عەتا میرەكی: رێبازی بۆكۆڤسكی بە ریالیزمی پیس دەناسرێت
نووسینەكانی بوكۆڤسكی لەگەڵ شێوازی ژیانی خوێنەری كورددا یەك ناگرێتەوە
"مەستی، سێكس، شێتی" سێكوچكەی نووسینەكانی چارلس بوكۆڤیسكین. ئەو نووسەرە ئەمەریكییە بە خاوەنی رێبازی "ریاڵیزمی پیس" دەناسرێت، ماوەی چەند ساڵێكە وەرگێڕی كورد روویان داوەتە وەرگێڕانی كتێبەكەی و عەتا میرەكی یەكێكە لەو وەرگێڕانە. لەم دیمانەیەی "وشە"دا باس لە عەتا و چەند رەهەندێكی تایبەتی ئەدەبی بوكۆڤسكی دەكات.
یەكێك كارەكانت وەرگێڕانی كتێبێكی نووسەری ئەمەریكی بۆكۆفسكییە بەناوی "پاریس"، هەڵبەتە ماوەی چەند ساڵێكی كەمە وەرگێڕی كوردی دەست بۆ بۆكۆڤسكی دەبات، تا ئێستە چەند رۆمان و كۆمەڵە چیرۆكێكی كراوەتە كوردی، بەڵام جیاواز لە كاری ئەوان، تۆ دەستت بۆ شیعرەكانی بردووە، هۆی ئەمە چییە؟
لە پێشدا دەمەوێ ئاماژەیەكی كورت بە ژیانی بوكۆڤسكی بدەم كە ئەستەمە بكرێ كاریگەری ئەو ژیانە لەسەر نووسینەكانی لەبەرچاو نەگرین. 23 ساڵان بوو كە چیرۆكی "ئاكامەكانی یاداشتێكی دوور و درێژی رەتكراو"ی لە گۆڤاری چیرۆك چاپ بوو، دوو ساڵ دوای ئەوە چیرۆكی "٢٠ سوپاس بۆ كاسێڵدن"ی بڵاو كردەوە. هەروەها بوكۆڤسكی بۆ یەك دەیە وازی لە بڵاوكردنەوەی نووسین هێنا. لەو ماوەیە لە لۆس ئەنجڵۆس ژیا، ماوەیەكیش بەناو ئەمەریكادا سەرگەردان بوو. دەستیی دایە زۆر پیشەی كاتی و سەخت لەوانە: هەڵواسینی پۆستەر لەسەر رێیەكان، شۆفێری لۆری، پاسەوانی، قاپشۆری، كرێكاریی لە كارگەی دروستكردنی پسكیتی تایبەت بە سەگ، شیرینی دروستكردن لەگەڵ كاركردن لە بەنزینخانە، لە ژوورە هەرزان و نەگونجاوەكاندا دەمایەوە. لە ساڵە سەرەتاییەكانی ١٩٥٠دا وەك نامەبەر لە پۆستە دامەزرا، بەڵام دوای دوو ساڵ و نیو وازی هێنا.
لە ١٩٥٧دا لەگەڵ شاعیر و نووسەر "باربارا فری" زەماوەندی كرد و دوای دوو ساڵیش لێی جیا بووەوە. هەڵبەت فری پێداگریی لەسەر ئەوە دەكرد كە ئەو جیابوونەوەیە پێوەندی بە ئەدەبیاتەوە نەبووە. ئەمەش سەرەڕای ئەوە دێت و لەسەر ئەو باوەڕە بوو كە شارەزایی بوكۆڤسكی زیاتر لە بواری شیعردایە. دوای ئەو جیابوونەوەیە جارێكی تر بوكۆڤسكی ڕووی لە خواردنەوە و شیعرنووسین كرد.
جارێكی تر گەڕایەوە پۆستەخانە، ئەو شوێنەی پێشتر ئیشی تێدا كردبوو. لە ساڵی ١٩٧٦ بوكۆڤسكی بە "لیندا لی بیلی" ئاشنا بوو كە خاوەنی ڕێستورانێك بوو، پاش چەندان ساڵ پێكەوە بوون, دواجار لە ساڵی ١٩٨٥دا زەماوەندیان كرد.
