانی راپرسی جەماوەری لە پارێزگاكە دەكات تا رەزامەندی لەسەر هەنگاوەكە بدرێت یان رەت بكرێتەوە.
ئەیمەن حەمدانی پەرلەمانتاری عێراق لە لیستی ئیسلاح لەسەر مووسڵ لەو بارەوە دەڵێت، ئەو داواكارییەی خەڵك و رۆشنبیران و سەرۆك هۆزەكانمان بەرەو دامەزراندنی هەرێمێكی فیدراڵی گرتە ئەستۆ، چونكە ژیان لە مووسڵ نەماوە و زۆرینەی ناوچەكانی كەڵكی ژیان تیایدا نییە و حكوومەتیش رووی لە ئاوەدانكردنەوەی شارەكە نەكرد كە ژێرخانەكەی هاتووەتە داڕمان، تەنانەت پاشماوە رووخاوەكانیشی لانەبدرووە.
زیاتر گوتی، بۆیە ژیان لە بەشی زۆری نەماوە، ئەمڕۆ مووسڵ كۆتی دەستی مەركەزیەتی بەغدا و چارەنووسی لای حكوومەتە، جیا لەوەی دۆسیەی تەناهییەكەی خەریكە پاشەكشە دەكات. دووپاتی كردەوە، جموجۆڵكردن بەرەو دامەزراندنی هەرێمی فیدراڵی بووەتە تاكە چارەسەر بۆ چارەكردنی تەنگژەكانی ئەو پارێزگایە، چونكە بەغدا چیتر ناتوانێت دۆسیەكانی بەڕێوە ببات، چونكە هەست بە نەهامەتییەكانی ناكات.
دەستووری عێراق ئازادی پێكهێنانی هەرێمی فیدراڵ بە پارێزگایەك یان چەند پارێزگایەك بەیەكەوە فەراهەم دەكات لە رێگەی پێشكەیشكردنی داوایەك بۆ ئەو مەبەستە و دواتر سازكردنی راپرسییەكی جەماوەری لەلایەن كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە كە دەبێت زیاتر لە نیوەی ژمارەی هاووڵاتییانی پارێزگاكە بەوە رازی بن بۆ دامەزراندنی هەرێمێكی فیدراڵی لە رووی كارگێڕییەوە بە هاوشێوەی هەرێمی كوردستان.
لە بەسڕە لەوپەڕی باشووری عێراق، دووبارە ناڕەزایەتی جەماوەری سەریان هەڵدایەوە و پێكهاتە كاراكانی ئەو پارێزگایە بەشدارن لەو جموجۆڵە نوێیە، ئەوەیش دوای ماوەیەك لە هێوربوونەوە و جۆشسەندنی دۆخی ئەو پارێزگایە لە دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 12ی ئایاری ساڵی رابردوو و ململانێكان لەبارەی پێكهاتنی حكوومەتی نوێی عێراق كە تا ئێستەیش بەردەوامە لەسەر تەواوكردنی پێكهاتەی كابینەی حكوومەتەكە.
ئەگەر كەمی خزمەتگوزاری و بێزاری خەڵك لە بەڵێنی بەرپرسانی بەغدا ناڕەزایەتی جەماوەری دروست كردبێتەوە، ئەوجارەیان پڕۆژەی بودجەی گشتیی 2019ی عێراق و دابەش نەكردنی دادوەرانەی خەرجییەكان وای كرد حكوومەتی ناوخۆیی بەسڕە توڕەیی و بێزاری بە هاوشێوەی جەماوەری پارێزگاكە پێشان بدات.
بۆیە حكوومەتی ناوخۆی بەسڕە دەنگی خستە پاڵ دەنگی داواكارانی بەهەرێمكردنی سێیەم گەورە پارێزگای عێراق و تاكە دەروازەكەی لەسەر ئاوی كەنداو و دامەزراندنی هەرێمێكی فیدراڵی بە شێوەی هەرێمی كوردستان و بەپێی ئەو مافەی دەستووری هەمیشەیی عێراق لە 2005 فەراهەمی كردووە.
