زۆربه‌ی جار ئه‌و كه‌یسانه‌ی كه بۆ پزیشكی دادوه‌ری دێنه ناردن، نیشانه‌ی پرسیاریان له‌سه‌ر دروست ده‌بێت، به‌جۆرێك ته‌نانه‌ت بۆ كه‌سه‌كه‌ش خۆیشی ئه‌گه‌ر تاوانێكیشی نه‌كردبێت و به‌رانبه‌ریشی نه‌كرابێت، ڕووبه‌ڕووی چه‌ند پرسیارێك ده‌بێته‌وه. دكتۆر دیلمان ئازاد حه‌سه‌ن پزیشكی پسپۆڕی دادوه‌ری له هه‌ولێر، له دیمانه‌یه‌كیدا له‌گه‌ڵ "وشه" باسی ورده‌كارییه‌كانی پێویستی سه‌ردانكردنی پزیشكی دادی ده‌كات و ده‌ڵێت، ده‌بێ خێزان و تاك له‌وه زۆر هۆشیارتر بن كه ئێسته هه‌ن و هێنانی كێشه یه‌كلاكه‌ره‌وه‌كانیان بۆ به‌رده‌م پزیشكی دادوه‌ری پێ ئاسایی بێت، چونكه ژماره‌ی ده‌ستدرێژییه‌كان ڕوو له هه‌ڵكشانه به‌تایبه‌ت به‌رانبه‌ر به‌منداڵان.
كاره‌كانی پزیشكی دادی چییه؟ ئێوه وه‌ك پزیشك ته‌نیا ئه‌ركه پیشه‌ییه‌كه‌تان جێبه‌جێ ده‌كه‌ن له‌كاتی هه‌بوونی كه‌یسه‌كان یان لایه‌نی مرۆیی و كۆمه‌ڵایه‌تیش له‌به‌رچاو ده‌گرن؟
ئه‌ركی سه‌ره‌كی ئێمه له پزیشكی دادوه‌ری ئه‌وه‌یه وه‌ك پزیشكێك هه‌موو ئه‌و كه‌یسانه‌ی كه نادیارن، ڕوون و به‌رچاوی بكه‌ین و ئاشكرای بكه‌ین، جاران له كوردستان پسپۆڕییه‌ك نه‌بووه به ناوی پسپۆڕی پزیشكی دادوه‌ری، به‌ڵام ئێسته به‌خۆشحاڵییه‌وه له په‌یمانگای پزیشكی دادوه‌ری پسپۆڕیمان هه‌یه تایبه‌ت به پزیشكی دادوه‌ری كه هه‌موویان خاوه‌نی بڕوانامه‌ی ماسته‌رن له‌و بواره‌دا، بێگومان ئێمه كه له‌گه‌ڵ كه‌یسێك مامه‌ڵه ده‌كه‌ین، وه‌ك كه‌یسێك نایبینین و كاره‌كه‌ی بۆ بكه‌ین و به‌ڕێی بكه‌ین، نه‌خێر لایه‌نی ده‌روونی و كۆمه‌ڵایه‌تیش له‌به‌رچاو ده‌گرین بۆ ئه‌وه‌ی كێشه له‌دوای ده‌رچوونی ئه‌نجامه‌كه‌ی، باری ده‌روونیی ئاسایی ببێته‌وه، له‌كاتی سه‌ردانیكردنیشی بتوانن له كه‌شێكی ئارام و سه‌قامگیردا هه‌موو شتێكی پێویستیان بۆ ده‌كه‌ین، به‌تایبه‌ت له‌كاتی ده‌ستدرێژیی سێكسی بۆ منداڵ و گه‌ورانیش خۆمان له‌گه‌ڵ پزیشكه ده‌روونییه‌كان قسه ده‌كه‌ین و ڕێنوێنیش ده‌دین به خاوه‌ن كه‌یس، به‌ڵام جێبه‌جێكردنه‌كه‌ی ده‌كه‌وێته سه‌ر خۆیان، ئێمه لایه‌نه مرۆییه‌كه هه‌رگیز فه‌رامۆش ناكه‌ین، كاتێك كه‌سێك ده‌كوژرێت پشكنینی بۆ ده‌كرێت له پزیشكی دادی و هه‌موو ڕاستییه‌كانی ده‌رده‌خه‌ین، واتا زۆرجار كه‌سێك له كوشتنی هه‌ڵه تێوه‌گلاوه، به ڕاپۆرتی ئێمه به‌رده‌بێت و ڕاستییه‌كه پشتڕاست ده‌بێته‌وه، یان كه‌سێك كه مردووه و له گۆڕ نراوه، ئێمه دووباره هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆڕی بۆ ده‌كه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی مافی نه‌خورێت و ڕاستی هۆكاری مردنه‌كه‌ی ده‌رده‌خه‌ین له‌ڕێی پشكنینی زۆر زانستی و حاشاهه‌ڵنه‌گره‌وه.
