پرۆسەی چاكسازی بۆ وڵات، هەر تەنیا ئەوە نییە كۆمەڵێك بەرپرس هەن لە گەندەڵی گلاون و دەبێت سزا بدرێن و دوور بخرێنەوە لەو پۆستانەی هەیانبووە، هەندێك جار دەبێ چاكسازی لە كۆمەڵێك چەمك بكرێت بە تایبەت ئەو چەمكانەی شێوێنرابن و بە بارێكی نەرێنی تەفسیر كرابن.
كورد یەكێكە لەو نەتەوانەی نزیكەی سەدەیەكە خەبات دەكات بۆ رزگاری نیشتمانی، بە درێژایی ئەو ماوەیە لە ململانێدا بووە لەگەڵ سێ نەتەوەی سەردەستی خاوەن دەوڵەت كە كوردیان بەسەردا دابەش كراوە، ئەوانیش بە بەرنامە هەمیشە كوردیان بێبەش كردووە لە زۆر مافی گرنگ و سەرەكی.
لە توركیا كورد بۆی نەبوو بە زمانی دایك بدوێت، بخوێنێت، پارێزگاری لە خۆی بكات، پرۆسەی رەتكردنەوەی كورد بەردەوام بوو، تا ئەو ساڵانەی دوایی هەندێك گۆڕانكاری كراوە، بەڵام هێشتا بۆ ئەو شتانە وەك پێویست نەبووە.
لە سووریا كورد مافی وەرگرتنی ناسنامەی نەبوو، كوردەكان هیچ ناسنامەیەكیان نەبوو، مافی رۆشنبیرییان نەبووە.
ئەگەر سەیری رژێمەكانی عێراق بكەین، كورد لە عێراقیش زۆرترین تاوانی بەرانبەر كرا لەلایەن حكوومەتەكانەوە، هەر لە ئەنفال و كیمیاباران و وێرانكردنی لادێكانی كوردستان تا دەگاتە لەداردان و راپێچكردنی خەڵك بە زۆر بۆ بەرەكانی شەڕی نێوان ئێران ــ عێراق و دەیان كارەساتی تر.
ئەگەر سەیری مێژووی كورد بكەین لە ئێران، حاڵی كورد لەوێش تا ئێستە زۆر لە حاڵی پارچەكانی تر باشتر نەبووە، تا ئێستە رۆژانە كورد لە ئێران لەدارە دەدرێن. چەندان سەركردەی دیاری كورد بە دەستی رژێمی ئێران شەهید كراون، لە قازی محەمەدەوە تا دەگات بە پۆلێك سەركردەی رۆژهەڵاتی لە مووشەكبارانی ساڵی ڕابردوو لە شارۆكەی كۆیە.
ئەو جۆرەی مامەڵانەی نەتەوەی باڵادەست، وایكردووە كۆمەڵێك كاریگەری زۆر خراپ بەجێ بهێڵێت، بەڵام ئەوەی من دەمەوێت باسی بكەم بە پلەی یەكەم، باسی كوردستانی باشوورە.
كاتێك نەتەوەی باڵادەست و فەرمانڕەوا مامەڵەی بەو جۆرە بێت لەگەڵ نەتەوەی ژێردەست، وا دەكات نەتەوەی ژێردەست هیچ شتێك بە هی خۆی نەزانێت، لە بری پاراستنی ژێرخانی ئەو حكوومەتە، هەوڵ دەدات بچووكترین هەلی بۆ رێك بكەوێت، زیانی پێ بگەیەنێت، لە رابردوویش بەهۆی بوونی پێشمەرگە لە كوردستانی باشوور، هەركات هەلیان بۆ رەخسابێت زەبریان لە دامەزراوە سەربازییەكان داوە، دواتریش وەك چالاكی و دەستكەوت باسی ئەو زەبر و زیانەیان كردووە و خەڵكیش دڵیان پێی خۆش بووە، چونكە پێیان وابوو زیانگەیاندن بە بەعس، لە لەناوچوون نزیكی دەكاتەوە. ئەوە وایكرد تاكیش هەركات بۆی بڕەخسێت زیان بەو رژێمە بگەیەنێت.
زیانگەیاندن بە رژێم بوو بە شتێكی زۆرباش نەك خراپ، ئەو دەستەواژەیە هەر بەردەوام بوو تا دوای راپەڕین.
لە دوای ڕاپەرین دۆخێكی تازە هاتە پێشەوە، هەر لەگەڵ یەكەم فیشەكی راپەڕین خەڵك لەبری پاراستنی داودەزگا حكوومییەكان، دەستیان كرد بە تاڵانكردنی ئەو داودەزگایانە. دۆخەكە ئەوەندە ئاڵۆز بوو بەهۆی هەبوونی دوو گەمارۆی ئابووری لەسەر هەرێمی كوردستان، كەس بیری بەلای ئەوەدا نەچوو كە پێویستە جارێكی تر باسی گرنگی حوكمڕانی خۆماڵی بكرێت بۆ تاكی كورد، سەرباری هەموو ئەوانەیش، دواتر شەڕی نەگریسی ناوخۆ هەڵگیرسایەوە، ئەویش ئەوەندەی تر كاریگەری نەرێنیی بەجێهێشت.
