سدیق سەعید ڕواندزی
لەم ساڵانەی دواییدا نەریتێكی تازە لە دنیای ئەدەبی ئێمەدا سەریهەڵداوە، ئەویش سازكردنی پێشبڕكێی ئەدەبی و ئەنجامدانی فێستیڤاڵی ئەدەبییە. دواتریش لەلایەن لیژنەیەكەوە دەقەكان بە تێگەیشتنی خۆیان هەڵدەسەنگێنن و براوەی خەڵاتەكان دیاری دەكەن. ڕاستییەكەی بەشێك لەو نووسەرانەی خەڵاتەكان دەبەنەوە، دوای ساڵانێك نەك هەر ناتوانن بەردەوامی بە داهێنانەكانیان بدەن، بەڵكو لە نووسینیش بەردەوام نابن. بەبڕوای من وەرگرتنی خەڵات و شاگەشكە بوون بە فێستیڤاڵەكان، بەتایبەتیش لە ناو لەشكرێك لە قەڵەم بەدەستانی ئێمە، تەنیا لە هەرێمی كوردستاندا ئەو بایەخەی هەیە، دەنا نووسەر هەیە لەسەر ئاستی دنیادا خەڵاتی نۆبَلی كە گەورەترین و بەهادارترین خەڵاتی ئەدەبییە و نووسەران خەونی پێوە دەبینن، ڕەت كردووەتەوە. كەچی نووسەرانی ئێمە زۆرجار لەگەڵ ژیاننامەی خۆیاندا لیستی خەڵاتەكانیش وەك شانازییەكی گەورەی فەرهەنگی دەنووسن، وەك ئەوەی داهێنانێكی هێندە گەورەیان كردبێت، پێشتر نەكرابێت.
لە كاتێكدا زۆربەی هەرە زۆری ئەو دەقانەی خەڵاتی یەكەم و دووەم دەبەنەوە، دەقی لاواز و ناهونەرین و لە چەندان لایەنی بابەتی و زمانەوانی كەموكورتییان هەیە. مەرج نییە كاتێ نووسەرێك خەڵاتی یەكەمی دەقێك دەباتەوە، ئیتر داهێنانی كردبێت. ئەوە گرنگە چەند دەتوانێ لە ڕێی نووسینەوە خزمەتی كولتوور و فەرهەنگ و بنەما نەتەوەییەكانی نەتەوەی خۆی دەكات. هەژار موكریانی لە هەموو تەمەنی خۆی بڕوا ناكەم خەڵاتێكی ئەدەبی وەرگرتبێت، بەڵام لە مێژووی فەرهەنگی كوردیدا چەند هەژار موكریانی هەن؟ ئاخۆ كەس بوێری ئەوەی هەیە وەڵامم بداتەوە و هەژارێكی ترم بۆ دەستنیشان بكات؟.
كەواتە مەرج نییە ئەو تێكستەی دەبێتە براوەی فێستیڤاڵێك، تێكستێكی داهێنەرانە و ناوازە بێت، بەڵكو لەوانەیە لەبەر چەندان پاڵنەری تر ئەو خەڵاتە بەو نووسەرە درابێت. لەو ڕوانگەیەوە، نكۆڵی لەوە ناكرێت كە فێستیڤاڵی گەلاویژ، نەریتێكی ئەدەبی ساڵانەیە و یەكێكیشە لە چالاكییە ڕۆشنبیرییە بەرچاوەكانی ئێمە كە ساڵانە ئەنجام دەدرێت. وەلێ هەر نووسەرێك بەوردی چاودێری فێستیڤاڵەكانی ئەم چەند ساڵەی دوایی كردبێت، هەست بەوە دەكات كە ساڵ لە دوای ساڵ، فێستیڤاڵەكە و ئەو دەقانەشی كە دێنە هەڵبژاردن، لە پاشەكشەیەكی گەورە و بەردەوامدان. بەو مانایەی ساڵ لەدوای ساڵ دەقەكانی ئەو فێستیڤاڵە بەتایبەتیش لە بواری چیڕۆك و شیعردا، دەقی لاوازتر و خراپتر دەبن كە هەندێكیان هیچ بنەمایەكی شیعر و چیڕۆكیان تێدا نییە، بەڵام چونكە نووسەرەكانیان گەنج و تازە ناون، لەو فێستیڤاڵەدا هەوڵی بەناوكردنیان دەدرێت بەبێ ئەوەی خۆیان هەڵگری ئەو ناوە بن.
