بەڕێوەبەری یەزدا: ئێزیدی ئیتنییەكی ئاینی جیا لە كوردن

بەڕێوەبەری جێبەجێكاری رێكخراوی یەزدا لە دیدارێكی لەگەڵ ڕۆژنامەی "وشە" تیشك دەخاتە سەر ڕیشەیی ئێزدییەكان و دەڵێ، ئێزدی پێوەندی زۆر گرنگیان بە كوردەوە هەیە و ناتوانن خۆ لە كوردستان و كورد جیا بكەنەوە، بەڵام ئەوان ئیتنییەكی ئاینین، هاوكات داوا دەكات ناوچەكانی ئێزدی راپرسی لێ بكرێ و بكرێتە زۆنێكی ئارام جا سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان بێ، یان هەرێمی كوردستان یان عێراق كێشە نییە. "گرنگ ئەوەیە داهاتووی ئێزدییەكان پارێزراو بێ و بتوانن بە كەرامەتەوە لەسەر خاكی خۆیان بژین".

یەزدا ڕێكخراوێكی ئێزیدییە و ناحكوومییە و لقی لە چەندان وڵات هەیە، ئامانجی سەرەكیمان ئەوەیە پشتیوانی كەیسی جینۆسایدی ئێزیدییەكان و پشتیوانی ئەو میلەتە و مافەكانی بكات، لە عێراق و دەرەوە كۆچكردنی ئێزیدییان بڕیاری یەزدا نییە، بەڵكو بڕیاری خەڵكی ئێزیدییانە، پشتی جینۆساید كە 12 هەزار كەس كوژرا، خەڵكی ئێزیدی متمانەیان نەما، خەڵك خۆی دەردەچوون و بە ڕێگەی نایاسایی 70 هەزار ئێزیدی گەیشتنە ئەڵمانیا. ئەو هەزار و 100 كەسەی بە فەرمی چوونەتە ئەڵمانیا هیچ پێوەندیی بە یەزدا نییە، بۆ پرسی كۆچ بەرەو كەنەدا ڕاستە ئێمە چووینە پەرلەمانی ئەو وڵاتە و داوامان لێ كردن كەیسی جینۆسایدی ئێزیدییەكان بناسێنن، ئەوانیش بەڵێنیان دا چەند هەزار لە قوربانییانی ئێزیدی دەستی داعش لە وڵاتەكەیان وەربگرن. یەزدا دەیەوێ ئێزیدی بە كەرامەت لەسەر خاكی خۆیان بژین، بەڵام خەڵكیش بڕوا ئەوە بڕیاری ئێمە نییە.

من لەگەڵ ئەوە نیم ئێزیدی خاكی خۆیان لە دەست بدەن، نامەوێ ئێزیدی دەسبەرداری یەك مەتری خاكی ئێزیدیخان بن، دوو شت هەیە، ئەگەر ئارامی و ئاسایش بۆ ئێزیدییەكان هەبێ و دڵنیایی هەبێ كە ئێزیدی بە كەرامەتەوە لەسەر خاكی خۆیان بژین، ئەوا هیچ پێویست ناكا ئێزیدی كۆچ بكەن، بەڵام ئەگەر جارێكی تر ئێزیدی ببنە دیلی دەستی داعش و ئەو كارەساتەیان بەسەردا بێتەوە، ئەوا من دەخوازم ئێزیدی دەركەون. یان پێویستە ئێزیدی ئارامیان بۆ دابین بكرێ و بە كەرامەتەوە بژین، یان هەر خەڵكی دەردەكەون. ئێزیدی لە كوردستانی باكور 80 ساڵ پێش ئێستە ملیۆنێك كەس بوون، ئێستە 200 ماڵ ماون، لە كوردستانی ڕۆژئاوا ژمارەیان 70 هەزار بوو ئێستە دوو هەزار ماون.

