مەهدی تمیمی بەڕێوەبەری نووسینگەی كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤ لە بەسڕە ئاماژە دەكات، بەسڕە دەوڵەمەندترین پارێزگای عێراقە بە نەوت و 28 شوێنی پیسبووی تیادایە و سەتان خێزان بەوهۆیەوە رووبەڕووی مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە بوونەتەوە، ئەو لە دیمانەیەكی "وشە"دا ئاماژە دەكات كە تێكڕای تووشبوونی مانگانە بە شێرپەنجە لە بەسڕە 800 كەس دەبێت.
لەو كاتەی بەسڕاییەكان خۆیان بۆ ناڕەزایەتی فرەوان بۆ ئەم هاوینە ئامادە دەكەن و بڕیارە لە مانگی حوزەیرانی داهاتوو بڕژێنە سەر شەقامەكان، چالاكان دەڵێن، بەندەر و بیرە نەوتەكان بڕبڕەی پشتی ئابووری عێراقن و لەو رێیەوە گەندەڵكاران گرێبەستەكان تێپەڕ دەكەن و پارەیەكی زۆریان لێ دەست دەكەوێت، بۆیە بەندەرەكان و هەناردنی نەوت دەبێتە ئامانجی خۆپێشاندەران.
*باس لە رێژەیەكی گەورەی تووشبوونی مانگانەی خەڵكی بەسڕە بە نەخۆشیی شێرپەنجە دەكرێ و ئێوەش هۆشداریتان داوە لەمبارەوە، لە بەسڕە چی روو دەدات؟
بەهۆی زیادبوونی رێژەی پیسبوون لە پارێزگای بەسڕە، رێژەی تووشبوون بە شێرپەنجە تا دێت زیاتر دەبێت، هۆكارەكەی ئاڵۆزە و بەهۆی جەنگ و شوێنەواری جەنگەكانی پێشوو دروست بووە، هەروەها بەهۆی پرۆسەكانی هاوەڵی دەرهێنانی نەوت، جیا لەو پیسبوونەی لە خاك و ئاوی پارێزگاكە هەیە، هەموو ئەوانە بەیەكەوە بوونەتە هۆی زیادبوونێكی بەرچاوی تووشبوون بە شێرپەنجە و لووە پیسەكان، رێژەكە تا ئامارەكانی 2018 لە نێوان 700 بۆ 800 تووشبووی مانگانە بووە كە لە نەخۆشخانەكانی بەسڕە تۆمار كراون، ئەوەی ئێمە هۆشداریمان لێی داوە، ئەوەیە كە هێشتنەوەی دۆخەكە بەو شێوەی ئێستە بێ چارەسەركردنی راستەقینە و نەهێشتنی هۆكارەكانی پیسبوون، رێژەی تووشبوون زیاتر دەكەن، كە 28 پێگەی پیسبوون لە پارێزگای بەسڕە بوونی هەیە، بۆیە سەرەڕای بەڵێنەكان تا ئێستە وەك پێویست مامەڵەی لەگەڵدا نەكراوە.
*ئەو ژمارانەی ئێوە باسی دەكەن ترسێنەرن، ئێوە پشتتان بەچی بەستووە لە دیاریكردنی؟
ئێمە ئەو ژمارانەمان دوای بەدواداچوون لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای مافەكانی مرۆڤەوە بەهاوئاهەنگی لایەنە تەندروستییەكانەوە وەرگرتووە، بۆیە ئەو ژمارانە جێی متمانەن و لە فەرمانگەكانی سەر بە تەندروستی پارێزگاكە تۆمار كراون و مانگانە كۆ كراونەتەوە كە لە مانگەكانی ئاب و ئەیلوولی 2018 رێژەی تووشبوون گەیشتووەتە 800 حاڵەتی مانگانە، ئەوەی پێویستە بگوترێت كە پیسكەرەكانی یۆرانیۆم بە كۆنبوونیان كاریگەری خراپیان زیاتر دەبێت، بۆیە وەك نووسینگەكەمان وریاییمان دا بەوەی ئەگەر كار وا بڕوات، دوور نییە لە ساڵی 2020 تا 2025 ژمارەی تووشبوونی مانگانە بە شێرپەنجە بگاتە هەزار و 500 حاڵەت.
