فەڕوغ نیعمەتپوور زیاتر وەك چیرۆكنووس و رۆماننووس ناسراوە و ماوەیەكە پەراوێز خراوە، خاوەنی رۆمانی (پەڕەسێلكەكانی كۆچە)، دوو كۆمەڵە چیرۆكی بە ناوەكانی "ئێوارەی شار" و "خۆشترین رۆژی دنیا" هەیە. وەرگێڕانی دوو كتێب لە زمانی نەرویجییەوە بۆ سەر زمانی كوردی و كتێبێكی فەلسەفی بە ناوی "فەلسەفە لە مێژوودا" هەیە. لەم چەند مانگەی دوایشدا نوێترین رۆمانی لە چاپەمەنی "مانگ" لە شاری بانە بڵاو كرایەوە. ئەندامی ئەنجوومەنی قەڵەمی كوردستانی ئێران و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەرانی نەشریەی ئەنتەرنێتی "كار" سەر بە رێكخراوی فیدائییانی گەلی ئێران ـ ئەكسەریتە. لە دەرفەتێكدا "وشە" ئەم دیمانەیەی لەگەڵدا ساز كرد.
دەڵێن ئەو ئەدیبانەی ناتوانن پڕۆژەیەكی ئەدەبی تەواو بكەن، دواجار كۆتای پڕۆژەكە بە خۆكوشتنی نووسەرەكە بەكۆتا دێت، ئایا ئەدیبەكان پێوەندییەكی رۆحییان لەگەڵ بەرهەمەكانیاندا هەیە؟
ـ بێگومان دەبێ نووسەر پێوەندییەكی زۆر رۆحی و بەهێزی لە گەڵ بەرهەمەكانیدا هەبێ. بێ ئەم پێوەندییە رۆحییە كە یەكێك لە مەرجەكانی بەرهەمهێنانی بەرهەمی چاكە، دەقی بە هێز ناخوڵقێ. من پڕۆژەی خۆكوشتنی نووسەر لەم پرسیارەدا بە سێ شێوە دەبینم، یان نووسەر بە شێوەی جەستەیی خۆی دەكوژێ، یان نووسەر واز لە دەقەكەی دێنێ و بەم شێوەیە دەست دەداتە خۆكوژی لە یەكێك لە بەرهەمەكانیدا و یان ئەوەی كە نووسەر بۆ هەمیشە واز لە نووسین دێنێ (خۆكوژیی خۆ وەك ئەدیبێك). خۆكوژی لە مانا بەرفراوانەكەیدا تەنیا یەكێك لە جۆرەكانی كاردانەوەیە. جۆری تریش هەن كە ئەویش بریتییە لە پێداچوونەوەی سەر لە نوێ بە بەرهەمدا و دۆزینەوەی رێگەچارەی تر.