 لەلایەن وەزارەتی پێشمەرگەوە هێزێك دامەزرێنراوە، لەلایەن هێزەكانی پاراستنی شنگالیشەوە هێزێك دامەزراوە و لەلایەن حكوومەتی عێراقیشەوە هێزێك پێك هێنرا. ئەو شتەی من دەخوازم ئەوەیە كە یەك هێز و یەك سەركردایەتی لە شنگال هەبێ، ئامانجی ئەو هێزەیش سیاسی نەبێ، بەڵكو ئامانجیان پاراستنی خاكی ناوچەكە بێت.

ئێمە سوپاسی هەر هێزێك دەكەین كە لە كاتی كارەساتەكە هاتنە ناوچەكە و پشتیوانی ئێزیدییەكانیان كرد و ڕێیان لە تیرۆریستان گرت، چ ئەوانەی لە دەرەوەی عێراق هاتن، چ ئەو هێزانەی لە ناوەوەی عێراق. بەڵام پێویستە ئەو شتە هەموو كەس بزانێ، كە خاكی شنگال خاكی ئێزیدییانە، پرسی دەرخستنی پەكەكە لە شنگال ئەوە نە بڕیاری ئێمەیە نە هی ئێزیدییان، ئێستە هەر شتێك لە شنگال ئەنجام دەدرێ، رای ئێزیدییان وەرناگیری و مەسەلەی شنگال بووەتە پرسێكی سیاسی لە نێوان گەلێك لایەنی سیاسیدا. یەزدا هیچ پێوەندی بە سیاسەتەوە نییە، ئێمە دەمانەوێ هەموو لایەنە سیاسییەكان ڕێك بكەون و بەیەكەوە لە ڕووی مرۆیییەوە مامەڵە لەگەڵ كەیسی ئێزیدییەكان بكەن. واتە كەیسی ئێزیدییەكان بەشێوەیەكی مرۆیی ببینن نەك سیاسی.

هاوبەشایەتی لە نێوان ئێزیدی و كوردان زۆر زۆر بەهێزە، زمانی هەردوولامان یەك زمانە و كولتوور و مێژووشمان هەر یەكە، تا ئەو دەمەی كورد ئێزیدی بوون یان زەردەشتی بوون. ئێزیدی خۆیان لە دووری خاكی كوردستان و میلەتی كورد نابینن، ئێزیدی خۆ دەبینن بە ئێزیدی، من وای دەبینم و هەندێكیش وای دەبینن كە ئێزیدی كوردن، كاتێك ئێزیدی گوتیان كوردین، خاكی خۆیان لە باكوری كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستان لە دەست دا، ئەمڕۆش لە باشووری كوردستان لە دەستیان دا، من دەڵێم ئێزیدی ناسنامەكەی خۆیەتی، ئیتنییەكی ئاینی جیان "Ethno- Religious" گرووپی ئیتنۆ ریلجیسە وەكو جوولەكە و درووز، ئێمەش كوردستان هەمووی بە خاكی خۆمان دەزانین و ئامادەشین بەرگری لێ بكەین وەك هەر تاكێكی تر، بەڵام مافی ئێمە خوراوە لە كورستاندا، مەسەلەی نەتەوەش چەمكێكی سیاسییە دژی ئێزیدییان بەكار دێت.

