خوێندنەوەیەك بۆ ڕۆمانی جن بۆ خۆیم دەبات
غەمگین خدر
دەمەوێ لە دەستپێكی ئەو نووسینەدا بپرسم، ئایا ڕۆماننووسی ئێمەی كورد تا چەند سوودیان لە هونەری تازەی ڕۆمانی دنیا وەرگرتووە؟ ئایا ئەو لێشاوە ڕۆمانەی دێنە وەرگێڕان بۆ سەر زمانی كوردی، توانیویانە ئاسۆیەكی تری بیركردنەوە لە هونەری ڕۆماندا بنیات بنێن؟ ئایا یادەوەری بەسە بۆ نووسینی ڕۆمان؟ ئەگەر هەڵوەستە لەسەر ئەم پرسانە بكەین، دەبینین خۆشبەختانە تاكوتەرا وەبەر ڕۆمانی كوردی دەكەوین كە دەتوانین بڵێین جگە لە ڕۆمانی وەرگێڕان، ڕۆمانێكمان خوێندووەتەوە بە زمانی كوردی.
لە دوو هەفتەی رابردوو جگە لەم ڕۆمانە، دوو ڕۆمانی تری كوردیم خوێندەوە كە لەلایەن دوو نووسەری لاو نووسراون و هەردووكیشیان یەكەم ئەزموونیان بوو. یەكەم (تابووتی خۆڵەمێش – تابان عەتار) و (هاوزێ – دلاوەر ڕەحیمی)، جگە لە چەند سەرنجێك لەبارەیانەوە، دوو هەوڵی دڵخۆشكەر بوون. ئەمەی سێیەمیشیان كە دەمەوێ خوێندنەوەی بۆ بكەم، ڕۆمانی (جن بۆ خۆیم دەبا)ی شاعیر و ڕۆماننووس (سەلام عومەر)ـە(1) كە هەر لە ناونیشانەكەوە بەشێك لە خوێنەران وەبەر پارادۆكسی پەیڤی (جن) دەكەون و ڕەنگە هەندێك لایان وا بێت جنۆكەیە، وەلێ لە سەروەختی خوێندنەوەدا وەبەر ئەو راستییە دەكەوین كە نووسەر باسی ئەو (جن)ـە دەكات كە مەی و خواردنەوە كحوولییانەیە كە شەوان دەیخواتەوە و بە خەیاڵی منداڵی و خەونە پارچەبووەكانی تێكەڵی خەیاڵی ناو ئەستێرەكان دەبێت.
ئەم ڕۆمانە لە چەند چیرۆكێكی جیاجیا و ناونیشانی سەربەخۆ پێكهاتووە، هەموو چیرۆكەكان وەك ڕووباری بچكۆلە دەڕژێنە ناو دەریای رۆمانەكەوە. واتە چیرۆكە درێژەكەوە. ئەمە یەكێكە لە شێوازە نوێیەكانی ئەمڕۆی رۆمانی دنیا، بۆیە دەشێ هەریەك لەم چیرۆكانە پارچەیەك بن لەو شكان و پەرتبوون و پارچەبوونەی نووسەری دەقەكە، كە وەك مرۆڤێكی كورد بە قۆناغی جیاجیادا تێپەڕیوە و كارەسات و ڕووداوی جیاوازیش لە ژیانیدا ڕوویان داوە. بۆیە هەر لە تەمەنی منداڵییەوە كارەسات و ڕووداوەكان دەست پێ دەكەن و هەر قۆناغە و دەبێتە پارچەیەك و بەشێك و چیرۆكێك.
ئەوەتا ڕۆماننووس لە سەرەتادا بە ڕووداوێك دەست پێ دەكات كە چۆڕاوگەی خوێنە و شەقام و شۆستە سوور دەچێتەوە. ئەم دیمەنە ترسناك و تۆقێنەرە بەشێوەی جیاواز لە ژیانی نووسەر چەندپاتە دەبێتەوە و لە قۆناغ و وێستگەی ژیانیدا بە شێوازی تر مانیڤێست دەبێتەوە. هەڵبەت ئەوەیش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە تاكی كورد نەزیفی ڕابردوویەكە پڕە لە كارەسات، ئەو كارەساتانەی مێژووی ئێمەی كوردیان پڕ كردووە لە خوێنڕێشتن. تایبەت ئەو نەوەیەی تاكە دۆستیان چیاكان بووە و بە حەسرەتی ئازادییەوە نانی ڕەقیان خواردووە و بۆنی جەستەی ئارەقاوییان ڕۆژەڕێیەك رۆیشتووە. نووسەر لەو ڕۆژانەدا دەوەستێت و هەڵوەستەیەك دەكات و بە فلاشباك دەگەڕێتەوە ئەو كاتانە و لەگەڵ ئێستە بەراوردیان دەكات، هەردوو سەردەم هاوتەریب بەیەكەوە بەناو خەتی ڕۆمانەكەدا دەڕۆن. ئەمە تێمای سەرەكی ڕۆمانەكەیە و ڕۆماننووس لەوێوە ڕەخنە لە ئێستە دەگرێت، چۆن ئەوانەی ئەوكات هەر لە دوای ڕاپەڕینەوە دەستیان بە تاڵان و دزی كرد، هەتا ئەمڕۆش بوونیان بە قەبارەی گەورەتر و بەرفراوانتر هەیە.