ئێستە پارێزگای بەسڕەیش لە دۆخێكی ناهەمواردا دەژیت لە رووی خزمەتگوزاری و ئەو پارێزگایە دەوڵەمەندە بە نەوت بووەتە گۆڕەپانێك بۆ مەرگ بەهۆی پیسبون یان نەبوونی ئاوی شیرین و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی و پەتا، جیا لەو گەندەڵییەی كە هەیە و كۆنترۆڵكردنی میلیشیاكان بەسەر سامان و داهاتی نەوت لەو پارێزگایەدا. لەپاڵ بوونی بەشبەشێنە كە وای كردووە حكوومەتی خۆجێتی پارێزگاكە لەلایەن حزبە دەسەڵاتدارەكانەوە سوودی لێ وەربگیرێت و هەموو ئەوانەیش وایان كرد شەقامی بەسڕە جۆشبدرێت و بە هاوشێوەی خۆپێشاندانەكانی بەهاری عەرەبی، ناڕەزایەتی دەرببڕن.
رەزا ساعیدی، چالاك لە خۆپێشاندەكانی بەسڕە دەڵێت، شەقامی بەسڕە گەیشتووەتە قەناعەت كە چارەسەر ئەوەیە پارێزگاكە لە حكوومەتی بەغدا دووربخرێتەوە كە بەدەست ململانێ و تایفیەت گیری خواردووە و بڕیارەكانیشی كەوتووەتە ناو هاوكێشەی ململانێی ناوچەكەوە، بۆیە ئەوان دەپرسن ئاخۆ رووبەڕووبوونەوەی ئێران و ئەمەریكا بەرەو كوێ هەنگاو دەنێت؟، لەو كاتەی ئێمە بەرە بەرە لەناو مەرگدا نقووم دەبین بەهۆی خراپی خومەتگوزاری و گەندەڵییەوە، حكوومەتی عێراق یارمەتی بەشار ئەسەد لە سووریا دەدات. بۆیە لە رۆژانی داهاتوودا جموجۆڵێكی بەهێزمان بەرەو فیدراڵیەت بۆ پارێزگاكە دەبێت.
حوسام ئەبو هێل ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای بەسڕە لەو بارەوە دەڵێت، پارێزگای بەسڕە لەسەر ئاستی سیاسەتوان و جەماوەرییەوە دەستی بە جموجۆڵ كردووە بەرەو راگەیاندنی هەرێمێكی تایبەت، ئەوەیش دوای ئەوەی دەركەوت كە مافەكانمان تەنیا بەو رێگەوە دەستبەر دەكرێت، بۆیە حكوومەتی ناوخۆیی خەریكە داوای فەرمی پێشكەیش لایەنی پێوەندیار دەكات بۆ دەستكردن بە هەنگاوە یاساییەكان و واژووی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجوومەن كۆ كراوەتەوە بۆ باسكردنی بابەتەكە لەگەڵ سەرۆكی حكوومەت و داواكردنی لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بۆ رێكخستنی راپرسی بۆ ئەو مەبەستە.
ئێستە لە عێراق سێ بۆچوون هەیە لەبارەی فیدراڵیەتەوە، یەكەمیان رەتی دەكەنەوە بەوەی بیرۆكەیەكە بۆ دابەشكردنی عێراقە و جۆ بایدن جێگری پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا یەكەم كەس بووە بیرۆكەكەی خستووەتە روو، دووەم پاڵپشتی لێ دەكەن بەوەی تاكە چارەسەرە بۆ سیستەمی مەركەزیەت كە وای كردووە فەرمانڕەوای دیكتاتۆر لە سەردەمی دیموكراسی بێتە كایەوە، سێیەمیش ئەوانەی داوای هێواشبوونەوە دەكەن بەوەی كارێكی مەترسیدارە.