كۆچ لە نێوان خواست و ناچاریدا

بە درێژایی مێژووی كورد، كۆچ و ئاوارەیی كەسی و كۆمەڵ، هۆكار و پاڵنەرێكی هەبووە، چونكە بە حوكمی ئەو ژێردەستەیی و چەوسانەوە سیاسی و نەتەوەییەی  ئێمەی تێدا ژیاوین، هەمیشە ناچار بووین كۆچ بكەین. 

واتا كۆچكردن ڕووداوێك بووە لە دەرەوەی خواست و ویستی مرۆڤی كورد، بۆیە ئەگەر سەرنج بدەین بە درێژایی قۆناغەكانی پێش ڕاپەڕین، كۆچی كوردان كۆچێكی ناچاری بووە و بە زۆرملێ پێی كراوە، ناچار لە زێد و نیشتمانی خۆی هەڵبێت و پەنا وەبەر شوێن و وڵاتی تر ببات. ئەم پەنابردنە ناچارییە، هەمیشە ئەو هەست و نۆستالۆجیایەی لای مرۆڤی كورد دروست كردووە كە بەردەوام خەون بە گەڕانەوە بۆ نیشتمان و زێدی ڕەسەنی خۆی ببینێت، ئەو خەونەیش زۆر بە قووڵی ڕەنگدانەوەی لەناو ئەدەب بە گشتی و شیعری كوردی بە تایبەتی هەبووە. لەم ڕووەوە ئەزموونە شیعرییەكانی عەبدوڵا پەشێو و فەرهاد شاكەلی و ئەنوەر قادر و شێركۆ بێكەس، ئەزموونی دیارن، كە تێیدا بەردەوام خەونی گەڕانەوە بۆ نیشتمان، لە دنیابینی ئەواندا وەك مرۆڤی كورد بوونی هەبووە. 

لە ناوەڕاستی شەستەكاندا، گەڕان بە دوای زانست و زانیاری و تەواوكردنی خوێندن، هۆكارێك بووە بۆ ئەوەی مرۆڤی كورد، پەنا وەبەر دەرەوەی نیشتمانی خۆی ببات. لەو ڕوانگەیەوە دەیان و سەتان كەس، بەمەبەستی تەواوكردنی خوێندن، ڕوویان لە هەندەران كرد و دوای چەند ساڵێكیش بەشێكی زۆریان بە بڕوانامەی بەرزەوە گەڕانەوە و زانستەكەیان لەپێناو پێگەیاندنی نەوەكانیان وەگەڕ خست. 

لە نیوەی دووەمی حەفتاكانیشدا، بەهۆی نائومێدی و پیلانی نێودەوڵەتیی بۆ لەناوبردنی ڕێككەوتنامەی ئاداری 1970، بە هەزاران كەسی كوردستان ناچار بوون بچنە هەندەران و نەگەڕێنەوە ژێر دەسەڵاتی حكوومەتی ئەوسای عێراق، بەداخەوە تا ڕاپەڕین ئەوانە بە نیشتمان شاد نەبوونەوە. 

لە سەرەتای هەشتاكانیشدا بەهۆی شەڕی بەدناوی قادسیە، دیسانەوە بە هەزاران گەنجانی كورد، بۆ ئەوەی نەبنە سووتەمەنی ئەو شەڕە، ناچار بوون ڕێی سەختی هەندەران بگرن و بە قاچاخ و دوای مانەوەیان لە ژیانێكی سەختی ناو كەمپەكانی یوئێندا، بگەنە هەندەران. 

لە دوای ڕاپەڕینیش بەتایبەت ساڵانی سەرەتای دوای ڕاپەڕین، بەداخەوە بەهۆی گەمارۆی ئابووری و شەڕی براكوژییەوە، كۆچی كوردان دیسانەوە سەری هەڵدایەوە. 