ئەو چەمكە تا ئێستەیش روانینی خەڵك بۆ حكوومەت و دەزگەكانی حكوومەت، هەمان روانینی سەردەمی حكوومەتەكانی پێشووە، چونكە ئەگەر سەیر بكەین كەسانێكی زۆر رۆژانە كارەبا بە فیڕۆ دەدەن، ئەگەر باسی گرنگی كارەبایان بۆ بكەی، یەكسەر دەڵێن ئەوە ماڵی حكوومەتە، باسی رێگەوبانیان بۆ بكەی دەڵێن ماڵی حكوومەتە، باسی پاراستنی ئاو بكەی دەڵێن ماڵی حكوومەت، كەسێك شتێكی دەكەوێتە بەردەست كە دەزانێ هی دەزگەیەكی حكوومییە، ئامادە نییە بۆی بباتەوە، چونكە بە ماڵی حكوومەتی دەزانێت، ئیتر كە ماڵی حكوومەت بوو زیانگەیاندن و بردنی ئەو شتە بە شتێكی زۆر ئاسایی دەزانێت.
ئەگەر رۆژانە سەیری ماڵەكان بكەی، هەزاران گڵۆپ دەبینی بە نوێژی نیوەڕۆ نەكوژاونەتەوە، ئاوی بە زۆری بە فیڕۆ دەچێ، كاتێكیش ئاگاداریان دەكەیتەوە بەلایانەوە ئاساییە. خەڵكێكی زۆر ئێستە دەستكاری سەعاتی ئاو و كارەبا دەكەن و كە پێیان دەڵێی ئەوە تاوانە، لە وەڵامدا دەڵێت "ماڵی حكوومەتە". وەك ئەوەی دەستبردن بۆ ماڵی حكوومەت شتێكی ئاسایی بێت.
لە دوای پاشەوتكردنی بودجە ئەو دەستەواژەیە جارێكی تر نوێبوونەوەی بەخۆیەوە بینی، چونكە ئەمجارە حكوومەت قەرزاری فەرمانبەرانە. ئیتر فەرمانبەر ئامادە نییە پارەی ئاو و كارەبا بدات. ئەو جۆرە روانینە پێویستی بە چاكسازی هەیە، ئەویش لە رێی راگەیاندنی ئامانجدار و بەرنامەی جۆراوجۆر كە تێیدا بە وردی تیشك بخرێتە سەر ئەركی حكوومەت بەرانبەر میلەت و ئەركی میلەت بەرانبەر حكوومەت.
پێویستە روون بكرێتەوە كە حكوومەت هەرچیی هەبێت موڵكی میلەتە، بە بەڵگەی ئەوەی لەو دەزگایانەیە بۆ كاروباری میلەتن، راستە كەسێك وەك فەرمانبەر لەوێیە و مووچە لە حكوومەت وەردەگرێت، بەڵام دواجار كاروباری هاووڵاتی بەڕێوە دەبات.
بیركردنەوەی خەڵك بۆ ئاو و كارەبا و هەر دامەزراوەیەكی حكوومەت دەبێ بگوڕێت، چونكە هاووڵاتی چەند كارەبا زیاتر بەكار بێنێ، ئەوەندە خۆی بێ كارەبا دەكات. ئەگەر پێی وابێت بە فیڕۆدانی كارەبا زیان لە بەرپرسان دەدات، بە هەڵەدا چووە، چونكە بەرپرس لە بری موەلیدەیەك دەتوانن دووان دابنێن. ئەمانە ئاویش دەگرێتەوە كە خەڵك بایەخی ئاویان لە بیر چووە و كەمتر بیر لە دەستگرتن پێیەوە دەكەنەوە.
بەگشتیی دەبێت پرۆسەیەكی نیشتمانیی دەست پێ بكرێت ئەم خاك و وڵات و بەرهەكانی، خۆشەویست بكرێن و خەڵك بیپارێزن، ناكرێ تۆ ماڵی حكوومەت بەهی دوژمن بزانیت و بتەوێ زیانی لێ بدەی، لەمەدا حكوومەت خۆیشی كەمتەرخەم بووە و كاری كولتووری نەكردووە، بۆ نموونە ئەگەر خەڵك هۆشیار بكرایەتەوە لە بارەی كارەبا، دوور نییە ئەو بەرهەمەی ئێستە كارەبا هەیەتی لە پێداویستی كوردستان زیاتر بووایە.