باشترین و دیارترین نموونەش، بەشێكی زۆری بەرهەمەكانی 22مین فێستیڤاڵی گەلاوێژ بوو كە زۆربەی هەرەزۆری ئەو بابەتانەی دەستنیشان كرابوون وەك دەقی بەشداربووی فێستیڤاڵ، بەداخەوە دەقی كرچوكاڵ و لاواز بوون. یەكێك لەو دەقانەی خەڵاتی چیڕۆكی وەرگرت چیڕۆكێكی (هەڵمەت حوسێن) ناوێك بوو كە ئەگەر هەڵە نەبم تازە وەك نووسەری بواری چیڕۆك دەردەكەوێت. چیڕۆكی ئەو بەڕێزە كە خەڵاتی فێستیڤاڵی وەرگرت، یەكێكە لە بێ ماناترین و لاوازترین و گاڵتەجاڕترین چیڕۆك لە دنیای چیڕۆكی كوردی و مێژووی چیڕۆكە بەشدارەكانی فێستیڤاڵی گەلاوێژ كە بە بڕوای من نەدەبوو هیچ خەڵاتێك بباتەوە. وەلێ چونكە بنووسی ئەو چیڕۆكە هەندێك دەستەواژەی سەیروسەمەرەی لە چیڕۆكەكەیدا بەرجەستە كردوون، ئیتر لیژنەی هەڵسەنگاندنی چیڕۆكەكان وایانزانیوە ئەمە داهێنانێكی تازەیە و پێشتر نەكراوە. لە كاتێكدا ئەم چیڕۆكە هەڵگری پەیامێكی یەكجار ترسناك و نامرۆییە كە ئامانج لێی سووككردنی ڕەگەزی مێ و بە كاڵاكردنی ژنە لە پێناو مەبەستێك كە ئەویش دامركانەوەی غەریزەی سێكسی پیاوە كە بووەتە گرێیەكی دەروونی لای زۆربەی پیاوی كورد بەتایبەتیش گەنجەكان، تەنانەت بەوانەشی كە خۆیان بە ڕۆشنبیر دەزانن.
سەیر لەوەشدایە یەكێك لەوانەی لە لیژنەی هەڵسەنگاندنی چیڕۆكەكان خەڵاتەكەی بەو چیڕۆكە بێ مانایە ڕەوا بینیوە، خۆی ژنە! سەیرم پێ دێت ژنێك هێندە بەلایەوە ئاسایی بێت، نێرێك لە چیڕۆكێكدا ئەو هەموو سووكایەتییە بە هاوشوناس و هاوڕەگەزەكەی بكات، كەچی ئەویش خەڵاتی بكات. ئەم چیڕۆكە بەناوی (گوڵیار ئیحسان)ە و وەك باسمان كرد هەڵمەت حوسێن ناوێك نووسیویەتی. ناوەڕۆكی ئەم چیڕۆكە، باس لە گوڵیار دەكات. بنووس لە سەرەتای چیڕۆكەكەیدا دەنووسێت: (من ناوم گوڵیار ئیحسانە خەڵكی ئەسفەهانم، لە نیوەی یەكەمی دەیەی سەدەی بیست و یەكدا بە هۆكاری سیاسی كۆچمان كرد بۆ باكوری عێراق). سەرنج بدەن، بنووسی چیڕۆكەكە چۆن دووپات لە عێراقچییەتی خۆی دەكاتەوە و هاوسۆز و هاوهەڵوێستی فارس و عەرەب و توركەكان دەبێت كە هەرێمی كوردستان بە باكوری عێراق دەناسێنن. ئیتر گوڵیار كە تازە تەمەنی 14 ساڵە، واتا بەپێی بنەماكانی جاڕنامەی مافەكانی منداڵ هێشتا هەر منداڵە، دوای ئەوەی كۆچ دەكات، سەرقاڵی ژیانی تایبەتی خۆی دەبێت. بەڵام ژیانی تایبەتی ئەو چییە؟ گوڵیار وەك مێبازێك هەرچی كچ و ژن هەیە، لاقەی دەكات و سێكسییان لەگەڵ دەكات. بۆیە ژیانی تایبەتی ئەو، شەو ڕۆژ هەر سێكسە و وەك ئاژەڵێك بەردەوام خەیاڵی لە تێركردنی ڕەمەكە سێكسییەكەیەتی. بۆیە گوڵیار سەرەتا سێكس لەگەڵ (یاسەمین)ی ئامۆزای كە تەمەنی 14 ساڵە دەكات و چووكی دەخاتە دەمی ئامۆزاكەی وەك خۆی گوتەنی! دوای ئەو، ئەمجارەیان سێكس لەگەڵ هەریەك لە ئامۆزاكانی (نێرگز و هێرۆ) و پاشان (ڕۆزای) 13 ساڵان دەكات. ئەمجارەیان لە قوتابخانە كە ناوەندی فێربوون و پەروەردەكردنە، درێژە بەو مێبازیییەی خۆی دەدات و ڕاوی كچان دەكات، بۆیە لەوێش هەریەك لە هاوپۆلەكانی (وەنەوشە و سەوسەن) ڕازی دەكات و لەگەڵ ئەوانیش جووت دەبێت. لەدوای ئەوان، ئەمجارەیان تەماحی دەچێتە مامۆستاكەی خۆی و سێكس لەگەڵ ئەویش دەكات كە ناوی (ست كنێرە) هەرچەندە هاوسەریشی هەیە!!لەدوای مامۆستاكەی (گێڵاس)ی كچە خاڵەكەشی فریو دەدات و سێكس لەگەڵ ئەویش دەكات. ئەمجارەیان نۆرەی خوشكی هاوڕێكەیەتی كە ناوی (باخان)ە و ئەویش فریو دەدات و سواری دەبێت! لەدوای ئەمیش، ئەمجارەیان نۆرەی كچە پوورەكانیەتی، بۆیە بەسەر ئەوانیش باز نادات و لەگەڵ هەردوو كچە پوورەكەی (چرۆ و چنار)یش جووت دەبێت. لەدوای ئەوانیش، لەگەڵ هەریەك لە (هەنار و ڕێحانە و سێوە و ڕێواس و زەیتوون و ژاڵە و ترێ و سنەوبەر و شەونم و هەڵالە و گوڵالە وشیلان و خونچە و چیمەن) جووت دەبێت و سێكسییان لەگەڵ دەكات. واتا لەگەڵ نزیكەی 56 ژن جووت دەبێت.
ئەمە ژیانی تایبەتی گوڵیارە كە بنووسی بەناو ئەو چیڕۆكە گاڵتەجارییە باسی دەكات. ڕاستییەكەی ئەمە ژیانی كەسێك نییە كە ناوی گوڵیار بێت كە ناوێكی موزیكی و ئیستاتیكی جوانە، بەڵكو ناكرێت ناوی ئاژەڵ و دڕندەشی لێ بنرێت. چونكە نابێ ئەوەمان لەبیر بچێت كە گیانەوەرانیش وەرزی جووتبوون و زاوزێی خۆیان هەیە و ئەوە نییە وەك گوڵیارەكەی ئەو هەڵمەت حوسێنە، هەر كاتێك مەبەستیان بێت لەگەڵ مێیەكەیان جووت ببن. گوڵیار داماڵدراوە لە هەموو بەهایەكی مرۆیی و ئاكاریی و فەرهەنگی، چونكە كەسێكە هیچ بەهایەكی كۆمەڵایەتی و مرۆیی نییە. گاڵتەجارییەكە لەوەدایە دواجار گوڵیار پاش ئەو هەموو سووكایەتییە بە ژن وەك مرۆڤێك، زانكۆ تەواو دەكات و دەبێتە مافناس! سەیری ئەو كۆمیدیایە بكەن. كەسێك ئەو هەموو سووكایەتییە بە مرۆڤ بكات، شایستەی ئەوەیە ببێتە پارێزەری مافی مرۆڤیش؟ بنووسی چیڕۆكەكە كە لە چەند چاپتەرێك درێژە بە بەناو چیڕۆكەكەی دەدات، ئەمجارەیان لە شوێنێكی تردا دەنووسێت: (كەسایەتییەكانی ئەبوبەكری سدیق، هەروەها ئەبوهوڕەیڕەش، جگە لەمانە بەشار ئەسەدیش سەرنجم ڕادەكێشن).