ئه‌و پشكنینانه‌ی كه بۆ گه‌نجان و منداڵان ده‌كرێن له پزیشكی دادی چین؟ ئایه هه‌ر بۆ ژنانه؟
زۆرترین ئه‌و پشكنینانه بۆ كچان و منداڵان ده‌كرێن له پزیشكی دادوه‌ری، بۆ په‌رده‌ی كچێنییه، منداڵێك به‌ربووه‌ته‌وه و زه‌بری ده‌ره‌كی به‌ركه‌تووه، یان كچێك هاوسه‌رگیری كردووه و خوێنی په‌رده‌ی كچێنی نابینرێت له شه‌وی یه‌كه‌میدا، پیاوه‌كه ده‌كه‌وێته گومان له كچبوونی خێزانه‌كه‌ی، حاڵه‌تی ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر كچان و منداڵان و گه‌نج، یان ئه‌وانه‌ی كه ڕه‌گه‌زی خۆیان ده‌گۆڕن، ئه‌وانه پشكنین بۆ ئه‌ندامی زاوزێیان ده‌كرێت بۆ ئه‌وه‌ی بزانین نێره یان مێ، ده‌یاننێرین بۆ سۆنه‌ر بۆ ئه‌وی بزانین كه منداڵدانی هه‌یه یان نیه‌تی، دواتر ڕاپۆرتیان ده‌دینێ، مه‌رج نییه ئه‌و كه‌سه بیه‌وێت نه‌شته‌رگه‌ریی گۆڕینی ڕه‌گه‌زی بكات، هه‌ندێك جار بۆ گۆڕینی ناسنامه‌كه‌یه‌تی، بۆ نموونه ئه‌و كچه و نووسراوه كوڕ، ته‌نیا ژنان و منداڵی كچ نایه‌نه پزیشكی دادی، به‌ڵكو كوڕیش ده‌هێنن له‌و كاته‌ی كه ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌كرێته سه‌ریان، لیژنه‌یه‌ك هه‌یه كه له سێ پزیشكی پسپۆڕی دادی پێك دێت له به‌شی پیاوان، ئه‌وان ئه‌م كه‌یسانه وه‌رده‌گرن، واتا ته‌نیا به‌شی ژنان نییه، به‌ڵكو به‌شی پیاوانیش هه‌یه، هه‌مان كار بۆ هه‌ردوولا كاری یاسایی و پزیشكی ده‌كرێت.