پرسەكە سیاسییە و توركیاش هێزی لە باشیك هەیە و هەر دەوڵەتێك دەخوازێ بەرژەوەندی خۆی لە ناوچەكە بێنێتە دی، هەر بەرژەوەندییەكیش لە دەرەوەی سنووری عێراق بێ، ئەوا شتێكی قبووڵكراو نییە، لە ئێران بێ یان توركیا، دەوڵەتی بیانی دەخوازن نەك تەنیا ئێزیدی، بەڵكو خەڵكی ناوچەكە خێر لە خۆ نەبینن، ئەوەی دەگوترێ یەزدا خزمەت بەوە بكات، ئەمە هیچ كات وا نابێ، چونكە یەزدا دەسبەرداری یەك مەتر خاكی ئێزیدیخان نابێ. ئێمە دەمانەوێ باشووری شنگالیش ڕزگار بكرێ، پاش ئەوە چارەسەرێكی سیاسی بێتە ئاراوە، هاوكات چارەسەری كارگێڕی و سەربازیش لە ناوچەكە ئەنجام بدرێت، مرۆڤ كاتێك دەچێتە ئەو دەڤەرانە هەست بە ئاسایش بكات، هەرێمی كوردستان و حكوومەتی عێراق و نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێویستە لەسەر مێزێك دابنیشن و بۆچوونی ئێزیدییەكانیش وەربگرن تا بزانن چ بڕیارێك لە داهاتووی خۆیان دەدەن.

گەلی كورد مەینەتی زۆری لە مێژوودا بینیوە و مافی خۆیەتی دەوڵەتی سەربەخۆی هەبێ و سنووری دەوڵەتی خۆی دامەزرێنێ، لەبارەی ئێزیدییەكانیشەوە، ئێمە مافمان بەسەر ئەو خاكەوە هەیە، پێویستە سەرەتا ناوچەكان ڕزگار بكرێن و لە ڕووی سیاسییەوە پاراستن و ئارامی هەبێت، پێویستە ڕێز لە قسەی خەڵكی ئێزیدیش بگیرێ و ریفراندۆم بكرێ كە خەڵك دەیەوێ بچێتە ناو ئەو دەوڵەتە كوردییە، خەڵك بیەوێ ئێمەش لەگەڵ بڕیاری خەڵكین، خەڵك بیەوێ لەگەڵ حكوومەتی عێراقیش بێ ئێمە رێز لە دەنگی خەڵك دەگرین.

ئەگەر خاكی ئێمە ببێتە پارچە پارچە ئەوا ئێمە قبووڵی ناكەین، چونكە هێشتا باشووری شنگال ڕزگار نەكراوەتەوە بە تەواوی، باكوری شنگال لە دەست پێشمەرگە و باشوور لە دەست عێراق و حەشدی شەعبیدا بێ، ئەوە قبووڵكراو نییە.

كارێكی باشە شنگال ببێتە پارێزگا یان یەكەیەكی كارگێڕی، وەك ناوچەیەكی ئارام "save zone" وەك پشتیوانی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی 1991 بۆ باشووری كوردستان، ئەو زۆنە ئارامە وەك پارێزگا بێ یان وەك یەكەیەكی كارگێڕی یان وەك هەرێمێك بێ، لەلایەن خەڵكی خودی ناوچەكەوە سەرپەرشتی بكرێ، ئەو ناوچە ئارامە لەگەڵ حكوومەتی هەرێمی كوردستان بێ یان لە ژێر كۆنتڕۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكان، هیچ كێشەمان نابێ. 

باوەڕ ناكەم ئێمە بتوانین دەوڵەت دروست بكەین، ئەگەر بشتوانین ئەوە مافێكی سروشتییە ئێمە بۆ پاراستنی كچ و ژنان و خاكی خۆمان، ئەوەی كە ئێمە كار دەكەین، ئێزیدی لە كوردستان یان عێراق داببڕین ئەمەش هەڵەیە، تا ئێستە كوردستان كە 40 ملیۆن كەسە نەبووەتە دەوڵەت، ئێمە چۆن كاری وامان بۆ دەكرێ.

من لەگەڵ ئەوان قسەم كرد، ئەوان ناڕەزایی و نیگەرانییان نییە و ئەنجوومەنی رووحانی یەكەم شوێن بوو داوای كرد یەزدا لە كوردستان بكرێتەوە.

