ریحان حنا ئەیووب سەرۆكی لیستی ئەنجوومەنی گەلی كلدان سریان ئاشووری لە پەرلەمانی عێراق، لەم دیمانەیەی "وشە"دا دووپاتی دەكاتەوە، "رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر كاریگەری نەرێنییان بۆ سەر هەموو پێكهاتەكانی پارێزگاكە هەبوو". ئاماژە بەوەیش دەكات كە ئێستە بەهاوكاری فراكسیۆنە كوردستانییەكان كار بۆ كاراكردنەوەی لیژنەی مادەی 140ی دەستوور دەكەین.
بۆ ئەم خولەی پەرلەمانی عێراق وەك نوێنەری مەسیحی چیتان كردووە بۆ جێگیركردنی مافی ئەوان و پێكهاتەكانی تر؟
بە هاوكاری فراكسیۆنە دۆستەكانمان هەموو هەوڵێكمان داوە بۆ جێگیركردنی مافی كەمینەكان لە پڕۆژەی بودجەی گشتی 2019ی عێراق، بەو هۆیەوە و لەسەر داوای ئێمە مادەیەكی نوێ خرایە ناو پڕۆژەكە بۆ جێبەجێكردنی بڕگەی دووەمی مادەی 64ی دەستوور بە دیاریكردنی پشكی پێكهاتەكانی عێراق لە كریستیان و سابیئە و ئێزیدی و شەبەك و كوردانی فەیلی لە دامەزراندن لە حكوومەتدا، دوای ئەوەی یاسای ژمارە 86ی ئەنجوومەنی وەزیرانمان هەبوو بۆ ساڵی 2018، بەڵام لە تەواوی كایەكانی دەوڵەت كاری پێ نەدەكرا، بۆیە ئەو مادەیەمان زیاد كرد بۆ ئەوەی لە یاساكە بەهێزتر بێت، بەوەش مافێكی كەمینەكان دەستەبەر بكەین.
*لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی ساڵی رابردوو دروشمی هەوڵدان بۆ پاراستنی ئاشتەوایی نێوان پێكهاتەكانی كەركووك و ئاساییكردنەوەی دۆخی پارێزگاكەتان خستە روو، ئایا دۆخی كەركووك لە دوای 16ی ئۆكتۆبەر و ئەوەشی ئێستە روو دەدات چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركووك، پێویستە دۆسیەی پاراستنی ئاسایشی شارەكە رادەستی هێزە ناوخۆییەكانی ئەو پارێزگایە بكرێت لە پۆلیس و ئاسایش، بەشێوەیەك كارمەندانی ئەو هێزانە رۆڵەی شارەكە بن و بەیەكەوە لەگەڵ هەموو پێكهاتەكانی كەركووك كار بۆ پاراستنی ئاشتەوایی بكەین بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ دۆزی كەركووك و نوێكردنەوەی كار و كاراكردنەوەی لیژنەی جێبەجێكردنی مادەی 140ی دەستوور لە ناوچە كێشە لەسەرەكان.
رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر كاریگەری نەرێنییان بۆ سەر زۆرینەی پێكهاتەكانی كەركووك هەبوو، بەڵگەیش لەسەر ئەو راستییە زۆر لە رۆڵەكانی شارەكە بەرەو شارەكانی تر لە هەرێمی كوردستان رۆیشتن و ئاوارە بوون، ئێستەیش لەگەڵ فراكسیۆنە كوردستانییە دۆستەكانمان كار بۆ كاراكردنەوەی لیژنەی جێبەجێكردنی مادەی 140 دەكەین بەمەبەستی گەڕاندنەوەی دۆخەكە بۆ شێوەی پێشوو و كۆتاهێنان بە ناكۆكییەكان لەو شارە.