زۆرترین منداڵ ده‌هێنرێت بۆ پشكنینی په‌رده‌ی كچێنی
زۆرترین حاڵه‌ت چییه كه دێته پزیشكی دادی له ماوه‌ی ئه‌مساڵ و ساڵی ڕابردوودا؟
زۆرترین كه‌یس كه ده‌هێنرێنه پزیشكی دادی كه‌یسی منداڵانه، بۆ پشكنینی په‌رده‌ی كچێنی كه منداڵه‌كه به‌ربووه‌ته‌وه یان ده‌ستدرێژیی سێكسیی كراوه‌ته‌سه‌ر، ده‌هێنرێت تا دڵنیایی له مان و نه‌مانی په‌رده‌ی كچێنییه‌كه‌ی بكرێت، دوای ئه‌ویش كه‌یسه‌كانی هاوسه‌رگیرییه، له‌كاتێكدا دوو كه‌س هاوسه‌رگیری ده‌كه‌ن، له شه‌وی یه‌كه‌مدا كچه‌كه خوێن نابینێ جا به‌هه‌ر هۆكارێك بێت، به هۆی جۆری په‌رده‌كه یاخۆ پێشتر په‌رده‌ی كچێنی نه‌ماوه، هاوسه‌ره‌كه‌ی گومانی لێ ده‌كات و ده‌یهێنێته پزیشكی دادی، ئه‌و كه‌یسانه‌ش كه ده‌ستدرێژیی سێكسییان ده‌كرێته سه‌ر، له‌م دوو ساڵه‌ی دواییدا زۆرترین حاڵه‌ت كه هێنراوه‌ته په‌یمانگای پزیشكی دادوه‌ری، ده‌ستدرێژی سێكسی بووه بۆ سه‌ر منداڵان.
بۆچی پێوسته له‌كاتی ڕوودانی حاڵه‌تێكی نائاسایی یان ڕووداوێك، ده‌بێ به‌زووترین كات بهێنرێته پزیشكی دادی و نابێت ماوه‌یه‌كی به‌سه‌ر بچێت؟
چونكه كاتێك كه برینه‌كه نوێ بێت، ئێمه وه‌ك پزیشكی دادی ده‌توانین له ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك دیاری بكه‌ین كه ئه‌و حاڵه‌ی ڕووی داوه نوێیه، بۆ نموونه كاتێك بووك و زاوه‌یه‌ك له یه‌كه‌م هه‌فته‌ی هاوسه‌رگیرییان دێنه لای ئێمه، ده‌توانین دڵنیایی به پیاوه‌كه بده‌ین كه هۆكاری خوێن نه‌بینینه‌كه جۆری په‌رده‌ی ژنه‌كه‌یه نه‌ك شتێكی تر یان به پێچه‌وانه‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌كی زۆری به‌سه‌ر بچێت، ئێمه ناتوانین دڵنیا بین له كاته‌كه‌ی و هۆكاره‌كه‌ی، له نووسینی ڕاپۆرته‌كه‌مان ده‌نووسرێت كۆنه، ئه‌وكاته‌ش كێشه‌كه گه‌وره‌تر ده‌بێت، له كاتی حاڵه‌تی ده‌ستدرێژیی سێكسی ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌كی زۆر به‌سه‌ر ئه‌وكاته بڕوات، بێگومان برینه‌كان نامێنن و هه‌موو به‌ڵگه‌كان ون ده‌بن كه بیسه‌لمێنن ئه‌و حاڵه‌ته ده‌ستدرێژیی سێكسییه.
ده‌ستدرێژی سێكسی له‌ناو خێزاندا زیادی كردووه
كه‌یسه خێزانییه‌كان ڕوو له زیادبوونن؟ یان هۆشیاری تاك ئێسته به‌رزه و وای كردووه كه‌م بێته‌وه، له ده‌ستدرێژیی ئه‌ندامه‌كانی خێزان بۆ سه‌ر یه‌كتر؟
به‌داخه‌وه هۆشیاری تاك به ئاستێكی زۆر له نزمیدایه، ئه‌وه‌ی ئێمه ده‌یبینین به‌داخه‌وه ده‌ستدرێژیی سێكسی له‌ناو خێزان زۆر زیادی كردووه، ئه‌وه‌ش به‌زۆریی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خراپ به‌كارهێنانی سۆشیال میدیا و په‌خشی ئه‌و دراما بیانییانه و بێ ئاگایی دایكان و باوكان له منداڵه‌كانیان، كۆنتڕۆڵ نه‌كردنی دایك و باوك بۆ ئه‌و شتانه‌ی كه منداڵه‌كانیان له به‌رده‌ستیانه به‌تایبه‌ت له به‌كارهێنانی ئینته‌رنێت و سه‌یركردنی ئه‌و شتانه‌ی كه هانیان ده‌دات بۆ ئه‌نجامدانی شتی خراپ.