ئەدیبەكان ئەو مرۆڤانەن كە ناتوانن لە واقیعدا كاراكتەری ڕاستەقینەی ژیان بن! بۆیە لەم دۆخەدا پەنا دەبەنە بەر ژیانكردن لە تێكستدا، یان پەنا دەبەنە بەر ژیانێكی خەیاڵی، لەكاتێكدا ئەم جۆرە لە ژیان بەجۆرێك لە جۆرەكان بێ مانایییە! ئەگەر پرسیارەكە بە دیوێكی تر بكەین، ئەدیبەكان لە بێ مانایی واقیعدا هەڵاتوون و دەیانەوێت دنیایەك بخوڵقێنن لە خەیاڵدا، بۆیە لەوێدا قووڵتر بەر حەقیقەتی بێ مانایی یان پووچێتی ژیان دەكەون؟
ـ بێگومان خاڵێكی بەهێزە. كامۆ بە هۆی مەرگەوە (ئەوەی كە مرۆڤ دەمرێ)، ژیانی بەبێ مانا لە قەڵەم دەدا. لە بەرهەمەكانیشیدا هەوڵی دەدا ئەم بێ مانایییە تەوسیف بكا. لە "بێگانە"دا پاڵەوانی رۆمانەكە بە پووچگەرایییەك دەگات كە لە كاردانەوەدا كۆمەڵگە یەكجار بە ترسناكی دەنرخێنێ، بۆیە سزای مەرگی بەسەردا دەسەپێ. نەك تەنیا لای نووسەرە پووچگەراكان، بەڵكو لای نووسەرە شۆڕشگێڕ و ئومێددارەكانیش واقیعی ئێستە و هەنووكە بە نەشیاو دەنرخێندرێ، بۆیە لە بەرهەمەكانیاندا هەوڵ دەدەن واقیعێكی تر بۆ خوێنەر تەوزیف بكەن. بەڵام جیاوازییەكە لەوەدایە كە پووچگەرا لە دەقیدا دەیەوێ بڵێ كە ئەمە مانای راستەقینەی ژیانە و هەڵاتن لە دەستی مەحاڵە (بڕوانە "ئەفسانەی سیزیف")، بەڵام نووسەری ئومێددار بە پێچەوانەی ئەمەوە دەڕوانێتە ژیان، سەیری رۆمانی "دۆنی ئارام" بكە.
بە رای من ئەدیب لە واقیع را دەكا بۆ ئەوەی سەرلەنوێ لە رێگەی بەرهەمەكانییەوە بۆ واقیع بگەڕێتەوە. خەیاڵ، رێگەیەكە بۆ گەڕانەوە بۆ واقیع. فەنتازیا، پلان دەڕێژێ بۆ واقیعێكی تر. بە رای من لە ئەدیب واقیعبینتر لە دنیادا دەست ناكەوێ، ئەوان ئەوەندە ریالیستن كە خەونی پێوە دەبینن.
هەست ناكەن خۆكوشتن وەك چەمك لای ئەدیبەكانی خۆمان باش ئیشی لەسەر نەكراوە، ئەمە ئەگەر وایە بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە كە ئەدیبەكانی خۆمان لەنێو فەزای دین و كولتوور و فەرهەنگێكدا دروست بوون كە خۆكوشتن پتر كارێكی نەشیاوە؟!
من قەت نامەوێ ئەو رۆژە ببینم مرۆڤێك ئێستە بە هەر هۆیەك خۆی بكوژێ. بەڵام وەك پڕۆژەی ئەدەبی و فەلسەفی خۆكوژی كە نیسبەتی لەگەڵ (وجوودگەرایی) و (پووچگەرایی) هەیە كاری رژدی لەگەڵ نەكراوە. خۆكوژی زۆرتر دیاردەیەكی مودێڕنە و پێوەندی راستەوخۆی بە لە خۆبێگانەبوونی مرۆڤ لە كۆمەڵگەی مودێڕندا هەیە. كۆمەڵگەی مودێڕنیش هێشتا لە كوردستان بە مانای ئەوروپایییانەی خۆی نییە. كاتێك مرۆڤ لە شارە گەورەكاندا دەژی، لە ژووری خۆیدا بە بێ هیچ پێوەندێكی كۆمەڵایەتی ئەوتۆ، لە ناو دەریای مرۆڤەكانی تردا هەست بە خۆی ناكا وەك بوونێك (ون بوون)، سەرئەنجام هیچ رێگەیەكی ئەوتۆش بۆ كۆتاهێنان بەم حاڵەتە پەیدا ناكا، ئیتر وتەزایەك سەرهەڵدەدا بە ناوی خۆكوژی. كوردستان كۆمەڵگەیەكە هێشتا پێوەندە ترادیسیۆنەكان تێیدا بەهێزە و شار بە مانای مودێڕنی خۆی تیای سەری هەڵنەداوە و مرۆڤ بە كۆتای رێگە نەگەیشتووە، دین و كولتووریش وەك بەشێك لە ترادیسیۆن دەوری گرنگ دەبینێ.