بوكۆڤسكی لە تەمەنی ٤٩ ساڵیدا دەست لە كاركردن لە فەرمانگە هەڵدەگرێت و بەشێوەیەكی پیشەیی دەست دەكات بە نووسین هەر بەو جۆرەی خۆی لە نامەكەیدا ئاماژەی پێ داوە، "من دوو ڕێم لە بەردەمدایە، یان لە فەرمانگەی پۆستە و گەیاندن بمێنمەوە و گەمژەیەكم لێ دەربچێت، یاخۆ لە دەرەوەی ئەوێ بم و وا خۆم بنوێنم كە نووسەرم و هەردەم برسی بم، من بڕیارم داوە برسی بم".
بوكۆڤسكی لە ساڵی 1994 و لە تەمەنی 74 ساڵیدا كۆچی دوایی كرد. لەسەر كێلی گۆڕەكەی نووسراوە: هەوڵ مەدە (Dont try).
ئەو شێوازە نووسینەی بوكۆڤسكی بە ریالیزمی پیس ناسراوە. بوكۆڤسكی زیاتر لەوەی پەرۆشی ستراكتوور بێ و بە فۆرمەوە خەریك بێ، نووسەرێكە داڵغەی ناوەڕۆكی هەیە. لە نووسراوەكانیدا رەخنەگرانە و بە تووڕەیی باسی هەڵاواردن، هەژاری و پرسە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەی ئەمەریكا دەكات.
من ئەو كتێبەم لە ڕۆژهەڵات چاپ و بڵاو كردەوە كە ٤٠ شیعری بوكۆڤسكی لەخۆ دەگرێ. ناوەڕۆكی شیعرەكانی بوونە هاندەر بۆ وەرگێڕانەكە. دیارە ئەو دیدگە و روانینەی لەبارەی بوارە كۆمەڵایەتییەكان، هەڵقوڵاوی هەمان ژیانی سەخڵەتی خۆی بوون. بۆ نموونە بوكۆڤسكی باوكی بە كەسێكی دەمپیس و تووڕە ناو دەبات و ڕەنگدانەوەی ئەوەش لە شیعری "بزەیەكی فەرامۆشنەكراو"دا دەبینرێ كە باسی لێدانی بەردەوامی دایكی دەكات لەلایەن باوكیەوە.
بەگوێرەی تێگەیشتن و ئەزموونی خۆت چ جیاوازییەك لە نێوان شیعری بۆكۆفیسكی و چیرۆكەكانی ئەو هەیە؟
بوكۆڤیسكی خاوەنی زیاتر لە هەزار پارچە شیعر و دەیان چیرۆك و شەش رۆمانە، ڕۆمانەكان بریتین لە پۆستەخانە ١٩٧١ - هەزار پیشە ١٩٧٥ - ژنان ١٩٧٨ - ساندویچی ژامبۆن بە نانی چەورەوە ١٩٨٢- هۆلیوود ١٩٨٩- بازاڕی ١٩٩٤.
بوكۆڤیسكی جیاواز بوو لەو شاعیرانەی خۆیان لە ئاپۆرای خەڵك جیا كردووەتەوە. شیعرەكانی بە ژیانی رۆژانە و واقیعەوە نزیكە و تێكەڵی ئاساییترین بوارەكانی تاكەكەسی بوون. رەهەندێكی تری نووسینەكانی بریتییە لە باسكردنی دزێوی و ڕەشی و تەنانەت جوانییەكانی ژیانی مرۆڤ، بۆیە شێوازەكەی بە "ڕیالیزمی پیس" ناسراوە. سەرنجڕاكێشیی شیعرەكانی بوكۆڤیسكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەم تایبەتمەندییانەی باسم كردن، بەڵام ئەم باسە ناكاتەوە ئەوەی كە ڕاستەوخۆ ڕەنگدانەوەی موزیك و زمانی شیعرەكانی لەناو دێڕەكانی چیرۆكەكان و ڕۆمانەكانیدا ببینین. بەو حاڵەشەوە چ شیعر و چ ڕۆمانەكانی بوونەتە جێی سەرنج و ئاوڕدانەوە لەلایەن هۆگرانییەوە.