*لە بەرانبەر ئەو مەترسییە گەورەیە، حكوومەتی ناوەندی و ناوخۆیی و پەرلەمانتارانی بەسڕە چییان كردووە؟
لە ئەنجامی هەوڵەكانی نووسینگەكەمان لە سەرەتای ئەم مانگەدا، كۆنگرەیەك لەسەر پیسبوون ساز كرا و ئێمە هەموو راپۆرتەكانمان خستە بەردەم پەرلەمانتارانی بەسڕە و ئەوان توانییان بڕیارێك لە وەزیری نەوتی عێراق بەدەست بێنن كە ئەو وەزارەتە ئەركی چارەسەركردنی ئەو سەرچاوەی پیسبوونە بگرێتە ئەستۆ، بەڵام ئێمە پێویستمان بە یاسایەك هەیە كە لێپرسینەوە لەگەڵ ئەوانە بكرێت كە هۆكارن بۆ پیسبوون و كۆمپانیا و لایەنە پیشەسازییەكان ناچاری چارەسەركردنی پیسبوون بكەن كە لە ئەنجامی كارەكانیان دروستی دەكەن، هەروەها قەرەبووكردنەوەی ئەوانەی زیانمەند بوونە و ئەركی چارەسەركردنیان بگرنە ئەستۆ و قەرەبووی ئەوانەش بكرێتەوە كە بەو هۆیەوە گیانیان لە دەست داوە.
*ساڵی رابردوو سەتان حاڵەتی ژەهراویبوون لە نێوان خەڵكی بەسڕەدا هەبوو، ئاخۆ ئەو راپۆرتانەی دواییش نابنە هۆی دروستبوونی تووڕەییەكی جەماوەری؟
ساڵی رابردوو ئامارەكانی ژەهراویبوون بەهۆی ئاوی پیس لە بەسڕە گەیشتە 131 هەزار حاڵەت كە ژمارەیەكی گەورە بوو، بەڵام تا ئەمڕۆش هیچ پڕۆژەیەكی ستراتیجی كە چارەسەرن بۆ ئەو تەنگژانەی بەسڕە جێبەجێ نەكراون، گەورەترین پڕۆژە كە جێبەجێ كرا كە پڕۆژەیەكی خوایی بوو بەوەی رێژەی بارانبارینی ئەمساڵ زۆر زیادی كرد و حاڵەتی ئاوی پیسبوو نەما و ئاوەكە پاك بووەوە، بۆیە هیچ پڕۆژەیەك نەهاتە جێبەجێكردن لە ئاستی ئەو كارەساتەی رووی دا، هەرچی تووڕەیی جەماوەرییە تا ئێستەش خەڵكی بەسڕە داوای پڕۆژە دەكەن، ئێستە كێشەمان لە چارەسەركردنی نەخۆشییەكان و دەرمان و سەرچاوەی بەرهەمهێنەری دەرمانەكانیش هەیە.
*بەسڕە دەوڵەمەندترین پارێزگای عێراقە، ئەو هەموو كێشەیەی بەسڕە چۆن لێكدەدەنەوە؟
بەڵێ وەك ئەوەی دەیبینین ئەنجامێكە بۆ نەبوونی پلانێكی ستراتیجی لە پارێزگایەكی وەك بەسڕە كەمتەرخەمییە، ئێستە خەڵكەكە هاواری لێ هەستاوە و ئەوان داواكاریی زۆریان هەیە، كەچی چارەسەرەكان كاتین، لەوكاتەی بەسڕە لە پێشەوەی پارێزگا دەوڵەمەندەكانی دنیایە و تا ئێستە هەزاران بێكار و تووشبووی شێرپەنجە و نەخۆشییەكانی هەناسە و خوێنی هەیە.
*تا چەند گەندەڵی بەهۆكاری دۆخی خراپی بەسڕە دەزانن؟
پرسی گەندەڵی لە عێراق بووەتە كولتوور و ئەدەبیاتی هەیە و ئەوەش كێشەیەكی گەورەیە، هاوكات چارەسەرێكی راستەقینە بۆ گەندەڵی نەكراوە و خواستێكی راستەقینە نییە بۆ نەهێشتنی گەندەڵی و ئەوەی هەیە چارەسەركردنێكی لابەلایە، هیوایەكی زۆرمان بە ئەنجوومەنی باڵای نەهێشتنی گەندەڵی هەبوو كە رۆڵێكی پێشەنگ ببینێت لە نەهێشتنی گەندەڵیدا، گەندەڵی لە بەسڕە دانەبڕاوە لە ناوچەكانی تری عێراق، بۆیە گەندەڵی بووەتە دامەزراوە كە رەنگە پڕبەپێستی بێت كە دەستەواژەی دەوڵەتی قووڵی بۆ بەكار بێنین، بەڵێ گەندەڵی هەیە و دەسەڵاتی هەیە و بەڵگەش لەسەر ئەوە كەمتەرخەمی و كەمی خزمەتگوزارییەكانە، بۆیە تا ئێستەش بزوێنەری گەندەڵی كار دەكات.