لە كۆمەڵگە مودێڕنەكاندا وا دەردەكەوێ كە ئیتر هیچ پڕۆژەیەكی گەورەی تر نەماوە لە بەردەم تاكەكاندا. مەبەستم پڕۆژە گەورە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانە، ئەوانەی وا سەرتاپای كۆمەڵگە دەهێننە لەرزین و بە شوێن خۆیاندا رایاندەكێشن. وا دەردەكەوێ لە ئەوروپا بۆ وێنە ئیتر مرۆڤ بیر لە شۆڕش ناكاتەوە، بەڵام لە كوردستان هێشتا ئەگەری پڕۆژە گەورەكان لە ئارادان. دەبێ بڵێم هەڵبەتە پڕۆژەی خۆكوشتن لە لای ئەدیبانی ئێمە بووەتە بابەت و ئامادەیی هەیە، بەڵام هێشتا بە جوانی رەگی دانەكوتاوە. قووڵبوونەوە لەم مانایەدا پێویستی بە قووڵبوونەوە لە مانا فەلسەفییەكاندا هەیە.
پرسیارێك كە زۆر پێویستە قسەی رژدی لەسەر بكرێت، ئەویش نەخۆشیی دەرونییە لای ئەدیبەكان و نووسەرەكان و فەیلەسووفەكانیش، هەندێك لەخۆكوشتن هەیە لە مێژووی ئەم كەسانەدا، یەكێك لە هۆكارەكان ئەوەیە خۆكوژەكە دواجار وەك مرۆڤێك تووش بووە بە نەخۆشییەكی دەروونی؟
بێگومان وایە. كاتێك ئەدیب (یان هەر مرۆڤێكی تر) لەگەڵ واقیعی دەوروبەری خۆی دەكەوێتە كێشە، ئەمە جۆرێك لە ئاڵۆزیی دەروونی دروست دەكات. نەخۆشیی دەروونی بریتییە لە تێكچوونی پێوەندی ئاسایی مرۆڤ لەگەڵ واقیعی دەوروبەر، بەڵام ئەمە نابێ ئێمە بەو شوێنە بگەیەنێ كە نەخۆشییەكان هەموویان لە یەك ئاست و لە یەك وەسفدان. بە رای من جیاوازیی ئەدیب ئەوەیە دەتوانێ گوزارشت لە ئەم ئاڵۆزییە بكا و بیكاتە هەوێنی رووداوێكی هونەری. لە راستیدا ئەدیب خاوەنی جۆرێك لە "بان شعوورە" بەرامبەر بە دۆخی خۆی كە ئەم بان شعوورەیش دەق دەینوێنێتەوە.
جیاوازیی ئەدیب لەگەڵ خەڵكی نەخۆشی تر ئەوەیە ئەدیب لە رێگەی بەرهەمەكانی خۆیەوە لە پرۆسەی چارەسەركردنی نەخۆشییەكانی خۆیدایە، بەڵام خەڵكی تر دەبێ بچنە لای پزیشك! بۆیە من هەمیشە سوپاسی هونەرم كردووە. ئەگەر هونەر نەبا من بۆ خۆم بەرگەی ئەو هەمووە رووداوەی ژیانی خۆم نەدەگرت.
داستایڤسكی نەخۆش بوو، نیچە نەخۆش بوو، بەڵام كاتێك ئێمە باس لەم دووانە دەكەین باس لە دەقەكانیان دەكەین نەك لە خودی خۆیان. ئەوان ئامرازێك بوون (وەك جەستە) بۆ نووسین. وەك بڵێی "نووسین" بوونەوەرێكی سەربەخۆیە لە دەرەوەی مرۆڤ! بۆیە گرنگە لە رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ نووسەر، زیاتر سەرنج بدرێتە دەق نەك خودی نووسەر. بە داخەوە لای ئێمە هێشتا بە پێچەوانەوەیە.
وشە/ غەمگین و گۆران