لە هەموو دنیادا یەكێك لە ئەركە بنەڕەتییەكانی نووسین، جوانتركردن و مەزنكردنی زمان و مێژوو و فەرهەنگی نەتەوەیە. كەچی لەلای بەشێك لە بەناو نووسەرانی ئێمە، بەتایبەتیش ئەوانەی بە خوێنەوەی دووكتێب خۆیان لێ دەبێتە چیخۆف! بەپێچەوانەوە نووسین پانتاییەكە بۆ شكاندنی شكۆی نەتەوە و ئاڵاو زمان. ئەگەر وانییە، بۆ دەبێ گەنجێكی تازە پێگەیشتووی كورد لەناو ئەو هەموو مێژووە خوێناوییەی گەلی كورد و ئەو هەموو قوربانیدانە بەدەستی عەرەب و ئیسلام، دواجار سەرسام بێت بە ئەبو هوڕەیڕە! كە ئێستە نەوەكانی لە هەموو كات زیاتر دژی كوردن. ئەو بێئاگایە، بەشێكی گەورەی پێوەندی بەبێ ئاگایی ئەو نەوەیە هەیە لە مێژووی نەتەوەكەی خۆی كە نازانێ دوێنی چی ڕووی داوە و كورد كێ بووە و چی پێ كراوە لەلایەن نەوەكانی ئەبوبەكرەوە!. ئەگەر نا بۆچی بنووسی چیڕۆكەكە لە بری ئەبوبەكری سدیق و ئەبو هوڕەیڕە و ئەسەد، باسی شێخ مەحموود و پێشەوا و بارزانی ناكات؟ بۆچی بە ئەوان سەرسام نییە؟ لەلایەكی ترەوە تێكستی كوردی، دەبێ هەوڵی بە پیرۆزكردنی زمانی نەتەوە بدات. كەچی خوێنەر كە ئەو بەناو چیڕۆكە دەخوێنێتەوە، نزیكە لەوەی زمانی كوردی لە بیر بچێتەوە. چونكە بنووس هەرچی وشەی نامۆو ناكوردی هەیە كە هیچ پەیوەندی بە خوێنەری كوردەوە نییە ئاخنیویەتە چیڕۆكەكەی. بۆ نموونە: (بیت لەحم/ داروزیافە/خیابانی فیردەوس ئەلخیابانی لاهوور/كەنیسەی سانت جۆرج/شارۆن/مۆنماغ/پۆنت نۆف/پۆنت ڕیال/ سانت ئەنتوان/سانت دونی/ سانت میشێل/ باستیل/مادلین/دوتوغیل/ترۆكا دیرۆ/) ئەمانە و دەیان ناوی تری سەیروسەمەرە. جێی داخە و شنە وڕێنەی لەو شێوەیە بە ناوی چیڕۆك تەنیا لای ئێمە هەیە، دەنا تائێستاە كێ عەجەمێكی بینیوە باسی كوران و پۆتیناوە و سابونكەران و سەهۆلەكە بكات؟ كێ فەرەنسییەكی بینیوە لە نووسینێكدا بەناوی چیڕۆك باسی قارەمانییەتی پێشمەرگە بكات؟ كێ توركێكی بینیوە باسی سەید عەلی ئەسغەری و هەژار موكریانی كەریمی عەلەكە بكات؟ بێگومان كەس. چونكە ئەوان كولتوور و مێژووی خۆیان لە هی كورد خۆشتر دەوێت. ئەوان تاپاریس هەبێت، چ باكییان بەوەیە باسی قەڵاو منارە بكەن. لە ڕاستیدا ئەو جۆرە نووسینانە، زمانی كوردی دەشێوێننن، مەبەستییانە ڕەسەنایەتی زمانی كوردی لە بیر نەوەكانمان بەرنەوە و ئاش بكەنە ئاوی دوژمنانەوە. دەنا خوێنەری كورد چ پێوەندی بەسانت دونس و بیت لەحم و كوچە و كۆڵانەكانی پاریسەوە هەیە؟ سەیر لەوەدایە لە كۆتایی ئەو بەناو چیڕۆكە، بنووسی ناشارەزا دەنووسێت: (ئەم ڕووداوە ڕاستەقینەیە). پرسیاری من وەك خوێنەرێك لێرەدا ئەوەیە كە گریمان ئەگەر هەرزەكارێك ناوەڕۆكی ئەم بەناو چیڕۆكەی بینی و خوێندییەوە، چ هەست و ڕوانینێكی لادروست دەبێت؟ فێری چ جۆرە پەروەردەیەك و خەسڵەتێكی مرۆیی و كۆمەڵایەتی دەبێت؟ هیودارام بنووسی بەناو ئەو چیڕۆكە وەڵامم بداتەوە!دواجار بە ڕاشكاوی دەمەوێ ئەوە بڵێم كە من هیچ لاریم لەوە نییە بنووسانێك بۆ خۆیان چی دەنووسن و چۆن ورێنە دەكەنە چیڕۆك، بەڵام ڕووی ڕەخنەم ئاراستەی سەرۆكی بنكەی گەلاوێژە كە یەكێكە لە نووسەرە بەتوانا و دیارەكانی كورد، كە چۆن ڕێ دەدات ئەو دەقە گاڵتەجارییانە بە ناوی چیڕۆك لە سێبەری فێستیڤاڵێكی گەورە و ناوداری وەك گەلاوێژ پێشكەش بكرێن؟! لەوە كارەساتتریش خەڵات ببەنەوە! لە كاتێكدا چەندان چیڕۆكی تری جوان جگە لەو چیڕۆكە لە هەمان فێستیڤاڵ هەبوونە، كەچی بەداخەوە خەڵاتییان وەرنەگرتووە.
*پەراوێز/ گوڵیار ئیحسان/ چیڕۆك/ نووسینی (هەڵمەت حوسێن)/بەرهەمەكانی 22مین فێستیڤاڵی گەلاوێژ. ئەم چیڕۆكە خەڵاتی سێیەمی چیڕۆكی وەرگرتووە.