تاچه‌ند دایك و باوكان به‌رپرسن له‌وه‌ی كه منداڵه‌كانیان ده‌ستدرێژیی سێكسییان ده‌كرێته سه‌ر؟
دایك و باوك به پله‌ی یه‌كه‌م به‌رپرسیارن له هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه به‌سه‌ر منداڵه‌كانیان دێت، چونكه منداڵ وه‌ك په‌ڕه‌یه‌كی سپی وایه ئه‌گه‌ر دایك و باوك به‌باشی له‌سه‌ری بنووسن و چاودێری بكه‌ن، ئه‌وا ڕووبه‌ڕی كه‌مترین زیان ده‌بنه‌وه، به‌ڵام له بێ ئاگایی دایكان و باوكان و كه‌مته‌رخه‌مییان، زۆر شتی گه‌وره ڕوو ده‌ده‌ن كه پاشان ناتوانن چاره‌سه‌ریان بكه‌ن، به داخه‌وه زۆربه‌ی جار دوای ئه‌وه‌ی منداڵه‌كه‌یان ڕووبه‌ڕووی كێشه‌یه‌ك ده‌بێته‌وه، هیچ هه‌وڵێكی ئه‌وتۆ ناده‌ن بۆ تێگه‌شتن له حاڵه‌ته‌كه و یارمه‌تیده‌ر نابن بۆ منداڵه‌كه تا باری ده‌روونی جێگیر ببێت، بۆیه هه‌ندێك جار منداڵێك دووجار ڕووبه‌ڕووی هه‌مان كێشه ده‌بێته‌وه.
كام جۆره كه‌یسانه‌ن دوای مردنیان و دوای هێنانیان بۆ پزیشكی دادی، كه‌سوكاریان نایه‌نه‌وه بۆ بردنه‌وه‌ی ته‌رمه‌كانیان؟
زیاتر كه‌یسی ئه‌و ژنانه‌ن كه ده‌كوژرێن له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌هێنرێن، به‌شێوه‌یه‌كی گشتی پێی ده‌گوترێت ئه‌و كه‌یسانه‌ی له‌سه‌ر شه‌ره‌ف كوژراون و ئه‌وانه كه‌سوكاریان نایه‌ن ته‌رمه‌كانیان ببه‌نه‌وه، چونكه خۆیان كوشتوویانن و فڕێیان داون، ڕه‌نگه هه‌موو كه‌یسه‌كانیش له‌سه‌ر پرسی شه‌ره‌ف نه‌بن، به‌ڵام چونكه ئێمه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی داخراوین و هۆشیاریی تاكمان زۆر كه‌مه، بۆیه هه‌ركات ژنێك ده‌كوژرێت ده‌ڵێن له‌سه‌ر شه‌ره‌فه، كه‌سوكاری ئه‌وانه نایه‌ن ته‌رمه‌كانیان ببه‌نه‌وه، ئێمه به‌پێی ژماره‌ی ساركه‌ره‌وه‌كانمان ده‌یانهێڵینه‌وه، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌كی گشتی مانگێك یان دوو مانگ، هه‌ندێك له لاشه‌ی مردووه‌كان به ئه‌مانه‌ت ده‌مێننه‌وه، پاش ئه‌وه‌ی كه‌س نه‌بوو، تیمی شاره‌وانی دێن و به‌خاكسپاردنی بۆ ده‌كه‌ن.