هۆی سەرەكی بڵاوبوونەوەی ڕۆمانەكانی لەناو خەڵكدا دەگەڕێتەوە بۆ خەریكبوونی ناوەڕۆك و فەزای ئەو ڕۆمانانە بە ژیانی ڕۆژانە و هەروەها شوێنپێی ژیانی تاكەكەسی بوكۆڤیسكین خۆی. لە ڕۆمانەكانی "ژنان"، "هەزار پیشە"دا ئەو نووسەری چینی خوارووی كۆمەڵگەیە. باسی ئەوەم كرد كە بوكۆڤیسكی خۆی ژیانێكی سەختی هەبووە، هەر ئەوەش وایكردووە كاراكتەری ڕۆمانەكانی كەسانی لەبیركراو و هەژار و بێ پارە و داماو و تەنانەت سۆزانیشی تێدابێ. هەڵبەت ڕۆمانی "بازاڕی" بڕێك جیاوازە و شوێنپێی ژیانی خۆی نابینین، ئەو بەرهەمەی باسی پۆلیسێكی لێكۆڵەرە، پڕە لە كورتە ڕستەی نیمچە فەلسەفی. بوكۆڤیسكی بێباكە لە بەكارهێنانی هەر چەشنە وشەیەك، چونكە لە زمانی كاراكتەرەكانیەوە قسە دەكات كە سەربە چینە نەدارەكانی كۆمەڵگەن.
من كتێبێكی بۆكۆڤیسكیم وەرگێڕاوە كە كۆمەڵە چیرۆكێكە، سەرەتا هەستم كرد كارێكی بێ مانا وەردەگێڕم، بەڵام دواتر هەستم كرد نووسینەكانی ئەو تام و چێژێكی تایبەتیان هەیە، ئایا ئەزموونی تۆ لەگەڵ وەرگێڕانەكە چۆن بوو؟ ئایا چۆن شێوازی نووسینەكانی ئەو پێناسە دەكەیت؟
شێوازی نووسینی بوكۆڤیسكی و پووچگەراییەكەی خوڵقاوی ستایلی ژیانی ئەمەریكاییە و جیاوازە لەو جۆرە پووچگەراییە فەلسەفییەی زۆر لە نووسەران و بیرمەندان وەك تێگەیشتنی خۆیان بەرانبەر ژیانی مرۆڤ لە سەردەمە جیاوازەكاندا بوویانە. هەرچەند كەسانێك وەك ژان پۆل سارتەر و ژان رەنێ وەك پادشای شاعیرانی ئەمەریكا ناویان هێناوە. واتە دەكرێ بڵێین دیدگەی بوكۆڤیسكی دیدگەیەكی فەلسەفی نییە، بەڵكو وەك واقیعێكی بێزاركەر و پیس بۆ پێوەندییە ئینسانییەكان و تەنانەت خوو و ڕەفتار و ئاكاری مرۆڤ دەڕوانێ.
خۆی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئەكتەری بەناوبانگ شان پێن دەڵێ: زۆر سەیری خەڵك ناكەم. بێزار دەبم بەوە. ئاخر دەڵێن ئەگەر زۆر سەیری كەسێك بكەی شێوەت وەك ئەوی لێ دێ. چەند بێچارەیە لیندا. زۆربەی كات بە بێ یارمەتی كەس ئیشەكانم دەكەم. مرۆڤەكان پڕم ناكەن، بەتاڵم دەكەنەوە. ڕێزی كەس ناگرم. تۆزێ كێشەم هەیە. خەریكم درۆ دەكەم.. بەڵام بڕوا بكە ڕاست دەڵێم. ناوبانگ لەناوت دەبا، بەڵام من خاوەنی باشترین ناوبانگم، چۆنكە لە ئەوروپا دەمناسن بەڵام لێرە نا. من لە بەختیارترین مرۆڤەكانی دنیام، بێ ئەوەی شایستەی بم. ناوبانگ بەڕاستی شتێكی زۆر خراپە.