ئەگەر سەرنج لە هەریەك لەو قۆناغانەی كۆچی مرۆڤی كورد بدەین، بێگومان چەند تایبەتمەندییەك دەبینین كە جیاوازن لەو كۆچەی ئێستە، كۆچكردن لەو قۆناغانەی ڕابردوودا فاكتەر و پاڵنەری هەبووە، ڕەوایەتی سیاسی و نەتەوەیی و كەسی هەبووە، واتا مرۆڤی كورد كۆچپێكراو بووە، نەك كۆچكەر، بەڵام ئەوەی ئێستە و چەند ساڵێك لەمەوبەریش، تەنیا چاولێكەرییە و هیچیتر، چونكە تێیدایە ژیانی لە كوردستان های لایڤە و هیچ گرفتێكی نییە، بەڵام هەر بە هەوەس دەیەوێ كۆچ بكات و بۆ ئەم مەبەستەیش دەیان پاساو دێنێتەوە تا دەگاتە هەندەران. 

لە هەندێك كاتدا ئەو پاساوانە، هێندە ناشیرین و بێ بنەمان، جگە لە خۆڕێسواكردن و گۆڕینی وێنەی مرۆڤی كورد، لە مرۆڤێكی قارەمان و خۆڕاگر و نیشتمانپەروەرەوە، بۆ مرۆڤێكی زەلیل و سەرشۆڕ، هیچیتر نییە. 

بۆ نموونە، ئەوەی لەو ڕۆژانەدا "بەهادین" ناوێك وەك گوتەبێژی (سەرای ئازادی كە خۆپێشاندانی 10 ساڵ پێش ئێستە بووە) كردی، كاتێ لەپێناو دیكتاتۆرێكی وەك لۆكا شینكۆدا، سەدامی بە باوكی كورد ناساند، نموونەیەكە لەو ڕێسوایەی مرۆڤی كورد لەپێناو گەیشتن بە هەندەران، وەك پاساو دەیهێنێتەوە. ئەگەرنا لە كوێی ئەم دنیایەدا قوربانییەك دەبینن شانازی بە جەلادەكەیەوە بكات؟ كەس جوولەكەیەكی بینیوە شانازی بە هیتلەر و نازییەكانەوە بكات؟ چۆن دەبێ مرۆڤ هێندە خۆی كەم و بێ بەها بكات، لەپێناو ژیانی تایبەتی و خەونی گەیشتن بە هەندەران؟ مێژووی خۆی لە بیر بكات و چاو لەو هەموو قوربانی و خوێن و جینۆسایدە بپۆشێت كە لەسەر دەستی باوكەكەی بەهائەدین، بەسەر گەلەكەیدا هاتوون. 

ئەم جۆرە لە كۆچ و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە بەهەشتی ئەوروپا، جۆرێكە لە كردەوە و پاساوێكی ناڕەوا، دەریدەخات ئەم نەوەیە فاكتەرێكی بڕواپێهێنەری نییە، تا ڕەوایەتی بەو كۆچەی بدات. بێگومان لە هەموو دنیادا، كۆچ هەبووە و دەشبێت، بەڵام گاڵتەجاڕییە تۆ بڵێی من بۆیە كۆچ دەكەم، چونكە سەدام نەماوە و پارتی و یەكێتی فەڕمانڕەوایی كوردستان دەكەن. مەگەر مرۆڤی گەمژەی لەو شێوەیە لە دنیادا هەیە؟ 

مرۆڤ ئازادە لە كوێ و چۆن دەژی، بەڵام تكایە ڕێز لە خاك و شوناسی نەتەوەییانەی خۆتان بگرن. نەتەوە و نیشتمانەكەتان ناشیرین مەكەن، چونكە هی ئێوە نییە بە تەنیا و هی هەموومانە. بۆ هەر كوێیەك بچین و لە هەر شوێنێك بژین، كوردبوون قەدەری هەموومانە. ئەوەی ئێوە دەیكەن، كۆچێكی ناچاری نییە، بەڵكو كۆچە بە خواستی كەسی و تایبەتی خۆت، كەواتە لەپێناو ئەو خواستە كەسییەی خۆت، مێژووی گەلێك مەكە قوربانی و نەتەوەیەك ناشیرین مەكە، لە ڕێی ڕێسواكردنی خۆتەوە.