ئەم ڕۆمانە ئەگەرچی سەربوردەی ژیانی نووسەرە و لە ڕێی قۆناغەكانی ژیانەوە، بەشەكانی ڕۆمانەكەی دابەش كردووە و وەك شێوازێكی تازە بۆ خۆی بەكاری هێناوە و زیاتر پشتی بە هونەری مۆنۆلۆگی خۆیی بەستووە. هەر لە ناوەڕۆكی ڕۆمانەكەوە دەزانین شوێن لەم ڕۆمانەدا شاری (قەڵادزێ)یە و نووسەر وەك پانتاییەك ڕۆمانەكەی لەسەر دامەزراندووە. وەك خۆی ئاماژەی بۆ كردووە و نووسیویەتی: "چۆن هاتبووین، ئاوا گەڕاینەوە و خۆمان بە قەڵادزێدا كردەوە." یان نووسیویەتی: "لە قەبرستانی قەڵادزێ بزر بوون".(2)
لێرەدا شوێنی ڕۆمان دیارە كە قەڵادزێیە، ئەو شارۆكەیەی هەمیشە مەڵبەندی شۆڕش و ڕووداوەكانی كورد بووە و وەك پێگە و شوێنێكی زیندوو لەم ڕۆمانەدا باسی لێوە كراوە. بۆیە نووسەر لەم رۆمانەدا زیاتر لەگەڵ ناوەوەی خۆیدا دوواوە و بەناو خۆیدا شۆڕ بووەتەوە، وەلێ هەموو هێڵەكانی ناو بەشەكان دەگەڕێنێتەوە بۆ قۆناغی منداڵی و بیرەوەرییەكانی، كە پڕن لە بیرەوەریی زیندووی نووسەر. ئەو دەیەوێ بە خەیاڵی هەمان ئەو شەوانەی لەبەر بێ كارەبایی و گەرما، دەچوونە سەربان و سەیری ئەستێرەكانی دەكرد و بە خەیاڵ تێكەڵی ئەو ئاسمانە دەبوو. ئاسمانێك پڕ لە خەونی فڕینی منداڵانە و گەیشتن بە ئەستێرەیەكی تری دوور لە شەڕ و خوێنڕێشتن، كە تاكە خەونی نووسەر ئەوە بووە ئەستێرەكە ناو بنێت: (كوردستان) ئەوەیش دیسان دەمانگەڕێنێتەوە بۆ ئەو پارچە پارچەبوونەی تاكی كورد بەتایبەتی و كوردستان بەگشتی.
هەموو دەقێك چەندان گۆشەنیگای جیاوازی هەیە و دەكرێ چەندان توێژینەوە و خوێندنەوەی جیاوازی بۆ بكرێت، ئەوەی ئێمەیش دەكرێ لە چەندان گۆشەی ترەوە لەبارەی ئەم ڕۆمانەوە بدوێین، وەلێ لەبەرئەوەی گوتارەكەمان زۆر درێژ نەبێتەوە، لێرەوە ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكەین كە ناكرێ لەبارەیانەوە نەدوێین.
زمانی شیعریی نووسەر زاڵە بەسەر ڕۆمانەكەدا، لە هەندێك بەش و رستە و پەرەگرافدا وەبەر شیعر دەكەوین. ئەوە جگە لەوەی ئەو زمانە شیعرییە كۆمەكی نووسەری كردووە تا زمانێكی تۆكمە و چڕ لەناو رۆمانەكەدا بەرهەم بێت، وەلێ لە هەندێك بەش و پەرەگرافیشدا جێی هونەری گێڕانەوەی گرتووە و زیاتر لە گوتار و مۆنۆلۆگی شاعیرانە نزیك دەبینەوە. ئەوەیش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، نووسەر بەر لەوەی ڕۆماننووس بێت، شاعیرە.
پەراوێز و سەرچاوە:
(1)جن بۆ خۆیم دەبا/ سەلام عومەر – رۆمان، لە بڵاوكراوەكانی خانەی موكریانی بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە. زنجیرە 961. چاپخانەی ئازادی.
(2)بڕواننە هەمان سەرچاوە. لاپەڕەكانی 101 و 57.