دوای پشكنینی هۆكاری نه‌بوونی په‌رده‌ی كچێنی، هه‌ندێك لە پیاوان بڕوا دەکەن و هەندێش نا
جۆری په‌رده‌ی كچێنی تاچه‌ند كه‌یسه‌كان ده‌گه‌یه‌نێته پزیشكی دادی و پیاوه‌كان تاچه‌ند بڕوا به ئه‌نجامی پشكنینه‌كان ده‌كه‌ن؟
زۆر جۆری جیاوازیی په‌رده‌ی كچێنی هه‌ن، هه‌ندێكیان كێشه بۆ بووك و زاوا تازه‌كان دروست ده‌كه‌ن، جۆرێك هه‌یه په‌رده‌ی مه‌تاتییه، چونكه هاوسه‌ره‌كه‌ی خوێن نابینێ، ده‌كه‌وێته گومانه‌وه و ده‌یهێنێت بۆ دڵنیابوون له ڕاستییه‌كه، جۆرێكی تر پێویستی به نه‌شته‌رگه‌ری هه‌یه، ده‌بێت پزیشكی پسپۆڕی ژنان و منداڵبوون نه‌شته‌رگه‌ری لابردنی په‌رده‌ی كچێنی بۆ ئه‌نجام بده‌ن، جۆرێكی تر هه‌یه په‌رده‌ی كچێنییه‌كه به‌رینه و خوێن نابینێ، ئه‌وه ده‌كه‌وێته سه‌ر ئه‌وه‌ی تاچه‌ند زاواكه باوه‌ڕ ده‌كات، زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆریان باوه‌ڕ ده‌كه‌ن و هۆشیارییان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌و جۆره په‌ردانه، به‌ڵام هه‌ر به گومانن، دوای ئه‌وه‌ی خێزانه‌كانیان ده‌هێنن و گومانیان لێ ده‌كه‌ن، ئێمه پشكنینی په‌رده‌ی كچێنییان بۆ ده‌كه‌ین و هۆكاره‌كه‌ی ده‌زانین ئه‌گه‌ر جۆری په‌رده‌كه بێت، ئه‌وكاته زۆربه‌یان باوه‌ڕ ده‌كه‌ن و كێشه‌یان نامێنێت، به‌شێكی كه‌میش هه‌ن باوه‌ڕ ناكه‌ن، ئه‌وكاته‌ش كێشه‌كه گه‌وره‌تر ده‌بێت.
چوارچێوه‌ی كه‌یسه‌كان له چ قاڵبێكدان، ئایا خێزانه‌كان به هۆشیارییه‌وه دوای كێشه‌كان مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ تاكی خاوه‌ن كێشه ده‌كه‌ن؟
به‌داخه‌وه خێزانه‌كان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك به هۆشیارییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ل كه‌یسه‌كان ناكه‌ن، بۆ نموونه كاتێك ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌كرێته سه‌ر منداڵێك، ئێمه هه‌موو كات وه‌ك په‌یمانگای پزیشكی دادوه‌ری هۆشیاری ده‌ده‌ین به دایك و باوكان كه ده‌بێت پزیشكی ده‌روونی منداڵه‌كه ببینێت، به‌ڵام هیچ كات به گوێمان ناكه‌ن، ئێمه هه‌وڵی زۆریان له‌گه‌ڵ ده‌ده‌ین، به‌ڵام هه‌وڵه‌كان بۆ ئه‌وان بێ سوودن، بۆیه داوا له دایك و باوكان ده‌كه‌م كه پێش ڕوودانی ڕووداوه‌كان، هۆشیار بن و ئاگاداری منداڵه‌كانیان بن، له‌كاتێكیش ڕووبه‌ڕووی كێشه‌یه‌ك ده‌بنه‌وه، پاڵپشتی منداڵه‌كانیان بكه‌ن و له‌گه‌ڵیان بن تا نه‌كه‌ونه هه‌مان هه‌ڵه‌وه.