*دووپات لە بەرگریكردن لە مافی مەسیحییەكان لە عێراق و هەرێمی كوردستانیش دەكەنەوە، ئایا دۆخی مەسیحییەكان ئێستە لە هەرێمی كوردستان و لە عێراقیش چۆن دەبینن؟
وەك پێكهاتەیەكی كوردستان خۆمان بە رۆڵە و بەشێكی دانەبڕاوی ئەو نیشتمانە دەزانین كە چارەنووس و مێژوویەكی هاوبەشمان هەیە و رابردووشمان پڕە لە خەبات لەو پێناوەدا، بۆیە ئەوەی بەسەر كوردستاندا بێت بەسەر ئێمەشدا دێت و بە ئەرێنی و نەرێنی كارمان لێ دەكات، ئەگەریش بەراوردی فەراهەمبوونی مافی پێكهاتەكان لە كوردستان و عێراق بكەین، ئەوە 90%ی پێكهاتەی كریستیان لە كوردستان و دەشتی نەینەوا دەژین و تەنیا 10%یان لە سەرانسەری ناوچەكانی تری عێراق هەن، ئەو رێژەیەش وەڵامی پرسیارەكە دەداتەوە.
راپۆرتەكانی هەواڵ باس لە پێشێلكاری لە دژی پێكهاتەی مەسیحی لە عێراق لەلایەن داعش و گرووپە چەكدارەكان دەكەن، بەتایبەتی لە مووسڵ دەستبەسەر موڵك و ماڵیاندا دەگیرێت، راستییەكە چییە؟
دوای هاتنی رێكخراوی تیرۆریستی داعش و داگیركردنی ناوچەكانی دەشتی نەینەوا، پێكهاتەی مەسیحی دووچاری قێزەونترین و دڕندانەترین تاوانی تیرۆرستان هاتنەوە لە راگواستن و كوشتن و تاڵانكردن و دەستگرتن بەسەر موڵك و ماڵیان، كەچی وەك پێویست رووناكی نەخرایە سەر نەهامەتییەكانی پێكهاتەی مەسیحی، بۆیە ئێمە وەك ئەندام لە پەرلەمانی عێراق كار لەسەر ئەو خاڵە دەكەین و لە هەموو كۆبوونەوە و دیدارەكان لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان و لە سەردانەكەیشم بۆ واشنتن لە كۆنگرێس باسی ئەو بابەتەم كرد و قەبارەی زیانەكانی داعشمان روون كردەوە كە لە مەسیحییەكانی داوە، ئەوەش بەمەبەستی دانانی میكانیزمێك بە یارمەتی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ تیشك خستنەسەر دۆخی ئەو ناوچانە و كاركردن بۆ گەڕاندنەوەی متمانە لای دانیشتووانی دەشتی نەینەوا و گەڕانەوەیان بۆ ناوچەكانیان.
*باس لە كۆچكردنی سەتان ماڵباتی مەسیحی لە عێراق دەكرێت لەبەر هۆكاری جیاواز، ئایا ژمارەتان لایە لەگەڵ هۆكاری كۆچەكە؟
ژمارەی مەسیحی لە سەرانسەری عێراق زیاتر لە ملیۆنێك و نیو بوو، بەڵام دوای 2003 و ئەو رووداوانەی روویان دا ژمارەیەكی زۆریان بەرەو دەرەوەی عێراق كۆچیان كرد و ژمارەیەكی تریشیان روویان لە شارەكانی هەرێمی كوردستان كرد، ئەوەش بەهۆی پێشێلكارییەكان لە دژیان لە كوشتن و هەڕەشە و راگواستنی بە زۆر لە بەغدا و پارێزگاكانی تریش، بەڵام دوای رووداوەكانی 2014 دەركەوتنی رێكخراوی تیرۆریستی داعش لە ناوچەكانی دەشتی نەینەوا، زۆر لەو كریستیانانەی مابوون روویان لە دەرەوەی عێراق و هەرێمی كوردستان كرد و ئێستە لە سەرانسەری عێراق نزیكەی نیو ملیۆن كریستیان ماون.
*كورد و مەسیحی مێژوو و خەباتی هاوبەش و تێكهەڵكێشیان هەیە لە بزاوی سیاسی و بەهۆی ئەو دراوسێتییەی كە متمانەی باشی بەیەك لەلا دروست كردوون، ئایا دەتوانین بڵێین كورد بوونەتە قووڵایی پاڵپشتیی بۆ مەسیحی و پێكهاتەكانی تریش و مسۆگەریی دیموكراسی و فیدراڵی لە عێراق؟
وەك باسم كرد كورد و مەسیحی خاوەن مێژوو و خەباتی هاوبەش و تێكهەڵكێشن، ئەوان لەناو یەك بزاوی سیاسی و ژیانی ئاشتەوایی لە كوردستان خۆیان دیتەوە، ئەوەش بۆ سروشتی مرۆیی هەردوولا دەگەڕێتەوە كە باوەڕیان بەوە هەیە گەلێكن چارەنووسی هاوبەشیان هەیە، هاوكات حكوومەتی هەرێمی كوردستان هەڵوێستی شەرەفمەندانەی هەبوو لە بەرانبەر كریستیانەكان بەتایبەتی دوای هێرشەكانی داعش و ئاوارەبوونی هەزاران ماڵباتی كریستیان كە بێ هیچ جیاوازییەك و دوور لە هەستی تایفەگەری و ئەتنی پێشوازیان لێ كرا.