دەڵێ: هیچكات هەستم بە دڵتەنگی نەكردووە. لە ژوورێكدا تەنیا ماومەتەوە، حەزم لە خۆكوژی بووە. خەمۆك بووم، حاڵم خراپ بووە، خراپتر لە خراپ، بەڵام هەرگیز هەستم بەوە نەكردووە كەسێك لە دەرگەوە بێ و لە دەست ئێش ڕزگارم بكا. باشترە وا بڵێم كە دڵتەنگی قەت ئازاری نەداوم، چونكە حەزم لە دوورەپەرێزی بووە. وەك ئیبسن ئدڵێت: "بەهێزترین مرۆڤەكان، تەنیاترین مرۆڤەكانن".
مەستی و شێتی و سێكس، ئەمە سێكوچكەی نووسینەكانی بۆكۆڤسكییە؟ ئایا چەند لەگەڵ ئەو بۆچوونەی كە لەمیانەی ئەو سێ وشەوە پێناسەی ئەدەبی بۆكۆڤسكی دەكات؟
بەڵێ مەستی و شێتی و سێكس مۆتیڤی نووسراوەكانی بوكۆڤسكین. تەنانەت لە كاتی شیعر خوێندنەوە و وتاردانیشدا مەستی لەبیر نەچووە. لە میانەی وتوێژەكەی لەگەڵ شن پێندا پێی دەڵێ، "من تەنیا شەوان دەڕۆمە دەرەوە و لە ناو باڕەكاندا خۆم دەشارمەوە، جا دەڵێ لەوانە گەڕێ وەرە با بخۆینەوە". ئینجا دەزانین لە زۆر لە بەرهەمەكانیدا گرنگی زۆری بە سێكسیش داوە، بەڵام من لەگەڵ ئەوەدا نیم كە ئەوانە تەنیا پێناسەی ئەدەی ئەو بن. وەك پێناسە خستنەڕووی ڕاستی زات و سروشتی ئینسان، پێوەندییەكان، درۆ و خەیانەت و تەنانەت جوانییەكانی ژیان پێناسە ئەدەبی بوكوڤسكین.
ئەوانەی نووسینەكانی ئەم نووسەرەیان وەرگێڕاوە، باس لەوە دەكەن كە زۆر جار تووشی كێشە دەبن لەگەڵ وشەكانی، چونكە بێ پەردە هەموو وشەیەك لە نووسینەكانی هەیە، تەنانەت ئەگەر وەك خۆی بگوازرێنەوە، ئەوا خوێنەری كوردی قبووڵی ناكات، ئایا تۆش ئەم كێشەیەت هەبوو؟
ئەوە بابەتێكی بەرچاوە لە نووسراوەكانی بوكۆڤسكیدا. واتە هەبوونی ئەو وشانەی لەوانەیە هێنانەوەیان بڤە بێ. ئەوەش لە ڕۆمانەكانیدا و بەتایبەت لە شیعرەكانیدا زۆرە. هەڵبەتە هێنانی ئەو وشانە بۆ وەرگێڕ كێشە ساز ناكات، بەڵكو بڕێ فەزا و بارۆدۆخی تایبەتیش بەدی دەكرێ كە ڕەنگە لەگەڵ شێوازی ژیانی خوێنەری كورددا یەك نەگرێتەوە. بەشبەحاڵی خۆم هیچ كات ڕازی نابم بە لابردنی بەشێك لە شیعر یان ڕستە یان پەڕەگرافێك كە وەرمگێڕابێ. بە دیاریكراوی بۆ ئەوەی شتێكی وا بەسەر شیعرەكانی كتێبی "پاریس" دا نەیەت، لەو 50 شیعرەی بۆ چاپ وەرمگێڕابوو، بڕیارم دا 10 شیعری بسڕمەوە كە لەوانە بوو كێشەم بۆ ساز كەن.