ئەمە ڕاست نییە، یەكەم ئەركی یەزدا ئەوەبوو كە كارەساتی ئێزیدییەكان بە جینۆساید بناسێنێ و داعش دادگەیی بكرێ و كاریش لەسەر ئەم پرسە بەردەوامە، 10 پڕۆژەی مرۆییمان هەیە و 100 كارمەندمان هەیە بۆ خزمەتی قوربانییانی دەستی داعش.

ئەو پڕۆژەیە قۆناغی یەكەمی جێبەجێ كراوە كە زیاتر لە 120 هەزار دۆلارە و بەسەر گرووپی یەكەم دابەش كراوە، سێ قۆناغی تریش ماوە لە ماوەی سێ مانگی داهاتوو ئەنجام دەدرێ، مەڕ و مێشهەنگ و كەلوپەلی كشتوكاڵی بۆ قوربانییان دەكڕدرێ.

پێوەندی ئێمە لەگەڵ بەغدا بۆ ناساندنی پرسی جینۆساید و دادگای نێودەوڵەتییە، مووچەی كچانی ڕزگاربوونی دەستی داعشە، تا ئێستە 711 كچ مووچەی بیمەی كۆمەڵایەتییان لەلایەن حكوومەتی بەغدا بۆ بڕاوەتەوە.

پێوەندیمان لەگەڵ پەكەكە و ئەوانەی تریش، سەردانی هەر لایەنێكی سەربازی و كارگێڕیمان كردووە بۆ ئەوەی گفتوگۆ لە نێوان لایەك بێتە ئەنجامدان، پارتی و یەكێتی و یەپەگە و یەبەشە و چەندان گرووپی تر لەوێ هەن، هەموومان بینیون و دەمانەوێ گفتوگۆ لە نێوانیان ئەنجام بدرێت.

ئەمە ناڕاست بوو، من شەرمەزاری دەكەم، گرێدانی یەزدا بە پەكەكە و دامەزراندنی حزبی سیاسی هیچ بنەمایەكی نییە. ئێمە بەدواداچوونمان كرد، ئەو حزبە ناوی ئازادی و دیموكراسی ئێزیدییە، پێوەندیمان پێوە كرد و گوتمان بۆ یەزدا لەو حزبە تێوە دەگلێنن. گوتی هیچ پێوەندی بە یەزداوە نییە.

بڕیارێك لە پەرلەمانی كەنەدا و حكوومەتی ئەو وڵاتە دەرچوو، گوتیان ئەو كچ و ژنانەی ستەمیان لێ كراوە، هەندێك كورسی تەرخان دەكەن بۆ دووبارە ڕەگەزنامە پێدانەوە، ئێستە سێ هەزار كچ و ژنی قوربانی دەستی داعش ماون و دۆخیان زۆر خراپە.

یەزدا لە پڕۆژەكانی بەردەوام دەبێ لەو 10 پڕۆژەیەی هەیەتی، لە ناساندنی جینۆسایدی ئێزیدییەكان بەردەوام دەبێ، دەمانەوێ پتر پشتیوانی خەڵك بكەین بگەڕێنەوە ناوچەكانیان. بۆ ئاوەدانكردنەوەی شنگالیش دەمانەوێ دۆخی كارگێڕی و ئاسایش جێگیر ببێ، ئێمەش دواتر كار دەكەین بۆ دامەزراندنی سندووقێك تا شنگالی پێ ئاوەدان بكرێتەوە.

نادیە بووەتە سیمبۆلی قوربانییانی ئێزیدی و دەنگی قوربانیانیشە لە دنیادا. كارەكانی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەردەوام دەبێ بۆ بە جینۆساید ناساندنی كەیسی ئێزیدییەكان و دادگاییكردنی داعش و دەسپێشخەری نادیە كە پڕۆژەیەكی هەیە، بۆ هاریكاری قوربانییانی تیرۆر و لایەنێكی تریش بۆ لایەنی فێركاری و زانستی و هۆشیاركردنەوەیە.