*لەبارەی هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق چیتان كردووە، بەتایبەتی لە ناوچە كێشە لەسەرەكان؟
لە پەسندكردنی پڕۆژەی بودجەی 2019ی عێراق و مسۆگەركردنی پشكی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی مووچەی فەرمانبەران و هێزی پێشمەرگە و زیندانیانی سیاسی، رۆڵی باشمان هەبوو. هاوكات پێمان وایە باشترین چارەسەر بۆ كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان جێبەجێكردنی مادەی 140ی دەستوورە، چونكە یەكلاكەرەوەیە بۆ ئەوەی رۆڵەكانی ئەو ناوچانە خۆیان چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن.
*چۆن دەڕواننە نوێنەرایەتی ژنان لەناو پرۆسەی سیاسی لە عێراق بەگشتی و نوێنەرایەتییان لەناو پەرلەمان و حكوومەتی عێراق، بەربەستەكانی بەردەمتان چییە و دیدی تایفەگەری و ئاینی تا چەند رێگرە لە بەردەم ژنان بۆ هاتنە پێشەوە و ناوەندی بڕیار؟
رێژەی نوێنەرایەتی ژنان لەناو پەرلەمانی عێراق پێوەست كراوە بە سیستمی كۆتا كە پابەندی كردووە نابێت رێژەكە لە پەرلەمان لە 25% كەمتر بێت، بەڵام تێبینی ئەوەمان كرد كە زۆرینەی ئەندامانی ژنی پەرلەمانی عێراق بە دەنگی خۆیان لە هەڵبژاردن كورسییان بەدەست هێناوە نەك بە سیستمی كۆتا، پێویستە وەك ژن رووبەڕووی سەختییەكان بوەستینەوە جا چ پەرلەمانتار بین یان سەركردە و خاوەن بڕیار لە وڵات، بۆیە پێمان وایە دەبێت خۆمان بسەلمێنین و چاوەڕوانی ئەوە نەكەین وەك ژن هەڵسەنگاندنمان بۆ بكرێت، بەڵكو وەك پەرلەمانتار كە بەرجەستەی دەنگی دەنگدەرانمان بكەین كە متمانەیان پێ داین.
*دۆخی ئێستەی عێراق چۆن دەبینن لە سایەی ئەو كێشە ناوخۆیی و دەرەكییانەی هەن، ئاخۆ عێراقێكی سەقامگیر و دیموكراسی دەوڵەتی هاووڵاتی بنیات دەنرێ لەم وڵاتەدا؟
هەموو ئەوەی لە ناوچەكە روو دەدات ئەگەر پێوەندیشی بە عێراقەوە نەبێت، كاریگەری نەرێنی و ئەرێنی بۆ سەرمان هەیە، ئێمە پێویستە بەرەو بنیاتنانی دەوڵەتی هاووڵاتیبوون هەنگاو بنێین و بەرژەوەندی عێراق بخەینە پێش هەموو شتێكەوە بۆ ئەوەی عێراق بتوانێ لە قاوغی وڵاتانی ململانێكار لە ناوچەكە دەربچێت.
*نیو ملیۆن مەسیحی لە عێراق ماون كە 90%ی لە كوردستان و نەینەوان و 10% لە ناوچەكانی تر.
*لە مسۆگەركردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی 2019ی عێراق بەتایبەتی مووچەی فەرمانبەران و هێزی پێشمەرگە و زیندانیانی سیاسی، رۆڵی باشمان هەبوو
*زۆرینەی ئەندامانی ژنی پەرلەمانی عێراق بە دەنگی خۆیان لە هەڵبژاردن كورسییان بەدەست هێناوە نەك بە سیستمی كۆتا