ئایا بە بڕوای تۆ وەرگێڕانی كارەكانی ئەم نووسەرە، چ سوودێك بە كتێبخانەی كوردی دەگەیەنێ؟ چونكە رەنگە لە بەرانبەردا كەسانێك هەبن، لە بنەڕەتدا بە پێویستی نەزانن و بە ئەدەبێكی بێكەڵكی بزانن، بەتایبەتی كاتێك دەزانین وێنەیەكی نەرێنێ لەسەر ژیانی ئەو كەسە لەلای خەڵك هەیە؟
من لە پێشدا لەگەڵ شیعرەكانی بوكۆڤسكی ئاشنا بووم، چێژێكی تاڵم لێ بینین، سەرسام بووم بەو ڕاستگۆییەی، بەو بوێرییەی كە كەس بەو شێوەیە باسی وردترین بابەتەكانی نەكردووە و لاریی لە گوتنی هیچ واقیعێكی ژیانی مرۆڤەكان نییە. ئەوەی ڕاستی بێ وەرگێڕانم بۆ بەشە سەرەتاییەكانی ڕۆمانی "پۆستەخانە"ش كرد، بەڵام دواجار بڕیارەكەم گۆڕی و سەرلەنوێ چوومەوە سەر شیعرەكانی، چونكە هەستم كرد باشتر وایە لە پێشدا بوكۆڤسكی وەك شاعیرێك كارەكانی لە قەبارەی كتێبدا بكەوێتە بەر دیدی خوێنەری كورد. كتێبخانەی كوردی لەچاو پێشتر دەوڵەمەندترە، ئەوەش بەهۆی كۆمەڵێك وەرگێڕانی نووسەرە بیانییەكانەوەیە لەلایەن وەرگێڕی كوردەوە. پرسیار دەكەن سوودی ئەو وەرگێڕانانەی بۆ بەرهەمی ئەدەبیی ئینگلیزی و فڕەنسی و ئیسپانی چییە؟ نووسەری كورد لە ڕێی ئەو كارانەوە كە هەر كامە و كاریگەری بەرچاویان بووە لە ڕەوتی ئەدەبی نە تەنیا وڵاتەكانی خۆیان، بەڵكو كاریان كردووەتە سەر شیعر یان ڕۆمانی جیهانی. نووسەر ئێمە پێویستە بە ڕەوت و تەكنیكەكانی نووسینی سەركەوتووی جیهانی ئاشنابێ. بەڵام سەیر ئەوەیە كەس ناپرسێ بۆ نووسراوەی دەستە چەندەمی فارسی و عەرەبی و توركی لەلایەن بڕێ لە دەزگەكانەوە بە سەقەتی و پڕ هەڵە بە تێچووی زۆرەوە چاپ دەكرێ و دەرخواردی خوێنەری كورد دەدرێ كە دوایی كاریگەری نەرێنی ئەو كارە دیار دەكەوێ كە بریتین لە تێكدانی زەوق و چێژی خوێنەری كوردی.
ئایا جگە لە وەرگێڕانی "پاریس" چ كتێبێكی ترت بڵاو كردووەتەوە؟
من لە زمانی ئینگلیزییەوە وەرگێڕان دەكەم، بێجگە لەو وتار ڕەخنەییانەی ناوبەناوێ نووسیومن، هەروەها كۆمەڵێك شیعر و چیرۆك كە تاكوتەرا لە گۆڤار و ماڵپەڕە ئەدەبییەكاندا بڵاو بوونەتەوە، ئەو كارانەم كردووەتە كوردی "پاریس" هەڵبژاردەیەك لە شیعرەكانی چاڕڵز بوكۆڤسكی "مژ" كۆمەڵە شیعری كاڕڵ سەندبرگ "تۆڵەی سەوزەڵانی" ڕیچارد براوتیگن، كۆمەڵە چیرۆكێكی جەی.دی ساڵەنجەر.